خیزخاست حیات

برگسون، فیلسوف حیات فرانسوی و از پیش گامان فلسفة پویشی، با نقد دیدگاه های رایج زمان خود، به ویژه نظریة تکامل انواع داروین و نظریة لامارک، تبیینی جالب توجه از چگونگی شکل گیری حیات در موجودات زنده ارائه داده است. دیدگاه وی، موسوم به تطور خلاق، منشأ واحدی برای انواع گوناگون جانداران قائل است که خود آن را «خیزخاست حیات» می نامد. سپس حیات با نیروی خلاق خود و در کشمکش با ماده در شاخه های مختلف متباعد شده تا به انواع امروزی رسیده است. برگسون زندگی اجتماعی را یک شاخصة مهم می داند و بر همین اساس کامل ترین موجودات از نظر او انسان (در شاخة مهره داران) و زنبور عسل (در شاخة نازک بالان) هستند که البته انسان به دلیل برخورداری از قوة هوش برتر است. راز برتری هوش بر غریزه، خلاقیت، خودکفایی، و رهایی از قانون حتمیت است. این مقاله با ذکر مقدمات نظریة تطور خلاق برگسون و بررسی دیدگاه وی دربارة چگونگی تطور حیات، در تلاش است تبیینی روشن از این دیدگاه ارائه دهد و از آن روی بدان اهمیت می دهد که یکی از سرچشمه های فکری مکتب «فلسفة پویشی» به شمار می رود.