تحویل مدرک

کتابخانه‌ها در استرالیا مانند دیگر نقاط جهان در دوره ای از تحول به سر می بردند. رشد بی رویه حجم اطلاعات همراه با افزایش قیمت اطلاعات چاپ شده- بویژه پیایندها- و نوسان نرخ ارز سبب شده است که کتابخانه ها توان خرید بخش عظیمی از اطلاعات را نداشته باشند. ایجاد شبکه با دیگر تهیه کنندگان اطلاعات به صورت امری ضروری در آمده است. در این زمینه کتابخانه های استرالیا با مشکلاتی مواجه اند که عمدتا دسترسی به فهرست مجموعه های دیگر کتابخانه ها و دستیابی سریع به مدارک خارج از کشور را میتوان ذکر کرد.

حویل مدرک یک مفهوم پویاست که به شدت تحت تأثیر تحولات اقتصادی و فناوری است. طرح فیدو توسط برنامه‌های الکترونیکی کتابخانه‌ بریتانیا حمایت می‌شود و هدف اصلی آن  تهیه اطلاعات روزآمد و مناسب برای مدیران کتابخانه‌ها در این رشته پویاست. بررسی وب سایت‌های مربوط به تحویل مدرک در جهت تلاش برای نیل به این هدف انجام شده است. این نوشته به شناسایی وب سایت‌های  مهم خدمات تحویل مدرک که ممکن است مورد استفاده مدیران کتابخانه‌ها قرار گیرند، می‌پردازد و نقدی جالب از این سایت‌ها از دید شاغلین و محققین بدست می‌دهد. وب سایت‌های مورد مطالعه شامل فهرست‌های تهیه کنندگان مدارک، گزارش برنامه‌های تحقیقاتی، توسعه نظام‌ها، ابتکارات ملی و سایت‌های حرفه‌ای، می‌شود. دامنه این پژوهش جهانی است و تلاش ویژه‌ای نسبت به معرفی سایت‌های خارج از آمریکا صورت  گرفته است.

بر آن است نگاهی به تعریف خدمات تحویل مدرک و مفاهیمهدر این مقاله نگارنده نزدیک به آن نظیر امانت بین کتابخانه‌ای، فراهم‌آوری موادو مجموعه‌سازی انداخته، و سیر تاریخی آن را به صورت فشرده بنمایاند. معرفی فرآیند خدمات تحویل مدرک، لوازم، ابزارها و شرایط لازم برای انجام چنین فعالیتی، و همچنین آشنایی با شرح وظایف کارکنان ، از دیگر بخش‌های این مقاله است. در پایان با ارائه کتاب‌شناسی خدمات تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه‌ای در زبان فارسی (بدون ادعای کامل بودن این فهرست) سعی شده است زمینة انجام مطالعات بیشتر در این حوزه فراهم گردد.

با توجه به اهمیت دسترسی به اطلاعات در برابر جمع‌آوری صرف آن، در تحقیق حاضر ده تارنمای (وب‌سایت) مهم خدمات تحویل مدرک در دنیا، که دارای بیشترین بسامد استنادی در راهنماهای درون‌خطی و منابع چاپی می‌باشند، شناسایی و مورد بررسی قرار گرفتند تا ضمن ارزیابی، براساس شاخص‌ها و سیاست‌های پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران انتخاب و معرفی شوند. این مراکز براساس شاخص‌های مهمی مانند تنوع مدرک، حوزه موضوعی، شیوه‌های درخواست مدرک، شیوه‌های تحویل مدرک، زمان پاسخگویی، امکانات پرداخت، هزینه و حق مؤلف مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. نتایج با استفاده از جدول‌ها و نمودارها به روش آماری استخراج شده است. مهم‌ترین نتایج به دست آمده عبارتند از : براساس تنوع مدرک مراکز LHL, BL و Doc Deliverدر مرتبه اول قرار دارند. براساس جامعیت موضوعی مراکز UMI, ISI, Ingenta, Infotrieve, CISTI, BL, Doc Deliver در یک سطح قرار گرفته‌اند. هر ده تارنما موضوع علوم پایه را تحت پوشش قرار می‌دهند. براساس تنوع شیوه تحویل مدرک، تنوع هزینه پرداختی، تنوع در زمان پاسخگویی BL تنوع شیوه درخواست ISI تنوع در امکانات پرداخت Ingenta مناسب‌ترین انتخاب‌ها هستند. همچنین براساس نوع خاص مدارک مرکزNTIS برای گزارش‌های فنی، UMI برای کتاب‌های کمیاب و پایان‌نامه‌ها جزو مهم‌ترین مراکز قرار دارند.