تقویم جلالی

گاهشماری شمسی جلالی ، در زمان سلطان جلاالدین ملکشاه سلجوقی ( 465-485 ه . ق) تأسیس شد و تقویم خورشیدی کنونی ایران نیز بر همان اساس تنظیم یافته است. مبدأ این تاریخگذاری ، روز جمعه نهم رمضان 471 ه . ق / 15 مارس 1079 م./ اول فروردین 458 ه . ش . ( بر حسب تقویم فعلی ایران ) است. در تقویم جلالی ، نام ماهها همان نامهای کهن ایرانی است و از ویژگیهای این گاهشماری که بر دقت آن بسیار افزوده است. به کار گیری دو نوع کبیسه چهار و پنج سالی است: بدین ترتیب که در یکی ، کبیسه در هر چهار سال اجرا می شود( موسوم به کبیسه رباعی ) و در دیگری در هر 29 یا 33 سال ، یک کبیسه ( به نام خماسی) مراعات می گردد. در باب دقت تقویم جلالی ، تاکنون بحثهای گوناگون و مفصلی به عمل آمده است و اغلب محققان دانش گاهشماری بر این موضوع که دقیقترین گاهشماریهای موجود است، متفق اند. در مقاله حاضر کوشش شده است تا مطالبی به اجمال درباره تقاویم موسوم ایران قدیم و ویژگیهای گاهشماری جلالی ارائه شود.

عصر سلجوقیان یکی از ادوار مهم تاریخ ایران و آسیای صغیر است. ورود این عنصر جمیعتی به حوزه تاریخ آسیا با تحولات عمده سیاسی و فرهنگی توأم بود. در میان دولت های اسلامی سلجوقیان نخستین حکومتی بودند که قلمرو حکومتی خود را تا مرزهای بیزانس پیش برده و عظمت امپراطوری های باستان را احیاء نمودند. در راستای این موفقیت ها سلجوقیان تلاش مضاعفی را در بازنگری فرهنگی و توجه به آداب و سنت های باستانی به کار بستند. توجه سلجوقیان برای ایجاد یک امپراطوری بزرگ می بایست با تاکید بر تمامی ساختارهای سیاسی- اداری و فرهنگی توأم گردد. وجود کتیبه بغازکوی در 1400 قبل از میلاد در آنکارا نشان از توجه به ایزدان و آیین های کهن عصر باستان در این سرزمین ها دارد. جشن نوروز، جشن سده و جشن مهرگان با پیشینه های کهن خود مورد توجه مردمان بسیاری از آسیای میانه تا آسیای صغیر بود. بنابراین سلجوقیان در اداره این سرزمین های وسیع علاوه بر ایجاد یک وحدت دینی به وحدت فرهنگی و تأکید بر سنت های باستانی اهتمام ورزیدند. تلاش خیام برای پی ریزی یک تقویم دقیق به دور از خطا و پیچیدگی بیشتر بر مبنای ضرورت بازگرداندن نوروز به زمان حقیقی خود یعنی اول فروردین ماه هر سال بود. همه این تلاش ها جز در سایه اقتدار و توجه سلاجقه میسر نگردید.