طرح و نقش قالی

در دهه های اخیر، قالی قم به سبب زیبایی منحصر به فرد طرح، نقش و رنگ همراه با ابریشم و رجشمار بالا از شهرت و جذّابیت بهره مند بوده است. از این رو شناخت عوامل مؤثر جذابیت قالی قم از بُعد زیبایی شناسی با تکیه بر سه عنصر طرح، نقش و رنگ امری ضروری است. بدین سبب پژوهش حاضر با تجزیه و تحلیل بیش از صد نمونه قالی معاصر قم، با هدف بررسی دلایل زیبایی قالی این منطقه از نظر خریداران و تطبیق آن با مبانی زیبایی شناسی هنرهای سنّتی انجام شد. نتایج حاصل از نظرسنجی متقاضیان قالی قم نشان می دهد که رنگ و نوع رنگ بندی در کنار نوآوری در طرح های سنّتی، ظرافت، بافت منظم و جلای ابریشم، مهم ترین عامل زیبایی و جذابیت قالی های قم به شمار می آید، اما به رغم تنوع در طرح و رنگ، نقوش ریز و متراکمی که سطح ظاهری قالی را می پوشاند، از تنوع فرمی پایینی بهره مند است که تنها کاربرد اِشغال فضا و ایجاد تنوع رنگی را بر عهده دارد. به طور کلی نتایج نظر سنجی نشان می دهد، مؤثرترین عامل زیبایی در درجه اول به رنگ و چیدمان رنگی، در درجه دوم نوآوری در طرح و سپس ترکیب بندی نقوش وابسته است. این پژوهش توسعه ای به روش کتابخانه ای و همچنین میدانی انجام شد که به شیوه های اسنادی و پیمایشی، اطلاعات لازم به دست آمد و نتایج به روش توصیف و تحلیل محتوا بررسی شد. نتایج مطالعه مبانی زیبایی شناسی هنرهای سنّتی و تطبیق آن با قالی های قم نشان می دهد، به رغم وجود تغییرات و خلّاقیّت های بسیار، قالی این منطقه در بستر اصول هنرهای سنّتی رشد یافته و از منظر طرح، نقش و رنگ خارج از اصول نیست. اگر چه این قالی طی دو دهه اخیر، از اصل کاربردی بودن، سادگی و صمیمیت که از مشخصه های مهم هنر سنّتی است، فاصله گرفته و به هنری تجملی تبدیل شده است.