نوآوری دفاعی

روند اوج یافتن نقش دانش، نوآوری وفناوری های نوین در ایجاد مزیت های راهبردی واهمیت یافتن ارزش منابع دانشی در اداره سازمان های پیشرو موجب شده است تا مقوله مدیریت دانش در قلب خطوط راهبردی سازمان ها جای گیرد. در عین حال موضوعیت مدیریت دانش برای سازمان های دفاعی به دلیل ماهیت دانشی، فناورانه و نوآورانه جنگ های امروزی از اهمیت مضاعفی برخوردار است. از این رو مقاله حاضر در نظر دارد تا ضمن پرداختن به چیستی و ابعاد کمتر شناخته شده مدیریت دانش، مولفه های کلیدی تاثیرگذار براین رشته نوظهور علمی را احصا نموده و در فرجام یافته های خود، تاثیر گذار براین رشته نوظهور علمی را احصا نموده و در فرجام یافته های خود، تاثیر حوزه جدید مدیریت دانش را بر نوآوری در سازمان های دفاعی به طور عام و نوآوری های دفاعی به طور اخص ارایه نماید.

شواهد متعددی از تشدید نیاز صنایع دفاعی برای حرکت به سمت نوآوری باز وجود دارد که افزایش پراکندگی دانش و کاهش بودجه نظامی از مهم ترین آنهاست. صنایع دفاعی کشورمان نیز برای پاسخ به این چالش های نوآوری باید بتوانند به الزامات نوآوری باز پاسخ دهند اما در حال حاضر الگو های نوآوری باز برای بخش دفاعی توسعه نیافته و بنابراین مدلی برای کمک به آنها در طی این مسیر وجود ندارد. هدف این تحقیق ارائه چارچوبی برای سنجش میزان باز بودن نوآوری در صنایع دفاعی است تا جایگاه این صنایع در نوآوری باز را مشخص و به آنها کمک کند که میزان رشد حرکت خود به سمت نوآوری باز را تصویر کنند. نتیجه این تحقیق چارچوبی سه بُعدی شامل "عمق همکاری نوآورانه"، "گستره همکاری نوآورانه" و "عمق دانشی" است که می توان از آن برای اندازه گیری میزان باز بودن نوآوری بخش دفاعی در سطح پروژه استفاده نمود. این چارچوب در وهله اول از طریق مطالعه پیشینه و سپس اصلاح آن با توجه به نظرات خبرگان بخش دفاعی توسعه یافته است و می تواند الگویی را برای اندازه گیری میزان باز بودن پروژه های دفاعی ترسیم نماید. مندرجات و یافته های آن در انتها مورد بحث قرار گرفته اند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بسیاری از متخصصان خارجی از صنایع دفاعی ایران خارج شدند و با شروع جنگ تحمیلی و اعمال تحریم ها علیه کشور، جریان ضعیف نوآوری های دفاعی نیز دچار وقفه شد. پس از آن، تلاش های وسیعی با رویکرد خوداتکایی در صنایع دفاعی آغاز شد که الگوی غالب آن ها، تکیه بر توان داخلی، استفاده از فرصت های محدود همکاری های فناورانه و سعی و خطا بود. از آنجاکه تاکنون، گونه شناسی فرآیندهای تکاملی نوآوری شکل گرفته در این سال ها، انجام نشده است، این پژوهش با هدف شناسایی این فرآیندها انجام شد. به این منظور، 15 پروژه دفاعی که با شاخص های موفقیت نوآوری هم خوانی داشتند، با انجام ده ها ساعت مصاحبه عمیق اکتشافی با خبرگان مطرح دفاعی و متخصصان اجرایی این پروژه ها و استفاده از روش تحلیل محتوای مصاحبه ها مورد بررسی و مطالعه عمیق قرار گرفتند و  مفاهیم و مولفه ها و در نهایت مدل های فرآیند نوآوری در آن ها استخراج گردیدند. روایی پژوهش با استفاده از رویکرد سه جبهه ای  مورد تایید قرار گرفت. در نهایت، 4 مسیر مختلف نوآوری دفاعی بر اساس دسته بندی محصولات کلیدی بخش دفاعی استخراج شد. نتایج نشان داد که تمام این مسیرها از نیاز عملیاتی، شروع شده و در تمامی آن ها، مرحله تشکیل تیم و نهاد تحقیقاتی سپری شده اند. تمامی این مسیرها، منجر به شکل گیری یک نهاد صنعتی و تولیدی شده و بهبود مشخصات عملکردی محصول و توسعه نوآوری نیز در آن ها اتفاق افتاده است.

ضرورت پرداختن به نوآوری نظامی برای صنایع دفاعی کشورها امروزه بیش ازپیش احساس می شود. نوآوری نظامی به عنوان حوزه ای نوپا، بنیان های نظری ویژه ای دارد. در این پژوهش به بررسی بنیان ها، اهداف و الزامات تحقق نوآوری نظامی مبتنی بر اندیشه های مقام معظم رهبری مدظله العالی پرداخته شده است. برای نیل به این هدف، بیانات معظم له پیرامون نوآوری نظامی گردآوری گشت و مورد پژوهش و تحلیل قرارگرفت. روش استفاده شده درمقاله، کیفی بوده و از راهبرد تحلیل مضمون برای احصای الگوی مورد نظر استفاده گردید. موج سوم اشاره به نوآوری های نهادی دارد که منجر به تاسیس نهادهای انقلابی درحوزه دفاعی و نظامی شد. موچ چهارم به ترسیم انتظارات ایشان برای سرآمد شدن و مرزشکنی در علوم نظامی و دفاعی در دوران کنونی انقلاب اختصاص یافته است. موج پنجم که به عنوان یکی از یافته های روندپژوهی سیر اندیشه معظم له است،تحت عنوان نوآوری دانش پایه، به طرح مقوله علوم بنیادی که می تواند طرح نو در علوم نظامی در اندازند، می پردازد. پس از آن نظام انتظارات صریح معظم له از سازمان های نظامی، مدیران و فرماندهان حوزه نظامی و دفاع و نهایتا پژوهشگران این حوزه مستند به بیانات ایشان استخراج شده است.

امروزه در بسیاری از کشورهای جهان و ازجمله ایران صنایع دفاعی با چالش تأمین مالی مواجه بوده و از طرفی این صنایع، -دارای ظرفیت های بسیاری اند که بخش های غیردفاعی می توانند از آنان بهره مند شوند؛ بر این اساس، هم صنایع دفاعی و هم صنایع غیردفاعی و به طورکلی اکوسیستم ملی نوآوری، از تجاری سازی و انتقال فناوری های دفاعی، منتفع می شوند. هدف اصلی این مقاله، شناسایی مهم ترین چالش ها، الزامات و روش های تجاری سازی فناوری های دفاعی بوده که در این اثنا، به رویکردهای سیاستی و عوامل مؤثر بر تجاری سازی این فناوری ها نیز اشاره شده است. جهت نیل به این هدف، از رویکرد مرور نظام مند برای یکپارچه کردن تحقیقات قبلی استفاده شد که پس از غربالگری های لازم، تعداد 24 مقاله با توجه به هدف و موضوع آنان، جهت تحلیل انتخاب شدند. با مقایسه و دسته بندی کدهای استخراجی، این گونه نتیجه می شود که برای توسعه تجاری سازی فناوری های دفاعی، ابتدا باید چالش های این حوزه مانند موانع قانونی و چابکی پایین صنایع دفاعی مرتفع شده، سپس با تعهد به الزاماتی چون نگاه غیرخطی به تجاری سازی و توجه به پیچیدگی های فرایند، توجه به انتشار فناوری های نظامی و رویکرد دومنظوره سازی، تخصیص یارانه و مشوق های محرک انتشار در سازمان های دفاعی، ، افزایش انعطاف پذیری، کمک به ایجاد نهادهای واسطه گر، توسعه زیرساخت های دومنظوره سازی، ایجاد زیست بوم و ساختارهای تجاری سازی موازی، یک روش تجاری سازی مناسب را از بین روش هایی چون دومنظوره سازی، صدور مجوز، شراکت راهبردی، شرکت-های زایشی و ایجاد واسطه گر فناوری، انتخاب کرد.