وب پنهان

افزایش روز افزون منابع اطلاعاتی در اینترنت و مشکلات فنی و غیرفنی موتورهای کاوش باعث شده حجم زیادی از این اطلاعات از دید کاربران پنهان بماند و به عنوان وب نامرئی مورد بحث بسیاری از متخصصان اطلاع‌رسانی قرار گیرد. امروزه گرایش بسیاری از کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی و محققان به دیجیتالی‌کردن منابع و قراردادن آن‌ها در محیط اینترنت می‌باشد. بعلاوه،  بسیاری از این منابع تک‌نسخه هستند و چنانچه دسترسی مطلوب به منابع ذخیره‌شده در اینترنت ممکن نباشد بسیاری از میراث‌های علمی، پژوهشی، فکری و فرهنگی بشر به هیچ وجه مورد استفاده حال و آینده قرار نخواهد گرفت. در این میان کتابداران و اطلاع‌رسانان نیز با افزایش آگاهی کاربران از وجود وب نامرئی و شیوه‌های دستیابی و اطلاع‌یابی کاربران در باب این اطلاعات، ‌می‌توانند نقش مهمی را در کاستن سطح اطلاعات نامرئی بر عهده بگیرند .  دراین مقاله تلاش شده است مفهوم وب پنهان چه از دید فنی و چه از دید کاربرمدار باز شود و در پایان نیز نقش کتابداران و اطلاع‌رسانان و راه‌های دستیابی به این اطلاعات بیان شوند.

مقالة حاضر به تعریف مفهوم اینترنت پنهان یا وب نامرئی و همچنین عوامل مؤثر در ایجاد آن پرداخته است. اجزای مختلف قلمرو تاریک اینترنت نظیر وب عمیق، وب مات، وب شخصی، وب ملکی و وب مرده به تفکیک تشریح شده اند و چگونگی ایجاد و اهمیت هریک مورد بحث قرار گرفته است. این مقاله ضمن اشاره به حجم و کیفیت قابل توجه منابع اطلاعاتی نهفته در اینترنت پنهان، بر اهمیت مهارت های اطلاعیابی در محدودة خارج از حوزة جستجوی موتورهای کاوش تأکید میکند. از آنجا که اطلاعات نهفته در دل اینترنت پنهان معمولاً از کیفیت بالایی برخوردار است، این بخش از اینترنت اهمیت قابل توجهی دارد و نمیتوان آن را نادیده گرفت.نقش کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی در آگاه سازی کاربران اینترنت از وجود وب نامرئی و درنتیجه ارتقای سطح دسترس پذیری اطلاعات برای آنان و همچنین نقشی که کتابداران میتوانند در ساخت دروازه های اطلاعاتی ایفا کنند، از دیگر مباحث مطرح شده در این نوشتار است.

دنیای اینترنت همانند کوه یخ عظیمی است که ابهت بخش پیدای آن (وب سطحی) چنان بشر را مسحور خود کرده که هیچ نظام حقوقی نمی تواند مدعی احاطه بر آن یا واکنش کافی و به موقع شود. عظمت و اهمیت بخش ناپیدای اینترنت بسیار بیشتر و توجه حقوق ملی و بین المللی به این بخش که با عنوان «وب پنهان» شناخته می شود، بسیار محدودتر است. این مقاله با تمرکز بر وب پنهان تلاش دارد ضمن بیان اهمیت و ضرورت توجه به آن، با مطالعه منابع بین المللی و رویه های ملی و واکاوی دیدگاه های مطرح، ویژگی گمنامی و پنهان بودن آن را از منظر حقوق بین الملل بشر بررسی کند. آیا در حقوق بین الملل بشر امکان استناد به حق گمنامی در وب پنهان به صورت مستقل وجود دارد؟ ادعا آن است که دلایل کافی برای صحه گذاشتن بر وجود حقی مستقل تحت عنوان گمنامی در حقوق بین الملل بشر که همه ابعاد گمنامی را به طور کامل در برگیرد و جامع و مانع باشد، وجود ندارد. در مقابل، بررسی موازین حقوق بین الملل بشر، رویکرد ممنوعیت گمنامی را نیز رد می کند.