مارک بلوخ

در تاریخ‏نگارى قرن بیستم، مکتب فرانسوى آنال استثناى پر فروغى است. توجه به ساختارها، نگرش به درون تحولات تاریخى و اعتقاد استوار به پیوند پایدار طبیعت و تاریخ، از جمله ابداعات مورخان آنال مى‏باشد. مکتب آنال با بهره‏گیرى از دانش‏ها و رشته‏هاى مختلف، از قبیل جامعه‏شناسى، جغرافیا، روان‏شناسى، باستان‏شناسى و حتى علوم طبیعى، تاریخ رابه گونه‏اى قابل توجه، از محدوده تفکر مبتنى بر روایت‏نگارى صرف رهانید. در مکتب آنال، به‏ویژه در آثار فرناند برودل، مفهوم تاریخ تام یا کامل، جایگاه ویژه‏اى دارد. همین‏طور مارک بلوخ که خود یکى از بنیان‏گذاران این مکتب است، مطالعه و بررسى تطبیقى در تاریخ را به شیوه‏اى استوار در تاریخ‏نگارى تبدیل کرد.

این مقاله مى‏تواند در زمینه شناخت بهتر از این مکتب و نوع تاریخ‏نگارى مکتب آنال مفید باشد. مکتب تاریخى (تاریخ‏نگارى) آنال در فرانسه رشد و گسترش یافت. طى سه دهه از 1929ـ1959م مکتبى مهم‏تر و شاخص‏تر از آنال وجود نداشته است. نام این مکتب تاریخى، برگرفته از اولین کلمه عنوان نشریه‏اى است که در سال 1929م توسط لوسین فبور و مارک بلوخ (بلوک) منتشر شد و بعدها در سال 1956م تحت مدیریت فرناند برودل قرار گرفت. ویژگى مشترک این دو متفکر این بود که اندیشه رایج در تاریخ‏نگارى را که «مکتب روش» نام داشت و از فون رانک و اثبات‏گرایى تأثیرپذیر بود، قبول نداشتند. نظریه‏پردازان این مکتب در واقع علیه سبک و سیاق تاریخ‏نگارى فرانسوى و مکتب پوزیتیویسم (اثبات‏گرایى) شوریدند. دیدگاه پوزیتیویسم (اثباتى) بر نظامى‏گرى حاکمان و جنگ و ستیز آنان و زندگى پادشاهان و درباریان تأکید داشت. آنان وقایع تاریخى را به شخصیت‏هاى تاریخى نسبت مى‏دادند و تاریخ را بر محور وجود ایشان تفسیر مى‏کردند. از نظر پوزیتیویسم‏ها کار مورخ، کشف است نه بازسازىِ زمان گذشته در ظرف حال. تاریخ‏نگار، گزارش‏گر دقیق و امینى است که تنها به اسناد و مدارک معتبر متکى است. به‏رغم گذشت حدود پنج دهه از پیدایش تاریخ‏نگارى مبتنى بر تجربه آنال، آشنایى ما با آن بسیار اندک است، از این‏رو ترجمه و ارائه

کان علم التاریخ علی طول القرن التاسع عشر، متأثّراً بالنموذجین «السردی» لفون رانکه، و«الوضعی» لأغوست کنت؛ حیث اتّخذ هذا الأخیر من بدء الأمر، سبیله نحو الانفصال عن التاریخ. بدأ مارکس، ووبر، ودورکیم أوّل خُطاهم التقاربیه، بطرح تساؤلات علی التاریخ، بعد الهبوط من قمّه الوضعیه الشاهقه، وکان مارک بلوخ، هو المؤرخ الرائد فی هذه المبادره التقاربیه؛ حیث ترکت مساعیه هو وآخرون من علماء التاریخ، المنتمون لمدرسهالحولیات، فی مستهلّ القرن العشرین، أثراً بارزاً فی تکوین معرفه حدیثه تدعی السوسیولوجیا التاریخیه. لم تتّضح معالم هذه المعرفه الحدیثه بعد؛ حیث یشبه تبادل الآراء بین علماء الاجتماع والتاریخ، وفقاً لما قاله برودل، تحاور الصمّ. هذا وقد أدّی تحمّس عدد من المؤرخین فی الإقبال علی نظریات علم الاجتماع وتوظیفها بنمط خاطئ، إلی انحرافهم عن مبادئ علم التاریخ. والتساؤل الذی یطرح نفسه فی هذا المجال هو: ما هی العناصر التی ابتنت علیها منهجیه مارک بلوخ فی علم التاریخ، وکیف یتمکّن المؤرخون من توظیفها؟ تشیر نتائج هذا البحث إلی أنّ العناصر الرئیسه لاتجاه بلوخ عباره عن: «نقد التاریخ السردی والمتأثّر بالوضعیه»، و«الاقتباس الواسع -لکن- المشروط من المعارف الأخری»، وعرض «التاریخ المقارَن»، حیث بإمکان المؤرخین التمسک بهذه العناصر ومعرفه نماذج من بحوث بلوخ، لعرض التاریخ فی سیاق أکثر موضوعیه وأشدّ صله بالمبادئ الإنسانیه.