روش مفهومی

روش جست وجوی معنای یک لفظ یا یک عبارت از اهمیت فراوانی برخوردار است. اختلاف درباره معنای برخی از واژه ها که دارای کارکرد فلسفی هستند، مانند واژه های «تحلیلی» و «ترکیبی»، سبب شد تا توجه فیلسوفان زبانی به بحث «روش به دست آوردن معنا» معطوف گردد. فیلسوفان زبانی به منظور جست وجوی معنا، از روش های گوناگونی بهره برده اند؛ از جمله: روش مفهومی، روش مصداقی و روش شهودهای پیشانظری. روش شهودهای پیشانظری با تکیه بر نوعی درون نگری و بر اساس دو اصل رایج در زبان شناسی توسط یکی از فیلسوفان فلسفه تحلیلی مطرح گردید. این اصول بیان میدارد: الف. فراگیری زبان از مقوله علم مهارتی است؛ ب. سخن گفتن نوعی رفتار قاعده مند است. با توجه به بررسیهای انجام گرفته، روش شهودهای پیشانظری قرابت فراوانی با نظریه «تبادر» دارد؛ نظریه ای که از سوی دانشمندان علم اصول در باب الفاظ مطرح گردیده است.

هدف پژوهش حاضر، روش شناسی بیان تاریخ پیامبران و حاکمان در قرآن است. خداوند از روش های محتوایی و شکلی فراوانی برای بیان اهداف و اغراض خود در قرآن استفاده کرده که در تحقیق پیش رو روش های محتوایی مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا، با نگاه به روش های مفهومی خود قرآن، نه روش های أخذ شده از دانش های دیگر و با روش توصیفی- تحلیلی آیات قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاکی از آن است که روش های محتوایی به کار رفته در قرآن برای بیان سرگذشت پیشینیان به ویژه پیامبران و حاکمان، با دیگر علوم به خصوص تاریخ بسیار متفاوت است. ریشه های این تفاوت و تضاد در روش ها را می توان در تضاد در اهداف و اغراض قرآن با کتاب های دیگر دنبال کرد. دو هدف قرآن از نقل تاریخ عبرت گیری و هدایت است اما در مقابل، هدف عمده تاریخ نگاران، سرگرمی و رضایت حاکمان بوده است. در این رهگذر خداوند در قرآن به تناسب اهداف خود حداقل سه روشِ محوریت بخشی به پیامبران و گزینش قطعات مهم سرگذشت حجّت های الهی در بیان تاریخ، بیان مواجهه پیامبران با مخاطبان و پرداختن به خدمات پیامبران و نپرداختن به اقدامات حاکمان، را به عنوان اصلی ترین روش های مفهومی قرآن در بیان تاریخ پیامبران و حاکمان به کار برده است.