وقف و ابتدا

1. تطور دیدگاهها در اصل بلاغت باعث آن شده که تلقی ها از عناوین مندرج در بلاغت هم دستخوش تغییر شود. 2. در بلاغتی که جرجانی تعریف میکند ‘ وقف و ابتدا از جایگاهی اصولی برخوردار نیست ‘ زیرا بحث فصل و وصل در آن منحصر است به آوردن یا نیاوردن واو عاطفه. 3. در بلاغت به تعریف و تلقی اسلاف جرجانی ‘ وقف و ابتدا از جایگاه مهمی برخوردار بوده ‘ زیرا وقف و ابتداکاملأ منطبق بر فصل و وصل از دیدگاه آنهاست واین همان عنوانی است که بعضی اهل فن آن را عین بلاغت و تمام آن دانسته اند. 4. وقف وابتدا در قرآن ‘ هر چند قسمت اعظمش با استمداد از ابزار نحو صورت می گیرد‘ اما نفس عمل یعنی وقف بر موضوع نیکو و شروع از مقام مناسب یک عمل بلاغی تلقی می شود‘ زیرا موضوع‘ کلام بلیغ است و جهد در اظهار آن قطعأ ملازم با بلاغت است . 5. در قرآن مواضع وقفی وجود دارد که از بایدهای نحوی تکوّن نیافته اند‘ بلکه از بایسته های متعالی که منبعث از بلاغت مخصوص قرآنی است نشأت گرفته اند و این مواضع همان فواصل هستند.

مهم ترین شاخصه تلاوت مطلوب قرآن کریم، ابتناء آن بر ارائه معانی و مفاهیم صحیح کلام الهی است تا از رهگذر آن هدف اصلی تلاوت که هدایتگری و معرفت افزایی است حاصل گردد. این هدف با فراگیری دانش وقف و ابتدا و به کارگیری آن در تلاوت، قابل دستیابی است. از سوی دیگر دانش وقف و ابتدا مبتنی بر برداشت های تفسیری عالمان این شاخه از دانش های قرآنی است. از این رو، مقاله حاضر با بررسی تطبیقی دیدگاه های ابوعمرو دانی و محمدعلی خلف الحسینی در دانش وقف و ابتدا و دیدگاه های تفسیری مفسران برگزیده، در جستجوی میزان دقت و صحت نظرات این دو عالم وقف و ابتدا و ارائه الگویی مطلوب تر جهت تصحیح و بهبود تلاوت قرآن کریم است. علت انتخاب دانی آن است که می توان وی را پایه گذار معروف ترین تعاریف و تقسیم بندی رایج در وقف و ابتدا دانست. محمد علی خلف الحسینی نیز از آن رو برگزیده شده است که علامت گذاری های رایج وقف و ابتدا در بسیاری از مصاحف متداول در جهان اسلام یا به طور کامل براساس دیدگاه های وی است یا حداقل با آن قرابت فوق العاده ای دارد. حاصل تحقیق آنکه در 60 موضع مطرح شده در 20 موضع با مفسران تطابق ندارد که 6 موضع آن رأس الآیه است که در آن دانی آنها را بیان نموده و در 14 موضع بعدی که حدأقل یکی از علماء آن را بیان نموده با نظر مفسران تطابق ندارد که علت آن پوشیده ماندن برخی از ارتباطات یا دقت مفسران از دید عالمان وقف و ابتداست.

طلوع معجزه ی سخن گونه قرآن کریم در سرزمین عربی، زمینه ساز نقش آفرینی ادبیات عرب در دریافت زوایا و لطایف معنایی قرآن، و تلاش حداکثری دین پژوهان و اهل تفسیر در این عرصه شده است. پژوهش کتابخانه ای حاضر که به شیوه ی توصیفی_تحلیلی سامان یافته با بررسی تفسیر «غرائب القرآن و رغائب الفرقان» به عنوان یکی از تفاسیر اشاری ارزشمند سده های میانی اسلام با رویکرد جامع و جلوه های ادبی ویژه، این مهم را دنبال کرده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که توانایی مؤلّف در حوزه ی ادبیات عرب او را در دریافت معانی دقیق و گاه بدیع از قرآن یاری رسانده است. در نظر گرفتن ریشه، اشتقاق، تصریف، واژه گزینی، حسن تعبیر و تفاوت نهادن میان کلمات به ظاهر همگون، تبیین وجوه اعرابی آیات با تسلّط بر اسناد پشتیبان ادب عرب و ارائه ی تبیینی گاه متفاوت با اولویت بخشی به ادبیات قرآنی، و آشکار سازی اسلوب و نظم فاخر قرآن کریم در دو ساحت فصاحت و بلاغت از مهم ترین ویژگی های ادبی این تفسیر است. همچنین بحث اختصاصی «وقف» و ارتباط آن با ادبیات عرب و جنبه های موسیقیایی زبان با محوریت «نبر و تنغیم» نیز مسیر نوینی است که به طور آشکار در این میراث تفسیری پیموده شده و با پیوند راه ادبیات و تفسیر قرآن، دریافت و ابلاغ معنا را برای مفسّر و قرآن پژوهان هموارتر نموده است.