نظام امنیتی

روش مقایسه‏ای جایگاهی مهم در اغلب رشته‏های علوم اجتماعی دارد و کاربرد این روش در مطالعات سیاسی نیز نقش مؤثری در درک و تبیین صحیح ‏تر مسائل سیاسی داشته است. با وجود این، نظریه های رایج در سیاست مقایسه‏ای، به دلیل تقلیل‏ گرایی یا کل‏گرایی، نتوانسته‏اند دقت و فراگیری را در کنار یکدیگر داشته باشند. نظریه‏های رایج در ادبیات سیاست مقایسه‏ای، در هر دو پارادایم اثبات‏گرایی و تاریخ‏گرایی، که شامل پنج محور کلی نظریه سیستم‏ها، نظریه‏های فرهنگ، نظریه‏های توسعه، نظریه‏های طبقات و نظریه اقتصاد سیاسی است، نتوانسته‏اند چارچوب نظری دقیق و در عین حال فراگیری را ایجاد کنند که بتوان بر اساس آن به مقایسه مسائل سیاسی پرداخت. در این مقاله، با نقد و بررسی مبانی هستی‏شناسی، معرفت‏شناسی و روش‏شناسی پارادایم‏ها و نظریات موجود در سیاست مقایسه‏ای، از «نظام امنیتی» به عنوان چارچوبی بدیل برای مطالعه سیاست مقایسه‏ای یاد شده و مبانی نظری و مؤلفه‏ های مفهومی آن بررسی شده است.

منطقه خاورمیانه همواره آبستن رخدادهای متعددی بوده است و این مشکلات و مصائب جدای از عوامل بیرونی که به نحوی بر این منطقه تحمیل شده، ریشه های داخلی نیز داشته است به عبارتی نظام امنیتی خاورمیانه قبل از شکلگیری داعش با در نظر گرفتن این شرایط دارای ماهیت و ویژگیهای خاص خود بوده است. در دوره مورد بحث ساختار نظام منطقه ای به تبع تحول در ساختار نظام بین المللی دستخوش تغییرات عمده ای شد که در نتیجه آن نوع رویکرد و کنش بازیگران نیز متحول گردید. همزمان با تحولات در ساختار، در فرایندهای منطقه ای نیز تغییراتی به وقوع پیوست و در نهایت نقش و جایگاه بازیگران نیز دستخوش تحولاتی اساسی شد که مجموع این تغییرات شرایط لازم را برای رشد و گسترش داعش فراهم ساخت. به عبارتی داعش بیش از آنکه علت یا متغیر اصلی باشد، خود معلول علل عمیق تر داخلی، منطقه ای و بین المللی است و یافتن راه حل برای آن نیز در تمامی این سطوح باید دنبال شود البته این مسئله بالطبع یک مسئله غامض و پیچیده است.

امنیت خلیج فارس پس از پیدایش نفت و طی دهه های گذشته به موضوعی بسیار حساس برای جامعه جهانی تبدیل شده است. به منظور تأمین امنیت منطقه، تضمین جریان آزاد انرژی و اطمینان از استمرار آن، سامانه های امنیتی متفاوتی برای این منطقه تدارک دیده شده است. عمده این طرح ها به دلیل جغرافیای سیاسی (ژئوپلیتیک) منطقه مبتنی بر ایده امنیت دسته جمعی است. دولت های ایران - قبل و بعد از انقلاب اسلامی- همواره کوشیده اند که فارغ از تمایلات و اعمال نظر کشورهای فرامنطقه ای، نوعی نظام امنیتی را متناسب با شرایط و واقعیات منطقه ترسیم کنند اما کشورهای عرب حاشیه جنوبی خلیج فارس به این دعوت همسایه شمالی جواب رد داده و در مقابل سامانه امنیتی خود را بدون حضور و مشارکت ایران در قالب شورای همکاری خلیج تعریف کرده اند. تجربه جنگ های مختلف در منطقه و عدم تمایل عرب ها به همکاری با ایران گواه آن است که این مدل در عمل شکست خورده است. جمهوری اسلامی با شرایط و ظرفیت هایی که دارد می بایست مسیر دیگری را برای تأمین امنیت ملی خود و منطقه در پیش گیرد.

مهم ترین موضوع محوری که قوام دهنده به دیگر موضوعات در مطالعات امنیتی است، مرجع امنیت می باشد. هر یک از مکاتب امنیتی با توجه به نظام فرهنگی و ارزشی خود، بر موضوعی به عنوان مرجع امنیت تأکید می کنند. در این بین، امنیت سیاسی یکی از مهم ترین ابعاد امنیت می باشد که پژوهش هایی توسط اندیشمندان اسلامی در جهت بررسی مرجع آن مبتنی بر دو روی کرد فردمحور و دولت محور صورت گرفته است. این مقاله نیز در راستای تکمیل تحقیقات مذکور در صدد است تا بر اساس روی کرد دولت محور، مبانی قرآنی و روایی مرجع امنیت سیاسی را در نظام امنیتی اسلام تبیین نماید. برای دست یابی به این هدف، با استفاده از روش تحلیلی استنباطی و در چارچوب نظریه امنیت سیاسی بوزان، گزاره های قرآنی و روایی ناظر بر نمودهای سه گانه امنیت سیاسی استخراج گردید. یافته های این مقاله مبتنی بر مؤلفه های روی کرد دولت محور در امنیت سیاسی نشان می دهد که در قرآن کریم و روایات اسلامی گزاره هایی وجود دارد که به صورت ایجابی و سلبی قواعدی را مطرح می کند که بر تقویت نمودهای سه گانه دولت اسلامی به عنوان مرجع امنیت سیاسی؛ یعنی ایدئولوژی اسلامی، نهادهای حکومتی اسلامی، دارالاسلام و نیز دفع و رفع هرگونه تهدید از آن ها دلالت دارد.

نیاز به درک و شناخت چالش عدم یک سیستم مدرن برای حل مشکلات امنیتی اروپا و همچنین توسعه مکانیزم های جدید قابل اعتماد در زمینه امنیت درون منطقه ای با مشارکت اتحادیه اروپا و روسیه به یک موضوع مهم و حیاتی در قرن کنونی تبدیل شده است. بررسی ها نشان می دهد، سیستم امنیتی اروپا دیگر مبتنی و همچنین وابسته بر توازن سنتی قدرت های بزرگ نیست. مقاله پیش رو در ابتدا چگونگی تحول سیستم امنیتی اروپا در دوران پس از رویارویی های مستقیم و البته غیرمستقیم با روسیه را بررسی می کند و سپس در گام دوم؛ اینکه چگونه این روندها بر نقش و جایگاه فدراسیون روسیه در معماری امنیتی پس از جنگ سرد تأثیر گذاشته است؛ که از طریق مطالعات کتابخانه ای و توصیفی به آن می پردازد. در ادامه این مقاله نشان می دهد که جایگاه روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ساختار نظام امنیت پان- اروپایی از سال 1991 و در منطق نگه داشتن این کشور در خارج از اتحادیه کاملاً منطبق و همسو با اقدامات هیبریدی آن قرار دارد. تفاوت های استراتژیک جدید در اعمال سیاست غرب تنها ابزارهای مدرنیزه شده به شمار می روند که تعیین فاصله؛ بین (ایالات متحده، ناتو و اتحادیه اروپا از روسیه) را تنظیم می کنند.