قصاب آملی

یکی از عارفان و مشایخ بزرگ مکتب خراسان و حکمتخسروانی، شیخ ابوالعباس احمد بن محمد بن عبدالکریم قصاب یا قصار آملی طبرستانی (314- 424.ق) است. درباره احوال، سلوک و طریقت و کرامتهای او در متون متقدم، جستارهای پراکنده ای وجود دارد که نیاز به بررسی و تامل محققانه ای دارد. اما آن چه در این جستار آمده است؛ اشاره به کنشی از اوست که تا جایی که نگارنده جستجو کرده، تقریبا در هیچ متن عرفانی نظیر ندارد. این کنش و حکایت در حالتی است که یکی از مریدان، از شیخ کفش (نعلین) تقاضا می کند. این حکایت در نسخه میکروفیلم مرادالمریدین آمده و در متونی که درباره احوال او بحث کرده اند؛ سابقه ندارد. نگارنده در این مقاله با توجه به موارد مشابهی چون نعلین مخصوص پیامبر اسلام، کفش مخصوص بایزید، تاکید شمس تبریزی بر لزوم کفش مخصوص یک فرقه، دیدگاه طریقت مولویه درباره کفش به عنوان پای افزار پیران و اختصاص هزینه خاص برای خریدن نعلین و همچنین تاکید بر تقدس کفش در آیین فتوت به این نتیجه رسیده که نعلین بخشیدن و طلب کفش از پیر، به عنوان یک عمل آیینی در تصوف ضمن این که نشان دهنده ابزار شناسایی یک فرقه از فرق دیگر و تقدس آن است مبین این نکته است که قصاب، پیرو آیین فتیانی است که مختص ایرانیان بوده است.

شیخ اشراق در کتاب المشارع والمطارحات، خود را وامدار میراث معنوی و حکمی کهنی می داند که از خمیره مقدسه (ازلی) نشأت گرفته و در قالب دو شاخه شرقی(ایرانی) با محوریت ذوق و شهود و شاخه غربی(یونانی) با غلبه بحث و برهان تداوم یافته و سرانجام در حکمت ممزوجه حکمای مشرقی تجلی یافته و به او رسیده است. پیشتر برخی سهروردی پژوهان تفسیر و توصیف خود را از این تبارنامه تمثیلی تاریخی به نحوی طرح کرده اند که در بعضی مطالب به نظر درست نمی آید. این مقاله می کوشد نقدهای خود را به خوانش ها از این تبارنامه در باب چینش اعلام و اشخاص اساطیری و تاریخی آن نظیر هرمس، قصاب آملی و حکمای مشرقی ایران بیان نماید.