شهید آوینی

روشن فکری دینی، اصطلاحی جدید است که پس از انقلاب اسلامی ایران وارد ادبیات سیاسی گردید و به جریان ها و نحله های متفاوت، و البته دارای تفکر التقاطی تقسیم گردید. روشن فکران دینی تلاش نمودند با تفسیر و تلقّی جدید از دین، هم گوهر و اصل دین را حفظ نمایند و هم در چارچوب دین پاسخگوی مسئله های اصلی روشن فکری، یعنی «سنت و تجدد»، «دین و سکولاریسم»، «ما و غرب» و «حکومت و حاکمیت» باشند. این مقاله با رویکرد تحلیلی و اسنادی به این موضوع میپردازد. شهید آوینی از جمله روشن فکران دینی است که با نگاه حداکثری به دین، مسئله های اصلی روشن فکری را مورد بحث و بررسی قرار داده است. وی ضمن نقد رادیکال مدرنیته، سنت ها را مورد توجه قرار میدهد و برای دین نقش حداکثری در سیاست و اجتماع قایل است. وی همچنین ضمن نقد رادیکال غرب، روشن فکران و عملکرد آنها را در قبال واقعیت های اجتماعی و مردم مورد نکوهش و سرزنش قرار میدهد و سرانجام بهترین حکومت را برای اداره جامعه، حکومت مردم سالاری دینی (نظام ولایت فقیه) میداند.

شهید آوینی با تلفیقی از روایت ادبی و تاریخی در نوشتار «روایت فتح»و شیوه بیان منحصر به فرد خود وی در گفتار آن خلّاقیّتی بی نظیر و تأثیرگذار آفریده است. از خصوصیّات بارز نثر «شهید آوینی»، در روایت گری، نقش آفرینیِ خیال انگیز با توجّه به نوا و آهنگ در موسیقی کلام و شاخص نمودن گفتار و نوشتار با استفاده از استعاره های تأویلی است. به لحاظ معنایی نیز وی بر مفاهیم و درون مایه های آرمانی دین اسلام، انقلاب اسلامی و دفاع مقدّس با تکیّه بر مضامینی همچون عاشورا، ایمان به معاد، و .... تأکید دارد. یکی از برجستگی های مستند «روایت فتح» در مقایسه با سایر مستندهای جنگی صداقت و حقیقت بینی راوی و عشق ورزیدن به شخصیّت هایی است که با دل و جان از آنها روایت می کند. همچنین کاربرد استعاره ها در زبان تأویلی و رویکرد اشراقی در نوشتار و گفتار خود از دیگر برجستگی های این مستند است. نگارندگان در این جستار به دنبال دست یافتن به پاسخ این پرسش هستند که ویژگی های برجسته مستند دفاع مقدّس «روایت فتح» چیست؟ این پژوهش، به روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای تحلیل محتوای کیفی متن به بررسی برجستگی های گفتار متن «روایت فتح» از منظر روایت گری در مهمّ ترین اثر وی، «گنجینه آسمانی» می پردازد. واژه های کلیدی: روایت فتح، روایت گری، شهید آوینی.

مسئله اصلی این تحقیق، بازخوانی روش شناختی الگوهای موفق مطالعات اجتماعی دین، در مسیر دست یابی به مدل سازی نظری و الگوی روش شناختی بدیل است. برای این هدف، مجموعه متون روایت فتح، نوشته های شهید آوینی در رابطه با دفاع مقدس، به عنوان یک نمونه موفق در شناخت پدیده های اجتماعی دینی، مورد مطالعه قرار گرفت. مجموعه آثار آوینی در رابطه با دفاع مقدس شاخصه های متعددی دارد که می توان آن را به عنوان یک مطالعه اجتماعی دین محسوب کرد؛ از جمله: تجربی بودن، اجتماعی بودن، روشمند بودن، نظری و تحلیلی بودن و ... . برای استخراج الگوی نظری روش شهید آوینی، از روش کیفی داده بنیاد استفاده گردید. نتایج حاصل از تحقیق حاکی از آن است که الگوی نهایی حول مقوله محوری «حضور»، شکل گرفت. حضور به عنوان عنصر محوری روش شناسی آوینی دارای سه بعد حضور تجربی و میدانی، حضور اجتماعی و تاریخی و حضور معنوی است. عنصر «عشق و باور» پیش زمینه و مقدمه حضور است و عنصر «سنخیت» نتیجه آن. سنخیت و محرمیتی که حاصل نفی حجاب خودیت و غیریت است، منتج به تماشا، رازیابی، تجلی واقعیت در آیینه جان محقق و تحقق یافتن به «حقیقتِ» ساری و جاری در پدیده مورد مطالعه می شود. پس از آن عنصر و مقوله «روایت» قرار می گیرد که روشی برای بیان فطری، فرازمانی و فرامکانی و مستند نتایج تحقیق به غایبان و هم افق سازی آنها با حقیقت است. این الگوی روش شناختی شهید آوینی را می توان «حقیقت گرایی اشراقی» و تحقیقات حاصل از این روش را «دانش اجتماعی اشراقی» نامید.