خدا شناسی

فلسفة اسلامی، پس از نهضت ترجمه و تحت تأثیر آموزه های دینی در قالب فلسفة مشاء تأسیس شد و از این رو سنت فلسفی اسلامی با گرایش مشایی آغاز شد. فیلسوفانی مانند ابونصر فارابی، عامری، ابن سینا، بهمنیار، لوکری، فخر رازی و خواجه نصیر طوسی از مشائیان مسلمان هستند. در این میان فارابی و ابن سینا جایگاه ممتاز و درخشانی دارند. ابو نصر محمد بن محمد بن طرخان فارابی در منطق و فلسفه چنان درخشید که در زمان حیات اساتید خود، از آنها پیشی گرفت و به «معلم ثانی» شهرت یافت. او آثار و تألیفات فراوانی دارد که مهم ترین آنها عبارت اند از: کتاب الحروف، احصاء العلوم، ابانة عن غرض ارسطو طالیس فی کتاب مابعدالطبیعه، الجمع بین رأیی الحکیمین، آراء اهل المدینة الفاضلة، السیاسة المدنیة، فصول منتزعة و فصوص الحکم... .

حسن خلق، موضوعی است که در قرآن و روایات بسیار مورد تاکید قرار گرفته است و همواره از مسلمانان خواسته شده است که با دیگران با حسن خلق برخورد کنند. لازمه ی این دستور پی بردن به مبانی نظری حسن خلق است، زیرا زمانی امید آن می رود که حسن خلق آنچنان در جامعه ای همه گیر شود که مبانی نظری آن از آیات قرآن کریم و احادیث معصومین علیهم السلام به درستی استخراج شده باشد و هر فردی دقیقا بداند که باید چه نوع نگاهی به خدا، انسان و جهان داشته باشد که باعث بروز رفتارهای صحیح اجتماعی شود. در این مقاله سعی شده است پس از تبیین معنای دقیق واژه حسن خلق، مبانی نظری آن در سه دسته خداشناسی، انسان شناسی و جهان شناسی بررسی شده و در هر دسته با استناد به آیات و روایات مشخص شود که هر کدام از این موارد چه تاثیری در حسن خلق دارند. نتیجه بدست آمده اینکه حسن خلق در فرد تا حدود زیادی به نوع شناخت و نگاه وی به خداوند، انسان و جهان بستگی دارد و تاثیر این معارف و نگاه ها در خوش اخلاق بودن فرد نسبت به سایر علل بیان شده در این زمینه، بنیادی تر و با اهمیت تر به نظر می رسد.

نظام تعلیم وتربیت، با تعلیم و تزکیه نیروی انسانی، تلاش می کند از عمده ترین مشکلات جامعه بشری مانند بی عدالتی اجتماعی، جنگ و خونریزی، انحطاط اخلاقی و فساد اقتصادی پیشگیری نماید. به نظر می رسد برای رسیدن به چنین اهدافی، نظام تعلیم وتربیت باید اهداف حیطه عاطفی را پرورش دهد. هدف از انجام این تحقیق، بررسی مبانی خدا شناسی مولوی برای دستیابی به تأثیرات این مبانی بر تربیت عاطفی بوده و با استفاده از روش توصیفی استنتاجی، آثار مولوی بررسی و دیدگاه های وی درمورد مبانی معرفت به موجودیّت خدا، قدرت، حلم، رحمت و توّابیّت ، شرح داده شد. همچنین ارتباط و تأثیر این دیدگاه ها، با هدف اصلی این تحقیق، جستجو و مورد مداقّه قرار گرفت. از بررسی مبنای معرفت به موجودیّت خدا، اصل طلب؛ از مبنای قدرت، اصل تضرّع؛ از مبنای حلم، اصل یقظه؛ از مبنای رحمت، اصل ظرفیت افزایی برای جذب رحمت و از مبنای توابیّت، اصل بازگشت، منتج شد و به اتّکای این اصول، روش های مناسب مانند: نماز با حضور قلب، آگاهی و معرفت، صدق و راستی، دوری از تجاوز و زیاده خواهی، فروتنی، ترحّم بر دردمندان و دوری از قساوت قلب و تکبّر و ...، استخراج شد.

استدلال های تجربی مبتنی بر برهان إنّ از جمله استدلال های مورد تمسک علامه طباطبایی در اثبات وجود خداست که قابلیت کاربردداشتن آنها برای عموم مردم که توان درک استدلال های عقلی را ندارند یا به علت غرق شدن در مسائل مادی و تجربیات، رجوع به فطرت خدادادی برایشان سخت شده است، از مزایای این براهین نزد او به شمار می آید. مقاله حاضر با پرداختن به این دسته استدلال های علامه که شامل سه قسم برهان نظم، حدوث و حرکت می شود، مسئله وجود خدا را به نحو تجربی از منظر وی شناسایی کرده است.