اخلاق گفتمانی

این مقاله درصدد استخراج یک چهارچوب تحلیل سیاست خارجی از نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت است. هدف نشان دادن امکان و قابلیت به کارگیری و کاربست اصول، مفروضه ها و مفاهیم این نظریه برای تحلیل سیاست خارجی می باشد. به سخن دیگر تلاش می شود به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که: آیا می توان نظریه انتقادی را به عنوان چهارچوب مفهومی و نظری برای تحلیل سیاست خارجی به کار برد؟ برمبنای این سوال پرسش های فرعی دیگری قابل طرح است. مدل بازیگر و منطق اقدام کشورها در سیاست خارجی چیست؟ اهداف و معیارهای سیاست خارجی کشورها کدامند؟ عوامل تعیین کننده و منابع سیاست خارجی کدامند؟ درچه سطحی می توان سیاست خارجی را تحلیل کرد؟ پاسخ موقت به سوال اصلی آن است که « امکان تحلیل سیاست خارجی به طور عام و به ویژه سیاست خارجی انتقادی در چهارچوب نظریه انتقادی وجود دارد».

اخلاق گفتمانی شیوه ای برای حکمرانی تامّلات اخلاقی واگرا است و می توان با اِعمال قدرت گفتمان، آن را عاملی برای یکپارچگی اخلاقی در جوامع واقعی برای استدلال اخلاقی دانست. فیلسوفان متعددی از جمله اپل و هابرماس این رویکرد کلی را پذیرفته اند و البته هر کدام به نحوی آن را سامان دهی کرده اند. یورگن هابرماس هنجارها و حقایق اخلاقی را حاصل و برساخته اخلاق گفتمانی در یک وضعیت آرمانی می داند. از نظر وی گزاره اخلاقی زمانی صادق است که در شرایط آرمانی و کنشی ارتباطی نسبت به هنجارهای اخلاقی به توافق برسیم. همچنین ما می توانیم با توجه به آن شرایط آرمانی گفتمان و کنش ارتباطی، امور اخلاقی را توجیه نمائیم. پژوهش حاضر می کوشد فرایند هنجارسازی اخلاقی را در اخلاق گفتمانی هابرماس تبیین، تحلیل و نقد کند. در این صورت ابتدا ماهیت و شرایط تحقق اخلاق گفتمان عقلی در نگاه هابرماس را بیان نموده و در ادامه قواعد لازم برای شرکت کنندگان در گفتمان اخلاقی را بررسی می کند. در نهایت نقدهای وارد بر اخلاق گفتمانی ارائه می شود.

تحقیق در عملیات مجموعه ای از مدل ها برای بررسی مسائل سازمانی است. مدل های کلاسیک این رشته به دنبال بهینه سازی بوده و روی ارزش های کمّی، عینی و قابل اندازه گیری تأکید می کنند. مسائل بسیاری وجود دارند که طیف ذینفعان و ارزش های حاکم آن مسأله، گسترده بوده و با منطق سنتی نمی توان آنها را مورد بررسی قرار داد. محققین تلاش کرده اند با رویکرد اخلاق گفتمانی هابرماس و ارزش های سه گانه مطرح در آن، یک سناریوی هنجاری برای مدل های تحقیق در عملیات ارائه دهند. علت گزینش رویکرد هابرماس در مقایسه با رویکردهای دیگر از جمله فایده گرایی و دیدگاه کانتی، جامعیت آن است. ارزش های مطرح در رویکرد هابرماس عبارتند از: ارزش های عمل گرایانه، ارزش های اجتماعی یا اخلاقی و ارزش های جهان روا که با توجه به این ارزش ها، سه نوع مدل عمل گرا، مشارکتی و هنجاری شناسایی شده اند. علاوه بر این مدل ها، یک مدل مطلوب و ترکیبی نیز برای مسائل سازمانی معرفی شده است. مدل های متکثر به دنبال بهبود بوده، بر ارزش ها و عقلانیت چندگانه تأکید دارند و مبتنی بر فلسفه پراگماتیسم انتقادی هستند. در این مقاله، طبقه بندی پژوهشگران با رویکرد کینی مورد مقایسه قرار گرفته و مزیت های آن طرح شده است.