اتاق

این پژوهش، در پی شناخت مفهوم وجایگاه اتاق در معماری مسکونی و نقش آن در تامین خُرسندی ساکنان است، تا علاوه بر بازنمایی اهمیت موضوع، تعیین وضعیت، ترکیب و گُزینش شُمار مناسب از اتاق های متفاوت را در هنگام طراحی یا تدوین ضوابط معماری، ساماندهی کرده و آسان تر سازد. امروزه مشاهده میشود که اساس طراحی بیشتر خانه های متداول در ایران، فضای عمومی وسیعی است که معمولاً با آشپزخانة باز یکسَره بوده و سایر فضاها در باقیماندة سطح طرح جای گرفته اند. اما در معماری گذشتة این سرزمین، اتاق ها با عملکردهای پایه ای گونه گون، اندام های بنیادین خانه به حساب میآمدند. مطالعة میدانی نشان میدهد، امروزه نیز اتاق ها نقشی اساسی در رضایت ساکنان دارند. فراهم نشدن فضاهای کافی و مناسب در عرصه های متفاوت خانه به دلایلی مانند محدودیت های اقتصادی و اجرایی، به ویژه درتامین مسکن اقشار میان درآمد و کم درآمد، پیامد های ناخوشایند اجتماعی و فرهنگی را در پی دارد که جبران آنها دشوار و گاه ناممکن است. در جمع بندی این مقاله گفته میشود که در برنامه ریزی و طراحی مسکن، افزون بر الزامات فنی برای پایداری و ایمنی ساختمان، چرا و چگونه باید به انتظارات عملکردی و کیفی مهمی نیز در راستای تامین موقعیت ها یا اتاق های کافی و مناسب برای عرصه های مختلف زندگی خانواده، پرداخته شود.

پژوهش و شناخت باورها، اعتقادات، دانش محیطی، فنون و روش های سنتی هریک از جوامع پیرامونی این امکان را به ما می دهد تا علایق دیگران را بشناسیم. هدف این پژوهش مستندسازی معماری بومی ساکنان شهربهار است تا علاوه بر معرفی این شهر و نوع مسکن آن، گوشه ای از تاریخ نانوشته آن ثبت گردد. این پژوهش با روش مشاهده، مصاحبه و مشارکت به انجام رسیده است. شهربهار درشمال غربی شهر همدان قرار دارد و ساکنان آن از ایل بهارلو هستند و به ترکی سخن می گویند. اکنون محله قلعه در شهرشمال شهر وجود دارد. بانگاهی به نوع مواد ومصالح، شیوه ساخت و نوع بهره بردای ازفضاها می توان به پیوند انسان و طبیعت پی برد. همچنین تاثیر معیشت و اقتصاد در ساختار بناها و کارکرد فضاهای خانه ها (حیاط بیرونی، حیاط اندرونی، حیاط خلوت، کوشک، اتاق، مطبخ) کاملاَ مشهود است. در تدوین این مقاله ضروری بود تا واژه های محلی ترجمه شده و هریک از واژه ها برای خوانش دقیق آوانویسی شوند. براساس نتایج این پژوهش، فضاهای مساکن بومی بهار صرفاً برای انسان و دام کارکرد داشته اند و کمتر به جنبه های زیبایی شناختی داخل وخارج بناها پرداخته شده است. از 50 سال قبل به این سوی، عوامل متعددی ساخت و ساز خانه های سنتی از رونق افتاد. بنابراین ثبت دقیق تمام جزئیات این نوع مساکن در حال فراموشی، امری ضروری به نظر می رسد.

مساکن قدیمی شهر بهار نمادی از شیوه های تأمین معاش ساکنان آن به شمار می رود. با نگاهی اجمالی به نوع مواد و مصالح، شیوه ساخت، پلان و نوع بهره برداری از فضاها و همچنین جانمایی فضاها در نقشه مساکن می توان به پیوند انسان و طبیعت پی برد. بناها برای رفع نیاز مادی و معنوی آنان بوده و نشان از هم زیستی با محیط زیست و دام دارند. در این مقاله، به شکل گیری و بافت محله های شهر بهار و گونه شناسی مساکن آن به همراه فرهنگی زیستی اشاره شده است. اینکه چگونه این محله ها شکل گرفته اند و هسته اولیه شهر از کجا شروع شده و به کدام جهت توسعه یافته ، از اهداف اصلی این پژوهش بوده است. همچنین میزان تأثیرپذیری مساکن از معیشت و اقتصاد در ساختار بناها و کارکرد و جانمایی فضاهای داخلی خانه ها و مواردی از این دست، بررسی شده است. طرح پرسش هایی از این قبیل و مطالعه درباره آنها ما را با جنبه های تاریک و نیمه تاریک بخش هایی از معماری بومی و فرهنگ سکونت در بهار قدیم و برای علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ بومی روشن تر می کند؛ به همین منظور نگارنده در پژوهش میدانی و با استفاده از روش مشاهده و طرح پرسش هایی که همراه با برنامه ریزی قبلی بوده، به گردآوری اطلاعات مربوط به مقاله حاضر اقدام کرده است. در تدوین این پژوهش بنا به ضرورت، بسیاری از واژه های محلی که برای افراد غیربومی نامأنوس بود، ترجمه تحت الفظی و هریک از واژه ها برای خوانش دقیق آوانویسی شد. در مواردی هم که به نظر می رسید مفید باشد، برخی اصطلاحات و اسامی به صورت موجز و مختصر شرح داده و تعبیر آنها در پاورقی ذکر شد. براساس داده های پژوهش حاضر، مساکن بومی شهر بهار فضاهای متعددی برای استفاده انسان و دام است و تنها ساختاری کارکردی دارد. بر این اساس کمتر به جنبه های بصری و زیبایی شناختی داخل و بدنه بناها پرداخته شده است. در این پژوهش اگرچه بیشتر توجه نگارنده بر دیدگاه مردم شناسی به همراه مشاهده، مصاحبه و مطالعات میدانی مشارکتی است، برای روشن شدن موضوع به مسائل تاریخی نیز اشاره ای مختصر شده است.