پایان‌نامه

این مقاله می‌کوشد با روش تحلیل محتوا به بررسی پایان‌نامه‌های رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی موجود در پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران بپردازد. جامعه آماری پژوهش از 240 پایان‌نامه تشکیل شده که در سال‌های 1373 تا 1382 از دانشگاه‌های مختلف کشور به این پژوهشگاه ارسال شده‌اند. یافته‌ها‌ی پژوهش نشان می‌دهد که دانشگاه علوم پزشکی ایران بیش‌ترین تعداد پایان‌نامه را ارسال کرده است. گرایش موضوعی غالب در پایان‌نامه‌های مورد نظر به مقوله «کتابخانه‌ها و مراکز منابع» و ضعیف‌ترین گرایش به مقوله «رسانه» است. در مقوله «کتابخانه‌ها و مراکز منابع» زیرگروه «کتابخانه‌های دانشگاهی» بیش‌تر از دیگر کتابخانه‌ها بررسی شده. از لحاظ روش پژوهش، بیش‌تر پایان‌نامه‌ها از روش پیمایشی استفاده کرده‌اند. متوسط استنادها و نسبت استفاده از منابع خارجی به کل منابع نیز در این ده سال رو به افزایش بوده است.

پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکترای تخصصی که در فرایند پژوهش در این مقاطع پدید می‌آیند، از جمله مدارک مهم علمی هر کشور هستند. توصیف و تحلیل داده‌های مجموعه این مدارک در کنار هم، به خودی خود و همچنین در مقایسه با داده‌های منابع دیگر، می‌توانند اطلاعات جدیدی را فراهم آورند که بسیار باارزش هستند. با این‌حال، الگویی یکپارچه و جامع برای چنین توصیف و تحلیلی وجود ندارد. بر این اساس در این مقاله، نتایج پژوهشی ارائه می‌شوند که برای تدوین الگوی تحلیل اطلاعات پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها انجام‌شده‌ و در نتیجه آن، اقلام قابل توصیف و تحلیل از اطلاعات پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها و اطلاعات مرتبط با آن‌ها به‌دست آمده است.

در این بررسی، روش‌های تحقیق به چهار گروه تاریخی، توصیفی پیمایشی، تجربی، و مروری تقسیم شدند. فراوانی هر یک از روش‌های تحقیق با توجه به متغیرهای تحقیق (جنسیت، مقطع تحصیلی، استنادها، بازه زمانی، و رشته تحصیلی) محاسبه گردید. نتایج تحقیق نشان داد که عامل جنسیت در انتخاب روش تحقیق پایان‌نامه‌ها بی‌اثر بوده. مقطع تحصیلی (جز در دانشکده پرستاری و مامایی) عامل مؤثر در انتخاب روش تحقیق در دیگر دانشکده‌ها می‌باشد. همچنین انواع استناد (کتاب، مجله، منابع پیوسته، و دیگر منابع غیرچاپی) به‌عنوان عامل مؤثر دیگر در گرایش روش‌های تحقیق به سمت خاص، شناسایی شدند. عامل زمان نیز (جز در دانشکده بهداشت و تغذیه) در دیگر دانشکده‌ها، در انتخاب روش تحقیق، مؤثر بود. و بالأخره رشته‌های تحصیلی مورد بررسی نیز با توجه به ماهیت تحقیقاتی متفاوت آن‌ها، بر گرایش روش‌های تحقیق به سمت و سوی مختلف، اثرگذار بودند.