معصوم (ع)

یکی از پرشمارترین فرازهای صحیفه سجادیه به توبه، انابه و استغفار از گناهانی مربوط است که نه تنها با مقام عصمت امام سجاد علیه السلام ناسازگار است بلکه با انسان های معمولی نیز مناسبت ندارد. این نوشتار در پی آن است که برخی از راه حل های تعارض یاد شده را مطرح و بررسی کند. بر این اساس، در تبیین تعارض پیش آمده بین عصمت امام و اعتراف به گناهان در ادعیه، فرازهای مربوط به بحث به دو دسته تقسیم می شود: دسته یکم: برخی از فرازها به علت مضامین آن ها نباید به معصوم (ع) نسبت داده شود، به نظر می رسد که دعای معصوم و اعتراف به گناه وی در این موارد با سایر انسان ها به عنوان مراتب وجودی معصوم (ع) ارتباط دارد نه به ساحت ویژه آن حضرت؛ دسته دوم: ادعیه ای است که نوع اعتراف به گناهان در آن ها با عصمت اولیا منافات ندارد چرا که معنی گناه متعارف در آن ها لحاظ نمی شود؛ بلکه کوچک ترین دوری از خدا و اشتغال به ما سوی الله آن هم نه آن نوع از دوری و اشتغال به غیر که میان سایر انسان ها کم و بیش وجود دارد، از نظر معصوم در قبال عز ربوبی بی ادبی و گناهی نابخشودنی به حساب آمده و نهایتاً سردادن هر ندایی گویی قد بر افراشتن در برابر الله تعالی محسوب شده است که امام (ع) به خاطر آن ها استغفار می کند.

خدمت و خدمت گزاری از موضوعات ارزشمندی است که در منابع عرفانی از آن با عنوان خدمت به مشایخ و بهره مندی از وجود مرشد و مراد تا کامل ترین آن ها یعنی ولی خدا و انسان کامل یاد شده است. در این پژوهش کوشیده ایم به روش توصیفی تحلیلی، حقیقت خدمت و درجات آن را با رویکردی عرفانی بیان کنیم و کارکردهای سلوکی آن را در آستان مبارک معصوم(ع) روشن سازیم. خادم، متخادم و مستخدم، درجات خدمت در عرفان اند که در میان آن ها «خادم»، محبوب مخدوم و مقرون به قرب حضرت حق است. بر اساس این پژوهش، در سیر سلوکی عرفانی به مدد معصوم(ع) در جایگاه انسان کامل، خدمت گزاری «خادم»، می تواند به فنای او در مخدوم تا بقای بعد از فنا و دستگیری و ارشاد خلق منجر شود. شرط این سلوک، معرفت به مقام انسان کامل، اطاعت پذیری، عشق ورزی، ارادت و حضور قلب در محضر معصوم(ع) است که خادم را از نظر رفتاری اخلاقی و عملی شبیه مخدوم می سازد.

بر اساس برداشت و تلقی مشهور، تقریر آن است که «در حضور معصوم7 کاری انجام گیرد و مورد انکار او واقع نشود، به گونه ای که بتوان سکوت او را دلیل بر تأیید آن دانست.» این تعریف، جامع و دربرگیرنده همه مصادیق تقریر نیست و صحیح آن است که در تعریف آن گفته شود: «هرگونه تثبیت، تأیید و امضای عمل یا گفتار اشخاص توسط معصوم7 از هر طریق ممکن.» برخلاف تعریف نخست که تنها بر یک قسم تقریر منطبق است، این تعریف، همه اقسام آن را در بر می گیرد. ارائه این اقسام و استخراج نمونه های آنها از متون روایی، به تبیین جایگاه و اهمیت تقریر کمک می کند.