ترتیبات امنیتی

در این مقاله، به ترتیبات و الگوهای امنیتی در خلیج ‏فارس، از آغاز شکل‏ گیری این مجموعه امنیتی و اضلاع سه ‏گانه آن توجه شده و ضمن اشاره به ناکافی‏ بودن نظریه‏های وابستگی و امپریالیسم برای توضیح این ترتیبات، ضرورت توجه به دوآلیسم برخاس ته از الهامات واقع‏گرایی و لیبرالیسم مورد تاکید قرار گرفته است. در این راستا نویسنده به رویکرد دو قدرت مداخله ‏گر انگلیس و آمریکا در تنظیم ترتیبات امنیتی خلیج ‏فارس پرداخته و اختلاف و تعارضات ادراکی بازیگران از ترتیبات امنیتی مورد نظر را بررسی کرده است. فرصت‏ها و امکانات موجود ایران برای ایجاد تکامل در این ترتیبات، مبحث پایانی مقاله را تشکیل می‏دهد .

نزدیک به دو دهه است که موضوع کردهای عراق به جدالی جذاب و مناقشه‏انگیز تبدیل شده است. کردها مانند بعضی اقوام و ملل جهان، کسانی هستند که معمولاً سرنوشت‏شان به وسیله حوادثی چون جنگ‏های جهانی، تبانی قدرت‏های خارجی و اختلاف بین نخبگان‏شان تعیین شده است. وقوع جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، به حکومت رسیدن بعثی‏ها و بالاخره، حمله آمریکا و متحدانش به عراق در سال 1991، از جمله حوادث بسیار مهمی بودند که مزه خودمختاری را به کام کردهای عراق بردند. در عین حال، آخرین حادثه یعنی رویارویی آمریکا و نیروهای تحت امر سازمان ملل با صدام در ماجرای کویت (1991م)، پربارترین حادثه برای کردهای عراق بود. برای اینکه آنها، طولانی‏ترین (تا سال 2003) مقطع خودمختاری را در طول تاریخ کردها چشیدند و آمریکا به بهای همکاری کردها با آنها، دست صدام را در حمله به شمال عراق بست.

سازمان همکاری شانگهای طی 17سال حیات خود توانسته بر نقش بین المللی خود بیافزاید و با پذیرش مغولستان در سال 2004، ج. ا. ایران و افغانستان بعنوان اعضای ناظر، هند و پاکستان به صورت دائمی عملا از قالب منطقه ای خارج شود. در مقاله حاضر چشم انداز جایگاه سازمان همکاری شانگهای در ترتیبات امنیتی خاورمیانه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. برای نیل به این هدف با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و بهره گیری از دیدگاه های باری بوزان بعنوان مبانی نظری پژوهش، ابتدا تعریف پنج گانه امنیت؛ نظامی، سیاسی، اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی از ابعاد مقوله امنیت مورد بحث قرار گرفته و پس از ذکر تاریخچه و ساختار سازمان همکاری شانگهای، مهمترین اهداف مورد نظر این سازمان تبیین شده است. سپس در ادامه منافع سازمان همکاری شانگهای در بازیگری در خاورمیانه و ترتیبات امنیتی آن با تاکید بر تعریف بوزان از مسائل امنیتی، نظیر جلوگیری از یکجانبه گرایی، گسترش نفوذ استراتژیک، تامین انرژی و راه های انتقال جدید، یافتن بازارهای جدید اقتصادی و مبارزه با تروریسم مورد توجه قرار گرفته و در نهایت تاثیر این سازمان بر ترتیبات امنیتی خاورمیانه تحلیل و بررسی شده است. در بخش پایان مقاله نکات کلیدی افق پیش روی ج. ا. ایران در تبدیل عضویت از ناظر به دائمی، فرصت و موانع آن مورد بحث قرار گرفته و پیشران های کلیدی آن تشریح شده است.

مناسبات ایران با کشورهای همسایه و قدرتهای بزرگ فرا منطقه ای همواره به شکلهای مختلف به هم مرتبط بوده است. جایگاه و اهمیت منطقه خاورمیانه ازجمله خلیج فارس، بخصوص در قرن بیستم، باعث تأثیرپذیری و تأثیرگذاری متقابل رخدادهای این منطقه با تحولات بزرگ جهانی و بین المللی بود ه است. این مسائل سیاست خارجی ایران را با شرایط منحصربه فردی مواجه کرده و به تبع آن واکنشهایی را از طرف سایرکشورهای دارای منفعت منطقه ای و غیر منطقه ای به همراه داشته است؛ علاوه بر آن، مناسبات برون مرزی، ایران را همواره با انبوهی از چالشها و تهدیدها مواجه کرده و اساس سیاستگذاری خارجی ایران را شکل داده است. پژوهش حاضر به بررسی اجمالی تاریخ تحولات مرتبط با سیاست برون مرزی ایران پرداخته است؛ علاوه بر آن با توجه به قرار گرفتن ایران در موقعیت جغرافیایی خاص خلیج فارس، بدنبال واکاوی نسبتاً عمیق تحولات و عواملی است که مناسبات ایران را با کشورهای پیرامونی خلیج فارس، بخصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی شکل داده است. همچنین در این مسیر عوامل داخلی بین المللی و منطقه ای واگراییه و همگراییه را، در مناسبات ایران با کشورهای مزبور، مورد توجه قرار داده است.

قفقاز جنوبی به عنوان جنوب شرقی ترین منطقه اروپا، از بعد ژئوپلتیکی و ژئواکونومیک برای اتحادیه اروپا، آمریکا، روسیه و سایر کنشگران منطقه ای از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشد. این منطقه در یکی دو سال اخیر، کانون تحولات مهم امنیتی بوده که تهدیدات و فرصت های بالقوه و بالفعلی را برای ج.ا.ایران ایجاد نموده است. لذا پایش تحولات مذکور، شناسایی و تحلیل بازیگران اصلی و پیش بینی آینده های پیش روی منطقه امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف شناسایی سناریوهای ناظر بر ترتیبات امنیتی قفقاز جنوبی با تمرکز بر بحران اوکراین و با روش شناسی مرکب آینده پژوهی صورت گرفته است. در این راستا ضمن انجام مطالعات اسنادی و بهره-برداری از دانش ضمنی خبرگان موضوع، تعداد 7 کنشگر اصلی منطقه ای و 3 کنشگر اصلی فرامنطقه ای شناسایی و سپس با منطق ماتریس اثرات متقاطع، تعداد 10 متغیر اولویت دار شناسایی شد و سپس در محیط نرم افزار میک مک میزان اثرات مستقیم و غیرمستقیم آنها محاسبه گردید و در مرحله نهایی مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت. یافته های تحقیق حاکی از آن است از تعداد 10 بازیگر مهم منطقه ای و فرامنطقه ای، دو کشور ترکیه و جمهوری آذربایجان به عنوان عناصر کلیدی و کشور روسیه به عنوان پیشران در معادلات امنیتی منطقه قفقاز جنوبی ایفای نقش خواهند کرد. در پایان تعداد دو سناریو بر مبنای نوع و نحوه عمل بازیگر پیشران منطقه یعنی روسیه ارائه و ترتیبات امنیتی منطقه براساس آن ترسیم و در بخش پایانی ضمن تشریح فرصت ها و چالش های پیش رو، توصیه هایی برای ج.ا.ایران ارائه گردید.

«ترتیبات امنیتی منطق های 4 » عبارت است از سیستم امنیتی ایجادشده در یک منطقه با مشارکت و تلاش کشورهای همان منطقه. هر منطقه ژئوپلیتیکی ویژگی های خاص خود را دارد که به نحوی هویت آن منطقه را مشخص میک ند. مهم ترین ویژگی امروز منطقه ژئوپلیتیکی خلیج فارس، در کنار هویت اسلامی مردم، وجود منابع و ذخایر عظیم نفت و گاز آن است که نظر کشورهای مختلف جهان از جمله کشورهای صنعتی و عمده مصر فکننده نفت و گاز را به خود جلب کرده است. این ویژگی انرژ کی منطقه سبب مداخله بازیگران متعدد منطقه ای و فرامنطقه ای در شک لگیری ترتیبات امنیتی خاصی شده است که همه کشورهای حوزه خلیج فارس را دربرنم یگیرد. این امر سبب تقابل کشورهای منطقه و تهدیدهای امنیتی شده است. بنابراین در این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سؤال هستیم که «ژئوپلیت کی انرژی در شک لگیری ترتیبات امنیتی منطقه ای چه تأثیری دارد و این تأثیرگذاری در منطقه انرژ کی خلیج فارس پس از دهه 1970 چگونه بوده است؟ » نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد تا زمانی که کشورهای فرامنطقه ای و نیازمند منابع انرژی منطقه در نوع همکاری های امنیتی منطقه ای دخالت میک نند، امکان برقراری سیستم یکپارچه امنیتی منطقه ای در خلیج فارس دس تنیافتنی است. روش تحقیق به کاررفته در این مقاله براساس موضوع و ماهیت آن تحلیل ی توصیفی است.