فضای تخاصم گفتمانی در سوره احزاب؛ با بهره گیری از برخی مؤلفه های نظریه لاکلاو و موفه (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
سوره احزاب مضامینی چالش انگیز در ارتباط با مسائل شخصی پیامبر ص مطرح نموده که موجب قضاوت هایی درباره ایشان و دست مایه منتقدان اسلام گردیده است. از سوی دیگر، شماری از منتقدان، قرآن را کتابی پریشان و آشفته می دانند که موضوعات مختلف و بی ارتباط را در کنار هم آورده است که تنوع و تعدد و پراکندگی ظاهری موضوعات در سوره احزاب می تواند مؤید این نظر باشد. علی رغم چندین پژوهش درباره این سوره، از منظر تحلیل گفتمان که از روش های جدید تحلیل متون در دانش زبان شناسی است، تاکنون مطالعه ای پیرامون آن صورت نگرفته است. گزاره های سیاسی اجتماعی فراوانی در سوره احزاب موجود است که طبق فرضیه این پژوهش حول محوری واحد گرد آمده است و این پژوهش در پی آن است تا با بهره گیری از برخی مؤلفه های تحلیل گفتمانی لاکلا و موفه که مشخصه آن تسری گفتمان از حوزه فرهنگ و فلسفه به جامعه و سیاست است، فضای تخاصم گفتمانی در سوره احزاب را تبیین کند. طبق یافته های این پژوهش، دو گفتمان متخاصم در موقعیت نزول سوره احزاب درصدد تضعیف هژمونی یکدیگر بوده اند. منافقان و بیماردلان گفتمان نفاق و جهل را شکل داده بودند که دالّ مرکزی آن موروثی دانستن جایگاه پیامبر ص و گرایش به نبوت فرزندخوانده ایشان به عنوان نبیّ بعدی بود و دیگر دالّ های این گفتمان نیز آن را تقویت می کرد. در واکنش به آن، گفتمان ایمان، با پشتیبانی خدا و پیامبر ص و مؤمنان راستین، با تبیین جایگاه پیامبر ص به عنوان فرستاده خدا و خاتم النبیین که نه موروثی و نه قابل انتخاب است، ضمن حفظ هژمونی خود، به تبیین این موضوع به عنوان دالّ مرکزی خود مبادرت ورزید.The Discursive Antagonism in Sūrat al-Aḥzāb: A Study Based on Selected Components of Laclau and Mouffe’s Theory
Sūrat al-Aḥzāb addresses challenging themes related to the personal life of the Prophet (PBUH), which have led to various judgments about him and have been exploited by critics of Islam. Additionally, some detractors consider the Qur’an to be incoherent and disjointed, citing the apparent diversity and fragmentation of topics in this sūrah as evidence. Despite several studies on Sūrat al-Aḥzāb, it has not yet been examined through the lens of discourse analysis—a modern linguistic approach to textual analysis. This study hypothesizes that the sūrah’s numerous socio-political statements revolve around a single discursive core. Drawing on select components of Laclau and Mouffe’s theory—which expands discourse from philosophy and culture into the realms of society and politics—this research aims to explain the nature of discursive antagonism in Sūrat al-Aḥzāb. Findings show that two opposing discourses were at play during the revelation of this sūrah. The hypocrites and the weak-hearted constructed a discourse of ignorance and opposition, centered on the notion of hereditary prophethood and support for the Prophet’s adopted son as his successor. This discourse was reinforced by several associated nodal points. In response, the discourse of faith—backed by God, the Prophet (PBUH), and sincere believers—defended the Prophet’s divine mission and role as the Seal of the Prophets, denying any hereditary or elective succession. In doing so, it preserved its hegemonic position and advanced this claim as its central nodal point.
تبلیغات
