جنگ شهرها

جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ آغاز شد و در مرداد ۱۳۶۷ به پایان رسید. این جنگ یکی از طولانی ترین و فاجعه آمیزترین جنگ های قرن بیستم، بعد از جنگ آمریکا و ویتنام است. در طی این جنگ، دولت عراق جهت تعضیف روحیهٔ مردم و فشار اقتصادی به دولت ایران و همچنین رسیدن به مقاصد خود، برخلاف حقوق بین المللی، مناطق مسکونی و غیرنظامی و نیز مراکز اقتصادی ایران را مورد حملات توپخانه ای، هوایی، و موشکی خود قرار داد که اصطلاحاً در ادبیات دفاع مقدس، بمباران کردن مناطق مسکونی و غیرنظامی را «جنگ شهرها» می گویند. استان خوزستان به دلیل هم مرز بودن با دولت عراق و نیز مراکز نفتی و گازی در آن، ۲۰۰۸ بار مورد تهاجم نیروی هوایی عراق قرار گرفت که سهم بیشتری از جنگ شهرها را نسبت به دیگر استان های کشور متحمل شد. این تهاجمات باعث تخریب مراکز اقتصادی و نیز تعطیل شدن طرح ها و پروژه های مهم اقتصادی در سطح استان گردید که به دنبال آن بیکاری در سطح استان افزایش یافت و نیز بیشتر مردم استان جهت زندگی بهتر به دیگر استان های کشور مهاجرت کردند. در این مقاله سعی شده است با روش توصیفی – تحلیلی ابتدا به رابطهٔ جنگ تحمیلی و اقتصاد و سپس تخریب مراکز اقتصادی و توقف یا تعطیل شدن طرح ها و کارخانجات و به دنبال آن بیکاری و مهاجرت در سطح استان خوزستان پرداخته شود. روش گردآوری اطلاعات در این مقاله عمدتاً، کتابخانه ای و اسنادی است.

رابطه سیاست با زندگی روزمره از پیروزی انقلاب اسلامی غلظت و آمیختگی بیشتری یافت. با شروع جنگ تحمیلی، بویژه جنگ شهرها، زندگی روزمره ایرانیان وارد حالت اضطراب آن دوره شد. از آنجا که نظام سیاسی به طور مستقیم مسئول اداره و پیشبرد جنگ بود وارد زندگی روزمره نیز می شد. این ورود و چگونگی اثرگذاری و توصیف معنای آن برای تجربه زیسته اعضای عادی جامعه ایران مرکز ثقل این نوشتار است. جنگ شهرها با درگیر کردنِ بی واسطه غیرنظامی ها با جنگ، بستر مسائل اجتماعی و سیاسی بوده است. برای فهم این موضوع، با توجه به فاصله زمانی و مکانی کنونی ما از آن، نگرش پدیدارشناختی می تواند مفید باشد؛ بنابراین، به طور کلی تلاش ما معطوف است به اینکه اجازه دهیم تجربه زیسته فرد از پدیده جنگ شهرها، به آشکارگی درآید. در این چارچوب، پرسش محوری ما این است که چگونه جنگ شهرها سبب پدیدار شدنِ زندگی روزمره به مثابه وضعیتی سیاسی در تجربه زیسته ایرانیان شد؟ عمده ترین پاسخ نیز این است که جنگ سبب فرارویِ ارگانیسم اجتماعی، زندگی روزمره، جنگ شهرها و سیاست از حدود مرسوم شان شد و آمیختگی آن ها با یکدیگر، وضعیت بسیج ایدئولوژیک را برای ساخت سیاسی فراهم تر از قبل کرد.