آینده مطلوب

امروزه بازطرح موضوع «تمدن اسلامی» در گفتمان و ادبیات انقلاب اسلامی ایران بر چه واقعیت تاریخی و عینی استوار است؟، به دغدغه علمی تبدیل شده است. این پژوهش، می کوشد بخشی از این مسئله را با رویکرد آینده پژوهی و مبتنی بر روش «افق شناسی تاریخی» ایران اسلامی پاسخ دهد. در تاریخ هر ملتی، شناسایی افق ها، راه گشای بررسی و ترسیم آینده آن ملت خواهد بود. ملت ایران با ترسیم افق مهدوی، خود را در مسیر تکامل تاریخی قرار می دهد که به تمدنی زمینه ساز ظهور می انجامد. ایران اسلامی در کشاکش نگاه فعال و منفعل پدیده ظهور، نگاه فعال را برگزید و این نگاه، رشد تاریخی ملت ایران را تا تحقق انقلاب اسلامی به همراه داشت. انقلاب اسلامی نیز با تداوم و خودآگاهی بخشی به این افق گزینی تاریخی، توانست با ترسیم آینده مطلوب خود، یعنی تکامل پیوسته و زمینه ساز ظهور به آینده محتمل آن با عنوان تمدن زمینه ساز دست یابد.

یکی از بارزترین وجوه آینده پژوهی به مثابه یک فناوری اجتماعی، تصویرپردازی از آینده مطلوب و طراحی اقداماتی برای تحقق این آینده است. شکل بخشیدن به واقعیت اجتماعی آینده در فضای بین الاذهانی جمعی نیاز به رویکردها و ابزارهایی دارد که عمدتاً از جنس عناصر فرهنگی هستند و ریشه در تاریخ و عناصر نمادین مشترک و ارزش های یک اجتماع دارند. یکی از مهم ترین این عناصر، اسطوره است. در این مقاله ابتدا در چارچوب سنت پژوهش کیفی با تکیه بر روش تأملی و نظرورزی به تشریح نقش اسطوره در ساخت تصاویر ذهنی آینده پرداخته شده است و سپس دو مجموعه تلویزیونی «آب پریا» و «محله گل وبلبل» با استفاده از روش نقد اسطوره ای، تحلیل شده اند تا ظرفیت های رسانه برای بازآفرینی اسطوره ها به دقت بررسی شود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که رسانه های جمعی به مثابه یکی از آبشخورهای فرهنگی، ظرفیت بالایی برای استفاده از اسطوره ها به منظور تصویرپردازی از آینده مطلوب جمعی دارند؛ اما نکته مهم، فهم کهن الگوها و تلاش برای بازآفرینی مداوم اسطوره ها در قالب داستان هایی است که نسل های امروز و فردا، بتوانند با آن ها ارتباط برقرار کنند.

با توجه به اهمیت ویژه آینده تربیت جنسی کودک و نوجوان و هم چنین تأثیرپذیری قابل توجه مخاطب از کتاب های داستان، آسیب شناسی تربیت جنسی کتاب های داستان ترجمه ای طنز، مدنظر قرار گرفت. پژوهش حاضر، با رویکرد آینده پژوهی هنجاری و به روش تحلیل محتوای کیفی از نوع هدایت شده انجام گرفت. جامعه آماری نیز، کتاب های داستان ترجمه شده توسط انتشارات هوپا مشخص گردید و هفت جلد از مجموعه داستان های «قصه های با پدر و مادر و تام گیتس» که در سال 1398 به چاپ رسیده اند، به صورت هدف مند انتخاب شدند. معیار توصیف در تحلیل کتاب های منتخب، براساس مؤلفه های تربیت جنسی استخراج شده در گزارش سعیدی رضوانی (1396) با عنوان «تدوین راهنمای برنامه درسی تربیت جنسی دوره ابتدایی» درنظر گرفته شد. واحد زمینه، پاراگراف و واحد ثبت نیز، مضمون هر پاراگراف (متن ها یا تصاویر نشان دهنده آسیب در یکی از زیرمؤلفه های تربیت جنسی) لحاظ گردید. درمجموع 1997 صفحه مورد بررسی قرار گرفت و از تجزیه وتحلیل داده ها، 25 زیرطبقه کشف گردید که در چهار طبقه با عناوین «والدین بی ارزش»، «هبوط بزرگترها»، «هنجارشکنی جنسی» و «روحیه اباحی گری» طبقه بندی شد. یافته ها حاکی از آن است که مخاطبان کودک و نوجوان، با مطالعه این کتاب های داستان، آموزه هایی در خلاف جهت تربیت جنسی اسلامی فرامی گیرند و این آموزه ها، چالش های متعددی را در آینده آن ها به همراه خواهد داشت. درصورت عدم آیند ه نگر ی و ادامه روند فعلی، انتظار می رود آینده رفتارِ جنسی نسل آینده ساز، بیش از پیش به مخاطره افتد.

حضور روزافزون چین در منطقه غرب آسیا منجر به شکل گیری مباحث متعددی در مجامع آکادمیک و عرصه های سیاست-گذاری شده است. در حال حاضر چین به عنوان تهدید راهبردی در سطح جهانی برای منافع ایالات متحده مطرح است. حضور روزافزون چین در منطقه منجر به طرح این پرسش شده است که تا چه اندازه سیاست ایالات متحده و چین دستخوش تغییر خواهد شد و چه آینده یا آینده هایی را می توان برای حضور راهبردی چین و ایالات متحده در منطقه ترسیم کرد؟ مطابق فرضیه این پژوهش موقعیت راهبردی منطقه ایجاب می کند که با وجود رقابت راهبردی چین و ایالات متحده در سطح جهانی، در منطقه غرب آسیا با یکدیگر همکاری خواهند کرد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و ناظر بر رویکرد آینده پژوهی است. طبق یافته های پژوهش می توان گفت که حضور ایالات متحده و چین در منطقه غرب آسیا در قالب چهار آینده «ممکن، باورکردنی، محتمل و مطلوب» قابل بررسی است. با توجه به نیاز این دو دولت فرامنطقه ای به منطقه غرب آسیا، می توان گفت که آینده مطلوب، همکاری است و حضور هر دو دولت در منطقه قابل پیش بینی است.

مطالعه پیش رو قصد دارد با اتخاذ رویکردی گفتمان پژوهانه، محتوای آینده مطلوب و راهبردهای مشروعیت بخشی به آن را مطالعه کند. در این پژوهش، چارچوب نظری-تحلیلی «آینده های جایگزین در گفتمان های سیاسی» به عنوان چارچوب نظری استفاده شد. همچنین، گزیده هایی از متن سخنرانی مراسم تحلیلف ریاست جمهوری سید ابراهیم رئیسی به عنوان داده های پژوهش انتخاب شد. تحلیل داده ها نشان می دهد که در این گفتمان محتوای معنایی آینده مطلوب در چهار محور مبانی ارزشی – اخلاقی، مسائل و دغدغه های فرهنگی-اجتماعی، وضعیت اقتصادی و معیشتی، و سیاست بین الملل تظاهر می یابد. تحلیل ها نشان می دهند که فضای آینده مطلوب در قالب وجه استمراری و به مدد عناصر واژ-دستوری به صورت امتداد معرفت شناختی زمان حال مفهوم سازی شده است. همچنین، با استفاده از فعل «خواستن» و قرار دادن هستار اسمی «مردم» در جایگاه فاعل این فعل، محتوای زمان آینده مطلوب به عنوان مطالبه و خواست مردم بازنمایی شده است. نیز نشان دادیم که علی رغم امتداد معرفت شناختی حال به آینده، زمان حال با بی عملی در رابطه با محقق ساختن این مطالبات مفهوم سازی شده است. در راستای ایجاد تقابل ایدئولوژیک بین حال و آینده، این گفتمان دغدغه مندی دولت جدید درباره مطالبات را جایگزین بی عملی زمان حال می کند. در این گفتمان، پیوستگی و امتداد فکری و عقیدتی-معرفتی، بازنمایی منبع مشروعیت بخش (جامعه مدنی) به عنوان مطالبه گر تحقق فضای آینده و عبور از بی عملی به دغدغه مندی نسبت به مطالبات مردم، برنامه ها و سیاست های آینده را مشروعیت بخشی می کند.

فرآیندهای برنامه ریزی که مدیران شهر در چارچوب حکمروایی در برابر چالش های توسعه شهری هدایت می کنند، سازوکارهای شفافیت و پاسخگویی را تضمین می کند. در این پژوهش ضمن ارزیابی چالش های ارتقاء حکمروایی شهری در شهر متوسط اندام میانه با رویکرد آینده پژوهی، عوامل کلیدی و ارتباطات بین آن ها تجزیه وتحلیل و رتبه بندی شده است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش شناختی توصیفی تحلیلی است. مهم ترین عوامل کلیدی حکمروایی شهری با استفاده از تکنیک دلفی و نظرخواهی از 30 کارشناس، شاخص های اجماع و قطعیت، اولویت و اهمیت به ارزیابی 43 پیشران کلیدی در نرم افزار Micmac پرداخته شد. که نتایج نشان می دهد که از بین ۸ عامل اصلی، مشارکت، پاسخگویی، عدالت و قانونمندی اثرگذارترین ابعاد بر روند توسعه شهری میانه بوده اند. از میان 10 پیشران کلیدی و مهم متغیرهای نقش موثر اعمال تصمیمات شهروندان در تهیه طرح های توسعه شهری و پاسخگویی مدیران و مسئولان شهری به شهروندان به عنوان متغیرهای دو وجهی و تأثیرگذار دارای بیشترین اهمیت بوده اند. نتایج تأییدکننده این نکته است که عوامل مشارکت، پاسخگویی، عدالت و قانونمندی حکمروایی شهری اثرگذار بر روند تحولات شهر میانه ناپایدار و به گونه ای است که تداوم وضع موجود به شکل گیری سناریو فاجعه خواهد انجامید و در بهترین حالت، در صورت ادامه وضع موجود، تغییرات سیستم حکمروایی به موازی کاری و عدم وجود برنامه منظم و منسجم و فقدان هماهنگی بین سازمانی، کاهش سطح توانمندی اجتماعی، عدم تقویت اقتصاد محلی و کاهش نقش مشارکتی شهروندان، کاهش سطح سرمایه گذاری های بخش خصوصی و کاهش نظارت کالبدی بر فضاهای ساخته شده مرتبط با کنترل انواع چالش های فزاینده شهری منجر خواهد شد.

آینده پژوهی انقلاب ها برای پژوهشگران از برجسته ترین مسائل، پس از چرایی، چگونگی، کارکردها و ماهیت انقلاب ها به شمار می رود. درباره انقلاب اسلامی این مهم نیز صادق است. در آینده پژوهی انقلاب اسلامی، افق پیش رو و موانع راه واکاوی می شود. در این زمینه، این نوشتار با استفاده از روش «پس نگری» و چهارچوب ارائه شده توسط کوئیست، بر این مسئله اهتمام دارد که چشم انداز و افق انقلاب اسلامی با ابتنای بر اندیشه رهبر معظم انقلاب، بررسی و تحلیل شود. آینده پژوهی مبتنی بر نظرگاه های متفاوت نیز به تغایر آینده مطلوب می انجامد. ازاین رو آینده پژوهی انقلاب اسلامی مبتنی بر اندیشه رهبری دارای اهمیت است. نتایج پژوهش گویای آن است آینده مطلوب انقلاب اسلامی در اندیشه رهبری، پس از گذراندن مراحل چهارگانه (انقلاب، نظام، دولت و جامعه اسلامی)، دستیابی به تمدن نوین اسلامی است.