عبدالرزاق

رویکرد اصلی مقاله حاضر این است که، یکی از میراث های ادبی زبان و ادب فارسی را - که منظومه ای عاشقانه تحت عنوان «سلیم و سلمی» از عبدالرزاق بیگ دنبلی است - به دوست داران فرهنگ و ادب معرفی کند و گرد و غبار گذشت زمان و بی توجهی اهل ادب را از چهره آن بزداید و با ارایه گزارشی مفصل از ساختار و محتوای آن، یکی دیگر از گنجینه های پنهان فرهنگی - ادبی را در معرض دید و استفاده علاقه مندان قرار دهد. و به این طریق گامی هرچند کوتاه، در زنده نگه داشتن یکی از آثار گران سنگ عرصه زبان و ادب فارسی بردارد.

در چند دهه اخیر، منابع جدیدی مطالعه و بررسی پیرامون سیره پیامبر (ص) را در چشم انداز نوینی قرار داده اند. یکی از این منابع بخش «کتاب المغازی» در مصنف عبدالرزاق است. مصنف عبدالرزاق از چندین نسخه گردآوری شده و شامل تعداد بسیاری روایت است که کتاب المغازی بخشی از مجلد پنجم آن است. کتاب المغازی بخشی تاریخی است که مهم ترین حوادث زمان حیات پیامبر (ص) و پس از وفات آن حضرت را تا زمان خلافت معاویه شرح می دهد. اهمیت کتاب مذکور به سبب دارا بودن روایات قدیمی تری است که در قیاس با دیگران، بیشتر به ابن شهاب زهری نسبت داده شده است. نگارنده در نوشتار پیش رو کوشیده است این احادیث و روایات را دقیق تر تاریخ گذاری کند. وی در راستای این هدف، نخست، کتاب مصنف عبدالرزاق را معرفی و از بخش پنجم آن یعنی کتاب المغازی و منابع آن، سخن به میان می آورد. سپس با اشاره به منابع خبری معمر و زهری، به اهمیت کتاب المغازی می پردازد. نویسنده با مقایسه یک روایت از کتاب المغازی عبدالرزاق با روایات مختلف، الجامع الصحیح بخاری و سیره ابن هشام، چنین نتیجه گیری می کند که احادیث صحیح دیگری نیز از معمر/ زهری در کتاب المغازی وجود دارد که آن را به یک منبع کهن و باارزش برای سیره پیامبر (ص) تبدیل کرده است.

نگارگر، در بازنمودهای تصویریِ روایت و داستان های ادبی در هر دوره تاریخی متأثر از مذهب، فلسفه، ادبیات، علم و سیاست و زندگی اجتماعی و فرهنگ همان دوره بوده است که در مواردی به دلیل مؤلف بودن نگارگر، معنای دیگری به یک اثر بخشیده می شود. یکی از آثار شاخص نگارگری ایران نگاره های خمسه نظامی کتابخانه بریتانیا در مکتب پسین هرات است که به نظر می رسد نگارگران معنای دیگری را در نگاره ها خلق کرده اند که در حقیقت نشان دهنده مؤلف بودن نگارگر در ترسیم صحنه های خمسه نظامی در آن دوران است. از نگاره هایی که نگارگر به عنوان مؤلف یک اثر معنای افزوده ای را ایجاد نموده، تصویر نگاره معراج پیامبر منتسب به عبدالرزاق را می توان نام برد که هدفمند برگزیده شده است. هدف این پژوهش شناسایی معنای لایه های پنهان در نگاره معراج پیامبر به روش آیکونولوژی بوده بنابراین این تحقیق بر مبنای هدف در زمره پژوهش های بنیادین است و براساس ماهیت توصیفی تحلیلی می باشد. نگارندگان تلاش دارند با مطالعات اسنادی به طرح این پرسش بپردازند که «چه لایه های معنایی پنهان در نگاره معراج پیامبر در نسخه خمسه نظامی بریتانیا وجود دارد؟ نتایج حاصل نشان می دهد که هرچند نگاره قواعد زیبایی شناختی نگارگری ایرانی را رعایت کرده اما با ممزوج کردن مضامین ادبی و مذهبی و با تحلیلی ناب درباره امامان شیعی نوع نگرش خود و اوضاع حاکم بر جامعه را جهت دستیابی به تفکرات تشیع و تصوف مصور نموده است و در این نگاره به وضوح شاهد نشان دادن مضامین افزوده توسط نقاش در ارتباط با عرفان، صوفی گری و همچنین اعتقاد به شیعه دوازده امامی هستیم.اهداف پژوهش:شناسایی معنای لایه های پنهان در نگاره معراج پیامبر به روش آیکونولوژی.بررسی مضامین افزوده توسط نقاش در نگاره معراج پیامبر.سؤالات پژوهش:چه لایه های معنایی پنهان در نگاره معراج پیامبر در نسخه خمسه نظامی بریتانیا وجود دارد؟نقاش در نگاره معراج پیامبر، چه مضامینی در ارتباط با عرفان، صوفی گری و اعتقادات شیعی افزوده است؟