صدرالدّین عینی

ادبیّات‏پژوهی نوین فارسی تاجیکی فرارود در دهه بیست سده بیست، چون یک شاخه تاجیک‏شناسی پی‏ریزی شد و می‏توان گفت تا پایان دهه سی‏ام خصوصیت تاجیک‏شناسی داشت، یعنی برای نظر انداختن به تاریخ ملّت و ویژگی‏های آن، برای شناسانیدن مردم تاجیک به خودشان و به دیگران، برای تأمین بقای عمر ملّت خدمت کرده است. صدرالدّین عینی از جمله افرادی بود که به تحقیق و تفحّص در این زمینه پرداخت و اوّلین اثر کلان ادبیّات‏شناسی نوین تاجیکی را خلق کرد. در این مقاله به کتاب «نمونه ادبیّات تاجیک» ـ اثر این مؤلّف ارزنده تاجیکی ـ و اهمّیّت آن در ادبیّات‏پژوهی تاجیک پرداخته شده است.

در این مقاله که قسمت دوم مقاله با عنوان «ادبیّات پژوهی صدرالدّین عینی» است، به ادامه بحث ادبیّات‏پژوهی نوین تاجیکی فرارود،در قالب معرّفی کتاب «نمونه ادبیّات تاجیک»، اثر صدرالدّین عینی و هم‏چنین نظر عینی در مورد شاهنامه فردوسی و اشعار رودکی و سعدی و ابن سینا پرداخته شده است.

مردم تاجیکستان  بعد از سال ها جدایی، از سرزمین کهن و مهد شاعران و دانشمندان بزرگ زبان فارسی در خراسان بزرگ، با بازیافتن استقلال، بار دیگر فرصت برگشتن  به هویت اصلی خود را می یابند و درصدد سروسامان دادن به فرهنگ و ادبیات فارسی، این میراث گران بهای نیاکان ما، برمی آیند، و  به آرزوی دیرین خود جامه عمل می پوشانند، با بررسی آثاری که  شاعران این دیار، بعد از استقلال سروده اند، متوجه می شویم که اغلب این سرایندگان، با یادآوردن گذشته ارزشمند خویش در روزگار خراسان بزرگ و برای آن چه که در این مدّت جدایی از دست داده اند، حسرت می خورند و گلّه و شکایت از سرنوشت خویش دارند. به طوری که در آثار اخیر تعداد زیادی از شاعران تاجیکستان، دریغ یاد (نوستالوژی ) و حسرت  برای گذشته فرهنگ و زندگی اجتماعی گذشته آنان  به خوبی آشکار است. در این مقاله با (روش توصیفی – تحلیلی) بررسی اشعاری  از صدرالدین عینی، بازار صابر، گلرخسار صفی آوا و  لایق شیرعلی از زاویه دریغ یاد می پردازیم. تا به عمق اندوهان علاقه مندی این شاعران  مبارز و  وطن پرست  به  فرهنگ و ادبیات فارسی  سرزمین  مادری پی ببریم.

صدر الدین عینی (1256 1333ش/1878 1954م) پیشگام ادبیات نوین فارسی تاجیکی قرن بیستم ورارود به شمار می آید. او منتقد، شاعر، نویسنده، تاریخ نویس و زبانشناس بوده و آثاری در هر یک از این زمینه ها خلق کرده که بیشتر آنها سهم بزرگی در دگرگونی های ادبی، اجتماعی و فرهنگی ورارود قرن بیستم داشته است. نگاه ویژه عینی در بیشتر آثارش با تعریف خاص سوسیالیسم روسی معنا می یابد. این تحقیق با نگاهی انتقادی در پی پاسخ به چند پرسش در حوزه چگونگی زیست و آثار این بزرگمرد و نگاه او به ایران و جایگاهش در میان جامعه ادبی ایران است. آثار صدرالدین عینی که برگرفته از افکار و اندیشه های اوست نقطه عطف آزادگی و پیوستگی او را یکجا در خود دارد و انقلاب اکتبر 1917 روسیه مبدأ این دوگانگی است. برخی آثار عینی چون کتاب یادداشت ها و جلادان بخارا به گونه فکری اول و رمان ها، اشعار و مقالات او به گونه فکری دوم تعلق دارند.