ابعاد دین داری

بررسی وضعیت دین داری در بین دانشجویان عنوان مقاله حاضر است. مدل مورد استفاده برای بررسی وضعیت دین داری، مدل پیشنهادی آقای شجاعی زند می باشد. روش تحقیق، پیمایش و ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه است. جمعیت آماری 25092 نفر که حجم نمونه با فرمول نمونه گیری کوکران 400 نفر برآورد شده و پرسشنامه ها با روش نمونه گیری طبقه بندی متناسب با حجم بین دانشجویان توزیع گردید. نتایج به دست آمده، نشانگر این است که که میزان پای بندی دانشجویان به ابعاد مختلف دین داری از پراکندگی قابل توجهی برخوردار است؛ به طوری که پاسخگویان در ابعاد اعتقادات دینی، اخلاق و تکالیف فردی، بیش ترین نمره و در عبادت جمعی، عبادت فردی و دانش دینی کم ترین نمره را اخذ کردند. همچنین دین داری دانشجویان با ترکیب همه ابعاد و متغیرهاف بیشتر به سمت متوسط میل می کند، به طوری که دین داری 45.25 درصد از آن متوسط، 41.5 درصد کم و 13.25 درصد زیاد می باشد. در ضمن سه نوع دین داری مبتنی بر شریعت، اجتماعی و باطنی با نسبت های 33.77، 28.32 و 37.91 در بین دانشجویان وجود دارد.

هدف این مقاله توصیف دین داری سرپرستان طبقه متوسط شهر تهران است. بدین منظور مطابق با چارچوب نظری بوردیو میزان دین داری به عنوان سرمایه فرهنگی در ساختار طبقه متوسط مورد بررسی قرار گرفت. به منظور تصویر دقیق تر از دین داری طبقه متوسط، این طبقه در سه لایه متوسط بالا، متوسط میانی و متوسط پایین بر اساس دو شاخص هزینه خانوار و تحصیلات دسته بندی و میزان دین داری به عنوان نوعی از سرمایه فرهنگی در این لایه ها بررسی گردید. دین داری نیز در چهار بعد اعتقادی، عبادی، مناسکی و پیامدی مورد سنجش قرار گرفت. اجرای این بررسی به روش پیمایش و با ابزار پرسشنامه انجام شد. بدین منظور نمونه ای به حجم 613 نفر و به روشpps جهت جمع آوری اطلاعات انتخاب شدند. نتایج بررسی نشان داد که بعد اعتقادی پاسخگویان در حد بسیار بالایی است ولی سایر ابعاد دین داری نسبت به بعد اعتقادی به صورت قابل ملاحظه ای پایین تر است. نتایج تحقیق نشان می دهد که دو بعد اعتقادی و پیامدی رابطه معکوس و ضعیفی با پایگاه اقتصادی و اجتماعی افراد دارد به صورتی که افراد لایه بالای طبقه متوسط میزان کمتری از دین داری را نسبت به دو لایه متوسط و پایین از خود نشان می دهند. همچنین بین دو متغیر تحصیلات و هزینه خانوار و بعد پیامدی و اعتقادی دین داری رابطه معکوسی وجود دارد. چارچوب نظری تحقیق نتایج نشان می دهد بعد پیامدی دین داری به عنوان نمودی از سرمایه فرهنگی امکان ایجاد تمایز در طبقه متوسط را دارا می باشد.

دین داری سازه ای چند بعدی است و به همین دلیل دین پژوهان در مطالعات سنجش دین داری، الگوهای گوناگونی ارائه کرده اند. بر این اساس، تحقیق حاضر با ابتناء بر الگویی بومی، کوشیده است تصویری اجمالی از وضعیت دین داری جوانان ساکن شهر قم ترسیم نماید. این تحقیق با استفاده از روش پیمایش بر روی نمونه ای 600 نفری از جوانان  15 تا 30 سال ساکن شهر قم اجرا و اطلاعات مورد نیاز تحقیق با ابزار پرسش نامه و با بهره گیری از روش نمونه گیری ترکیبی(میدانی و خوشه ای چندمرحله ای متناسب با حجم (PPS)) از افراد نمونه گردآوری شده است. بر اساس یافته های تحقیق در میان ابعاد سه گانه دین داری، اعتقادات دینی از بیش ترین میزان التزام در بین جوانان پاسخ گو برخوردار است. پس از آن، به ترتیب التزام به عبادات واجب دینی، احکام فردی، احکام جمعی، اخلاق دینی و نشانه های دین داری در مراتب بعدی قرار می گیرند. در مجموع، نتایج به دست آمده نشانگر التزام نسبتاً بالای پاسخ گویان به اعتقادات دینی، اخلاق و تکالیف فردی و در مقابل التزام نسبتاً پایین آنها به عبادت جمعی، احکام سیاسی، تعظیم شعائر دینی و مشارکت دینی است.

پژوهش حاضر با هدف پیش بینی میزان دین داری بر اساس وابستگی به اینترنت و باور به دنیای عادلانه در میان دانش آموزان دوره دوم متوسطه شهر تهران در سال 1398 انجام شده است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی، تکنیک آن، پیمایش و ابزار اندازه گیری، پرسش نامه است. جامعه آماری پژوهش، شامل کلیه دانش آموزان دوره دوم متوسطه شهر تهران و حجم نمونه بر اساس جدول مورگان 384 نفر و به شیوه خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شده است. یافته های پژوهش بر اساس مطالعه رگرسیونی گام به گام نشان داد که «ابعاد اعتقادی، عاطفی و پیامدی، از ابعاد دین داری» فقط بر اساس باورهای ناعادلانه با ضریب تبیین به ترتیب 6.9 و 5.6 و 3 درصد به صورت منفی قابل پیش بینی بوده، یعنی با صرف اندازه گیری میزان «باورهای دنیای ناعادلانه» در افراد می توان میزان ابعاد اعتقادی، عاطفی و پیامدی دین داری در آنان را پیش بینی نمود، تأثیر سایر ابعاد باورهای عادلانه و حتی میزان وابستگی به اینترنت در پیش بینی بعد اعتقادی دین داری، حذف می شود. «بعد مناسکی، از ابعاد دین داری» بر اساس «باورهای دنیای ناعادلانه» به صورت منفی و باورهای دنیای عادلانه برای خود به صورت مثبت و در مجموع با ضریب تبیین 14.3 درصد قابل پیش بینی بوده، یعنی با اندازه گیری میزان باورهای ناعادلانه و باورهای دنیای عادلانه برای خود در افراد، می توان میزان بعد مناسکی دین داری در آنان را پیش بینی نمود، تأثیر سایر ابعاد باورهای عادلانه و میزان وابستگی به اینترنت در پیش بینی بعد مناسکی دین داری، حذف می شود. «دین داری، همه ابعاد» بر اساس «باورهای ناعادلانه» به صورت منفی و «باورهای دنیای عادلانه برای خود» به صورت مثبت و در مجموع با ضریب تبیین 6.6 درصد قابل پیش بینی بوده است. تأثیر سایر ابعاد باورهای عادلانه و میزان وابستگی به اینترنت در پیش بینی بعد مناسکی دین داری، حذف شده است.

میزان و کیفیت دین داری مردم در جامعه ایران که بافت فرهنگی سنتی-دینی و حاکمیت اسلامی دارد، اهمیت راهبردی دارد و تغییرات آن می تواند پیامدهای امنیتی ایجاد کند. این مقاله می کوشد روند میزان دین داری ایرانیان را طی سال های 1388 تا 1398 ترسیم و تغییرات صورت گرفته را نشان دهد و پیامدهای امنیتی این تغییرات را بررسی کند. یافته های پژوهش نشان می دهد که در دوره زمانی فوق، تغییرات محسوسی در میزان دین داری مردم ایران رخ نداده، اما نوع دین داری، از شریعت محوری به دین عاطفی متمایل شده است. هرچند این نوع تغییر خطرآفرین به نظر نمی رسد، اما زیاده روی در دین داری عاطفی، ممکن است پیامدهای امنیتی از جمله تغییر گروه های مرجع عمومی، افزایش فرقه های دینی، کاهش نفوذ روحانیت و تضعیف جایگاه حاکمیت دینی و ولایت فقیه در پی داشته باشد.

تاثیرپذیری فرهنگ های مردم پسند نقاط مختلف دنیا از یکدیگر در دهه های اخیر در قالب مفهوم جهانی شدن مطالعه شده است. در این دیدگاه اغلب از تاثیرپذیری و گاه تحت سلطه بودن فرهنگ های بومی از جانب فرهنگ غالب جهانی سخن گفته می شود. دیدگاه جهان-محلی شدن به عنوان کامل کننده یا جایگزینی برای جهانی شدن، در کنار عناصر جهانی به عناصر بومی نیز توجه دارد و امر جهانی را فی نفسه نقطه ی مقابل امر محلی نمی داند. از جمله عرصه هایی که در آن می توان پروژه های جهان-محلی شدن را مشاهده و مطالعه کرد موسیقی مردم پسند است. در این مقاله ما با نگاه جهان-محلی شدن، مضامین دینی در موسیقی رپ ایرانی-فارسی را مطالعه کردیم. موسیقی رپ ایرانی-فارسی، از سویی تاثیرگرفته از فرهنگ رپ جهانی (غربی) و از سوی دیگر تحت تاثیر فرهنگ بومی (ایرانی-اسلامی) است و مصداق فرآیند جهان-محلی شدن است. برای نشان دادن این وضعیت، مضامین دینی در این موسیقی با استفاده از الگوی دین داری گلاک و استارک مطالعه شده است. در این الگو ادیان جهان شامل ابعاد اعتقادی، مناسکی، فکری، تجربی و پیامدی دانسته شده اند. باید توجه داشت که این مقاله به دنبال تایید شرعی این نوع موسیقی نیست و تنها درصدد مطالعه نوع پرداختن آن به مضامین دینی است. در این مقاله با استفاده از این ابعاد دین داری، به سراغ تحلیل محتوای کیفی متن قطعه های موسیقی رپ ایرانی-فارسی رفتیم. نتایج نشان داد مفاهیم دینی به عنوان جنبه ای بومی در موسیقی رپ ایرانی-فارسی مشاهده می شوند.

فتوت نامه ها یکی از مواریث مکتوب تأثیرگذار در فرهنگ و تمدن ایران و اسلام به شمار می آیند. گستردگی مضامین و شاخصه های محتوایی فتوت نامه ها، سبب شده است که این متون مورد توجه محققان رشته های مختلف قرار گیرد. هدف پژوهش حاضر، تحلیل و ارزیابی ظرفیت فتوت نامه ها از منظر تعلق این متون به ادبیات آیینی است. مقاله پیش رو با روش  توصیفی تحلیلی و بهره جستن از سنجه های دین داری در نظریه گلاک و استارک می کوشد تا شاخصه های آیینی این متون را مورد بررسی و تأمل قرار دهد. یافته های به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد که در میان ابعاد دین داری، بُعد مناسکی و پیامدی بیشتر از سایر سنجه های دین داری بر محتوای آیینی فتوت نامه ها دلالت دارد.

هدف: پژوهش حاضر با هدف مقایسه تفاوت های بین نسلی به لحاظ ابعاد دین داری و هویت دینی والدین جانباز و فرزندان شان انجام پذیرفت. روش: این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش از نوع توصیفی- پس رویدادی بوده است. جامعه آماری شامل تمامی 460 جانباز ساکن در شهرستان بندرلنگه و تمامی فرزندان پسر 20 تا 30 ساله خانواده های آنان بود که از آن بین تعداد 25 نفر از پدران و 25 نفر از فرزندان پسر به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و با دو پرسشنامه دین داری گلاک و استارک (1965) و همچنین پرسشنامه هویت دینی سراج زاده (1383) مورد سنجش قرار گرفتند و پس از جمع آوری داده ها از آزمون تی وابسته استفاده شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان دهنده آن است که میانگین هویت دینی فرزندان در دو بعد احساسی (6/21=M) و مناسکی (5/21=M) از میانگین بعد احساسی (4/20=M) و مناسکی (5/20=M) والدین خود بالاتر و والدین نیز در بعد اعتقادی (2/22=M) نسبت به فرزندان (5/16=M) در سطحی بالاتر قرار دارند. به علاوه نمرات میانگین جوانان در دو بعد فکری (5/16=M) و پیامدی دین داری (9/19=M) از والدین خود در بعد فکری (1/13=M)، و پیامدی (4/18=M) برتر و والدین نیز در بعد اعتقادی (3/20=M) در مقایسه با فرزندان (6/16=M) در سطحی بالاتر قرار دارند. نتیجه گیری: به طور کلی والدین پژوهش حاضر با فرزندان شان فضای فکری متفاوتی که بتوان شکاف نسلی خواند را تجربه نمی کنند.

اهتمام به پژوهش در حوزه مطالعات دین نه تنها روندی رو به کاهش را طی نکرده؛ بلکه شاهد رشد کمی و کیفی این تحقیقات به ویژه تحقیق پیرامون انواع، میزان و تغییرات دین داری در دهه های اخیر هستیم. در این میان یکی از اساسی ترین چالش ها در حوزه مطالعات دین داری، طراحی شاخص های متناسب با بسترهای فرهنگی، تاریخی و اجتماعی است. هرچند در ایران نیز در دو دهه اخیر کوشش های ثمربخشی در این زمینه صورت گرفته؛ اما همچنان شاخص های طراحی شده نتوانسته اند مقبولیت و کاربردی عمومی به دست آورند. از سوی دیگر دین و دین داری را می توان در سه بُعد معرفتی، گرایشی یا عاطفی و رفتاری دسته بندی و مطالعه کرد. در مطالعاتی که به ارائه شاخص پیرامون دین داری پرداخته اند، تلاش برای ارائه شاخص در همه ابعاد سه گانه، از دقت و توجه کافی به جزئیات در هر یک از این ابعاد کاسته است. بنابراین نیاز به پرداخت تفصیلی تر پیرامون هریک از این ابعاد در مباحث مربوط به دین داری احساس می شود. بدین جهت، هدف مقاله حاضر نیز ارائه شاخص هایی بومی با تأکید بر بُعد معرفتی دین داری است. در این پژوهش از طریق مطالعات نظری، 81 شاخص برای سنجش دین داری احصا شد و طی 20 مصاحبه، مورد ارزیابی و تطبیق قرار گرفت. سپس 23 شاخص مهم تر و پربسامدتر ذیل 6 محور تشخیص داده شد که می تواند به عنوان شاخصی برای سنجش دین داری معرفتی در جوامع آماری مختلف استفاده شود. این محورها عبارتند از: «نگرش به دین»، «انتظار از دین»، «مبانی معرفت شناختی»، «مبانی انسان شناختی»، «معنا و غایت زندگی»، «درک انسان از مبانی اخلاقی».