آرام بخش‏هاى معنوى

پیدایى مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق، به سال 1981 باز مى‏گردد . تاسیس مجلس به دنبال گفت‏وگوهاى مفصل و رایزنى‏هاى فراوان نخبگان معارض در صحنه سیاسى عراق صورت گرفت که هر یک از آنها، نظرگاه سیاسى خاصى را نمایندگى مى‏کردند، لیکن مخرج مشترک همه آنها یافتن راه حلى به منظور خروج از بن بست‏سیاسى موجود و اتفاق نظر بر نوع سمت‏گیرى در رویارویى با رژیم بعث‏حاکم بر عراق بود .
در گام نخست، موضوع ایجاد مجلس اعلا مطرح نبود . از این‏رو سنگ بناى آنچه به، «ارتش آزادى بخش اسلامى در عراق‏» نام برده شده، وضع گردید . این ارتش متاثر از وقوع رخداد انقلاب اسلامى در ایران و ایجاد واحد نهضت‏هاى آزادى‏بخش درون سپاه پاسداران انقلاب اسلامى تکمیل یافت . در پى آن، هسته «جماعت علماى مجاهد» نهاده شد . سپس «دفتر انقلاب اسلامى‏» در عراق ایجاد شد و سرانجام رجال و گروه‏هاى اسلامى فعال معارض در عرصه سیاسى عراق پس از مذاکرات طولانى بر تاسیس «مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق‏» اتفاق نظر پیدا کردند و مجلس تازه‏تاسیس فعالیت‏خود را در ابعاد سیاسى، تبلیغى، فرهنگى، نظامى و خدماتى آغاز کرد .
سیر تطور مجلس
مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق، از بدو تاسیس تاکنون مشخصا سه مرحله معین درون‏تشکیلاتى را پشت‏سرنهاده است: نخست مرحله تاسیس است که بنیانگذاران مجلس، متشکل از 16 نفر عضو بودند که برخى از آنان نمایندگى جریان و گرایش خاصى در طیف معارضه عراقى را عهده‏دار بودند و در میان آنان، سیاستمداران و روحانیون شناخته شده‏اى حاضر بودند که مبادرت به تهیه و تدوین آیین نامه داخلى مجلس کردند . در آن برهه ریاست مجلس براى مدت زمان شش ماه تعیین شد . دوم، مرحله گسترش و تحول در مجلس اعلا بسیار زودتر از انتظار آغاز و پشت‏سرنهاده شد . در این برهه شمار اعضاى مجلس به 33 نفر افزایش یافت که البته تغییر و تحولاتى را درون تشکیلات مجلس بیدار ساخت . در این مرحله ریاست مجلس به مدت دو سال معین شد . و بالاخره در مرحله سوم شاهد رشد چشمگیر مجلس هستیم . در این مرحله، تعداد نمایندگان مجلس به 80 نفر افزایش یافت و از این زمان شاهد شکل‏گیرى مجمع عمومى بر اساس چارت جدید تشکیلاتى مجلس هستیم . اعضاى شوراى مرکزى مجلس از سوى مجمع عمومى برگزیده مى‏شوند و شوراى مرکزى، مبادرت به انتخاب رئیس مجلس و همچنین هیئت اجرایى مى‏نماید . اعضاى شوراى مرکزى به هنگام بر پایى اجلاس‏هاى مهم، از کشورهاى گوناگون جهان به مقر اصلى مجلس در تهران، فرا خوانده مى‏شوند .

ریاست مجلس
مجلس اعلا در مراحل یکم و دوم سیر تطور خود، حاضر به افشاى نام اعضاى خود نبود و آنان به صورت مخفى به کار خود ادامه مى‏دادند . تا آن هنگام که تصمیم گرفته شد براى مجلس یک سخنگوى رسمى برگزیده شود تا بازگو کننده و شرح دهنده موضع مجلس در کنفرانس‏هاى مطبوعاتى باشد . در این مدت که سى ماه به طول انجامید، آیت الله سید محمود هاشمى، عهده‏دار ریاست مجلس اعلا بود; اگر چه پس از آن دیرى نپاید که اعضاى مجلس، آیت الله سید محمد باقر حکیم را به ریاست مجلس برگزیدند و وى حدود 19 سال عهده‏دار این مسئولیت است .

پس از آن آیت‏الله هاشمى از مجلس کناره‏گیرى کرد و سال‏هاست که در جلسات مجلس شرکت نمى‏کند . آیت الله هاشمى نخستین رئیس مجلس اعلا، مدت زمان طولانى در این کشور زیست و در پى پیروزى انقلاب اسلامى به ایران آمد . در مدت اقامت ایشان، خانواده وى به‏دفعات مورد تعرض ماموران حزب بعث قرار گرفت که در نتیجه آن سه برادر ایشان در عراق دستگیر شدند که اخیرا آشکار شد که در زندان‏هاى بعث‏به شهادت رسیده‏اند .

آیت الله حکیم کیست؟
آیت الله سیدمحمد باقر حکیم، 66 سال پیش در نجف اشرف دیده به جهان گشود . محمدباقر، فرزند آیت الله العظمى سید محسن طباطبایى حکیم، مرجع على الاطلاق شیعیان، پس از درگذشت آیت الله العظمى سید ابوالحسن اصفهانى به شمار مى‏آید . نسب خاندان حکیم که از سادات طباطبایى به شمار مى‏آیند، به امام حسن مجتبى (ع) مى‏رسد . جد این خاندان، یعنى آیت الله سید مهدى حکیم از بزرگان علما و سرآمد مجتهدان عصر خود بود که چندى در لبنان اقامت داشت و در آنجا نیز به خاک سپرده شد . زعامت آیت الله سیدمحسن حکیم در حوزه نجف، مقارن با آغاز جنگ جهانى اول و تهاجم نیروهاى انگلیسى به عراق و اشغال این کشور بود . آیت الله حکیم جوان، نیز همگام بادیگر علماى مبارز در صفوف مجاهدین در جبهه‏هاى نبرد به رویارویى با متجاوزان پرداخت . حکیم در زمره مراجعى است که از هوشیارى سیاسى بالایى بهره‏مند بود . ایشان نخستین مرجعى است که نسبت‏به صدور حکم جهاد با غاصبان قدس شریف اهتمام ورزید و به مبارزه مجاهدین فلسطینى به منظور احقاق حقوق قانونى‏شان، مشروعیت دینى بخشید . فتاواى وى درباره عملیات فداییان فلسطینى علیه متجاوزان به سرزمینى که قبله اول مسلمین جهان است، شهره عام و خاص است . به هر روى از آیت‏الله العظمى حکیم 10 فرزند پسر (مجموعا از دو همسر عراقى و لبنانى) به یادگار ماند و محمدباقر پنجمین پسر ایشان به شمار مى‏آید . مادر محمدباقر از خانواده‏اى سرشناس در لبنان است; اگرچه باید توجه داشت که خاستگاه تاریخى خاندان حکیم، به اصفهان باز مى‏گردد . سیدمحمدباقر حکیم، نزد آیات عظام سید یوسف حکیم، سیدابوالقاسم خویى و سیدمحمدباقر صدر شاگردى کرد و در سن 25 سالگى از سوى آیت الله یاسین به درجه اجتهاد نائل آمد . وى از 14 سالگى به عرصه سیاست گام نهاد و در 1959 در بنیانگذارى «حزب الدعوه الاسلامیه‏» زیرنظر پدرش مشارکت داشت . محمدباقر حکیم در خلال سال‏هاى 1964 تا 1965 به عنوان استاد علوم قرآنى در «کلیه اصول الدین‏» (دانشکده الهیات) بغداد به تدریس اشتغال داشت . حضور در جمع اساتید دانشگاهى در انفتاح فکرى او مؤثر بود .

وى همواره در کنار اشتغالات علمى و دینى به سیاست نیز توجه خاصى داشت . همین امر باعث‏شد در مدت اقامت در عراق، سه مرتبه از سوى ماموران حزب بعث دستگیر و در آخرین مرتبه محکوم به اعدام گردد که البته پس از گذراندن 18 ماه زندان در پى صدور عفو عمومى، رهایى یافت و چند ماه پس از پیروزى انقلاب اسلامى ناگزیر رهسپار ایران شد . در خلال حدود 24 سال شمار 50 نفر از افراد حکیم به دست‏حزب بعث‏حاکم بر عراق به شهادت رسیدند . پس از خاندان حکیم، مى‏توان از خاندان‏هاى «صدر» ، «بشر» و «بحرالعلوم‏» یاد کرد که متحمل آسیب‏هاى فراوانى از سوى رژیم بعث‏حاکم بر عراق شدند . یادآوررى این نکته ضرورى است که تاکنون از سوى سازمان اطلاعات و امنیت عراق (استخبارات) هشت مرتبه به جان آیت‏الله سید محمد باقر حکیم سوء قصد شده که همه آنها با ناکامى مواجه شد .

امکانات مجلس
مجلس اعلا به سهم خود امکانات و تجهیزاتى در اختیار دارد . از سوى مجلس در حال حاضر 10 نشریه منتشر مى‏شود . مجلس داراى چند ایستگاه فعال رادیویى، سایت اینترنت و یک کانال تلویزیونى است که البته ساعات محدودى برنامه دارد . همچنین با توجه به اینکه تعداد قابل توجهى از عراقى‏ها در ایران، به‏ویژه در تهران اقامت دارند، چند درمانگاه در تهران، شهررى و ورامین دارد که پزشکان حاذقى اداره آن را برعهده دارند . همچنین مجلس داراى دفاتر نمایندگى مهمى در ژنو، لندن، وین، دمشق و بیروت است . افزون بر آن شمارى از نیروهاى خاص و مطمئن مجلس در بسیارى از کشورهاى جهان مانند استرالیا، کانادا، آمریکا، هلند، فنلاند ، دانمارک، سوئد، آلمان، فرانسه، اتریش و غیره پراکنده‏اند . تلاش مجلس براى بازگشایى دفتر در برخى از کشورها از جمله ایالات متحده، به‏رغم آنکه در این کشور دویست‏هزار عراقى زندگى مى‏کنند، به جایى نرسیده است . مجلس با وجود داشتن روابط بسیار حسنه با کویت و عربستان سعودى، در این کشورها فاقد دفتر نمایندگى است; چرا که قوانین حاکم بر این کشورها اجازه گشایش دفترى براى هیچ یک از احزاب مخالف دولت‏بیگانه نمى‏دهد . صرف‏نظر از کمک‏هاى مردمى و خاص دیگرى که از کانال‏هاى مختلف به مجلس اعلا مى‏رسد، دولت کویت روابط صمیمانه‏اى، به‏ویژه پس از اشغال این کشور توسط رژیم عراق، با مجلس اعلا و مشخصا آیت الله حکیم برقرار کرد .

خاستگاه این روابط، به گذشته دور باز مى‏گردد و آیت الله حکیم، نیز داراى روابط همراه با احترام متقابل با کویتى‏ها و دولت آن کشور است و این دولت نخستین دولت از دولت‏هاى خلیج فارس بود که از ایشان درخواست تعیین قاضى جعفرى براى شیعیان آن کشور کرد که وى نیز قاضى لبنانى شیخ ابراهیم سلمان را تعیین کرد . به هر روى سیدمحمدباقر حکیم همه ساله حدود 2 هفته مهمان دولتمردان این کشور است و همواره در مدت اقامت‏خود، ضمن حضور در جلساتى که از سوى شیعیان کویت، به مناسبت‏هایى برگزار مى‏شود، با مقامات ارشد کویتى نظیر امیر، ولیعهد، وزیر دفاع و وزیر کشور نیز جلساتى را دارد و از کمک‏هاى آنان بهره‏مند مى‏گردد . گویا یک مرتبه نیز بر سر بلوکه شدن یکى از همین کمک‏هاى مالى که از سوى دولت کویت‏به حساب مجلس واریز شده بود، مشاجره‏اى با برخى از کارگزاران کشورمان در دولت قبلى صورت گرفته بود . مجلس اعلا داراى مدارسى براى تحصیل فرزندان عراقى، همچنین حوزه‏هاى علمیه به‏ویژه در قم مى‏باشد و شمار قابل توجهى محصل علوم دینى را براى تبلیغ جذب کرده است .

ماهیت فعالیت‏هاى مجلس
نوع فعالیت‏هاى مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق، سیاسى و تبلیغى است و در مقاطعى مشى مسلحانه در رویارویى با عوامل رژیم حاکم بر عراق در دستور کار قرار مى‏گیرد . مجلس خود را ملزم به برخورد قهرآمیز با ماموران حزب حاکم مى‏داند و در این تقابل، تلاش مى‏کند کمترین آسیب به غیرنظامیان برسد . سال 1369 مقاومت اسلامى عراق مشخصا نیروهاى وابسته به مجلس، به دفعات کاخ ریاست جمهورى و چند مرکز دولتى از جمله وزارت دفاع، فرودگاه نظامى، رادیو تلویزیون و یکى از مقرهاى سازمان امنیت عراق را با کاتیوشا مورد حمله قرار دادند . حمله به یکى از کاخ‏هاى صدام در چهار نوبت آن هم در عرض یک سال، در فضاى رعب و وحشت و حاکمیت پلیسى این کشور، کار آسانى نیست . باید دانست که فعالیت مجلس اعلا، به مانند یک حزب نیست که مبادرت به نام‏نویسى از افراد و عضوگیرى کند; بلکه مانند پارلمانى است که اعضاى آن‏را نمایندگان طبقات مختلف اجتماعى، تشکیل مى‏دهند . از این رو مجلس طیف گسترده و آحاد مردم عراق را مخاطب قرار داده است . به نظر مى‏رسد مجلس در میان گروه‏هاى مخالف رژیم حاکم بر عراق از ریشه دارترین و وسیع‏ترین اقبال مردمى برخوردار است; هر چند این امر از سوى شمارى از صاحب‏نظران مورد پذیرش واقع نشده است .

تحولات اخیر و شوراى مرکزى
طى چند سال اخیر فعل و انفعالاتى در مجلس اعلا روى داد که متاثر از شرایط تازه‏اى است که در صحنه عراق و منطقه روى داده است . از این رو مجلس شاهد حضور چشمگیر نسل دوم از جوانان و براى نخستین مرتبه زنان، در مجلس بود . شش نفر از خانم‏ها در این مرحله، موفق به حضور در مجلس شدند . افزون بر آن رؤساى عشایر نیز نمایندگانى را براى برقرارى ارتباط و حضور در مجلس برگزیدند . شمار شوراى مرکزى مجلس چندى است از 10 نفر به 15 نفر تغییر یافته است . تشکیلات مجلس همچنان از حوزه علمیه سازمان عمل اسلامى، حزب الله عراق، سپاه بدر و نیروهاى مستقل حضور دارند . برخى چهره‏هاى شاخص مجلس و شورا عبارتند از: شیخ على مولا، دبیر اجرایى مجلس، مهندس شهاب، مسئول واحد بین‏الملل، استاد ابویاسین، مسئول تبلیغات، ابوهانى، مسئول نیروهاى بسیج و واحدهاى نظامى، مهندس بیان، نماینده مجلس در سوریه، دکتر حامد بیاتى، نماینده مجلس در لندن، صدر الدین قبانچى و حجت الاسلام سید عبدالعزیز حکیم هستند .

سپاه بدر
مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق، پیش از آغاز جنگ تحمیلى تهاجم نیروهاى صدام به ایران، بر اصلاح ناپذیرى رژیم بعث‏حاکم بر عراق تاکید ورزید و ناگزیر به اتخاذ مشى مسلحانه شد . از این رو در آغاز جنگ، مبادرت به تاسیس واحد نظامى در مناطق شمالى عراق که از کنترل نیروهاى عراقى خارج بود، کرد و واحدهاى عملیاتى خود را در آنجا مستقر ساخت . مجلس همچنین با گروه‏هاى کوچک اما پرشور و فعال درون عراق، ارتباطاتى را به منظور اقدام قهرآمیز برقرار ساخت . شروع و تداوم جنگ تحمیلى، فرصت مناسبى را در اختیار مجلس قرار داد تا در صحنه عمل به ارزیابى استعداد و توان خود از بسیج نیروى متعارض بپردازد . از این زمان درون چارت تشکیلاتى و سازمانى مجلس اعلا، واحد نظامى، لحاظ شد . این واحد موظف به سازماندهى نیروهاى داوطلب عراقى و همچنین برخى از اسراى عراقى بود که حاضر به جنگ با رژیم صدام شده بودند . این عده در مناطقى از شمال عراق در حومه مریوان و مشخصا اطراف شهرهاى سید صادق، خرمال، حلبچه، همچنین حاج عمران، قره داغ و یا مناطقى چون ام النعاج و دیگر بخش‏ها در شمال بصره مستقر شدند و داخل خاک عراق دست‏به عملیات ایذایى زدند . سپاه بدر، ابتدا یک گردان بود که پس از آن استعداد نیروهایش به تیپ رسید و سپس به لشکر و دست آخر پس از جنگ دوم خلیج فارس و آزادسازى کویت، موسوم به سپاه گردید . سپاه بدر مدت‏ها است که به صورت فعال در مناطق جنوبى و شمال عراق حضور دارد . به تعبیر دیگر، نیروهاى سپاه بدر به سه دسته تقسیم مى‏شوند . دسته نخست درون ایران، دسته دوم به صورت پراکنده داخل خاک عراق و دسته سوم در منطقه کردستان عراق و مشخصا در حوزه تشکیلات اتحادیه میهنى کردستان عراق در سلیمانیه مستقر هستند . آیت الله سید محمد باقر حکیم، افزون بر اینکه رئیس مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق است، فرمانده کل نیروهاى مسلح اسلامى عراق نیز هست . مسئولان مجلس اعلا همواره از افشاى تعداد نیروهاى سپاه بدر خوددارى مى‏کنند، اما به نظر مى‏رسد تعداد کل نیروهاى آنان بالغ بر13 هزار نفر باشد . سپاه بدر، داراى پایگاه‏هایى است که در آنها به آموزش نیروهاى عراقى پرداخته مى‏شود . سپاه بدر در جریان انتفاضه ماه شعبان سال 1991، بسیار فعال شد و در مناطقى چون عتبات عالیات و مشخصا شهرهاى کربلا و نجف، همچنین بصره ابتکار عمل را به دست گرفت .

ضرورت سرنگونى رژیم فاشیستى
بى‏شک مقاومت مسلحانه در عراق ممکن نیست‏بدون تکیه بر اقدامات گسترده سیاسى و تبلیغى، به هدف‏ها و مقاصد خود ست‏یابد . مجلس اعلا مبارزه مسلحانه با رژیم صدام را ضرورتى مى‏دانست که البته بستر آن را خود رژیم فراهم آورده بود . از این رو مجلس، انجام فعالیت‏هاى سیاسى، تبلیغى، فرهنگى در عراق را مورد توجه قرار داد و مهم‏ترین منظورهاى خود را در حوزه عراق، صیانت از وحدت ملى عراق از رهگذر برقرارى ارتباط مناسب و اصولى با آحاد مردم به ویژه اقلیت‏ها و قومیت‏ها معرفى کرد . ایجاد روابط حسنه با اکراد، ترکمن‏ها و به خصوص اهل سنت، عشایر و قبایل عراقى در مناطق گوناگون چون موصل، تکریت، کرکوک، سلیمانیه، اربیل، خانقین و غیره، لازمه چنین تعاملى است که مجلس بدان دست‏یافته است . همچنین برقرارى پیوندهایى با نظامیان مستقل عراقى که قادرند نقش مهمى در صف‏بندى سیاسى آینده عراق ایفا کنند . یکى از اقدامات مجلس اعلا تاسیس «مرکز اسناد حقوق بشر در عراق‏» است که دفتر آن در تهران است و مسئولیت این مرکز به عهده حجت الاسلام سید عبدالعزیز حکیم است .

سید عبدالعزیز حکیم 56 ساله دهمین و آخرین فرزند از پسران آیت الله العظمى سید محسن حکیم است که ریاست کمیته پشتیبانى از کارکرد داخل عراق در مجلس اعلا را نیز به عهده دارد . وى به ویژه در کنفرانس‏هایى که اخیرا در واشنگتن، لندن، صلاح الدین و غیره برپا شد، به عنوان نماینده رسمى و تام‏الاختیار مجلس اعلا شرکت داشت .

حکومت ملى
مجلس به منظور تشکیل جبهه گسترده در برابر رژیم عراق، اولویت را به رهایى مردم عراق از یوغ رژیم صدام داد . از این رو نیروهاى مجلس تکاپوى فراوانى را در ابعاد مختلف سیاسى و فکرى آغاز کرده‏اند که به برپایى کنفرانس‏هایى منجر شد که نخستین آن به سال 1985 در تهران برپا شد و در آن گروه‏هاى معارض با ماهیت غیر اسلامى نیز شرکت کردند . در پى آن، گردهمایى‏هایى با عنوان راهبرد مشترکى در دمشق منعقد شد که منجر به صدور بیانیه‏هایى نیز شد . پس از آن همایش‏هایى طى سال‏هاى 1991 در بیروت و سپس در 1992 در صلاح‏الدین برگزار شد . شهر دمشق هم در 1996 پذیراى گروه‏هاى دیگرى از نیروهاى اپوزیسیون بود . هدف مجلس اعلا در تمامى این هم‏اندیشى‏ها، اتخاذ شیوه عمل مشخص از سوى معارضین عراقى بود . طیف معارضین عراقى در این گردهمایى‏ها به این رهیافت نائل آمدند که نظام جایگزین حاکمیت صدام و حزب بعث‏باید قائل به تکثر سیاسى باشد و پس از سرنگونى وى، نوع رژیم سیاسى فقط از طریق همه‏پرسى مشخص مى‏شود; اقدامى که تنها از طریق برگزارى انتخابات آزاد و با راى یکایک مردم ممکن است . دیدگاه مجلس نیز در خصوص نوع حکومت در عراق جالب است; زیرا مجلس به استقرار حکومت ملى در عراق قائل است; رویکردى که چندان با نام مجلس ممزوج نیست . سران مجلس درباره موضوعاتى چون حجاب به تمکین در برابر راى و اراده مردم معتقدند . یکى از دغدغه‏ها پس از فروپاشى حزب بعث و سقوط صدام نیز مسئله کردستان عراق است که تصمیم‏گیرى درباره آن با وجود قائل شدن به تکثر سیاسى، به خود مردم عراق واگذار خواهد شد و اراده ملت، آن را تعیین خواهد کرد . به نظر مى‏رسد شرایط حساس کنونى و ارتباطات تنگاتنگ و نزدیک با زمامداران جمهورى اسلامى، مجلس اعلا را هدف سخت‏ترین حملات سیاسى از جانب آمریکا کرده است . ناظران سیاسى این قبیل موضع‏گیرى‏ها را ناشى از خوددارى نیروهاى مجلس اعلا از پذیرش ایفاى نقش پیاده نظام آمریکا در نخستین جنگ کلاسیک هزاره سوم در عراق، مى‏دانند .

× صفاء الدین تبرائیان (همشهرى جهان www.nogte.net)