طب و تربیت(7)

یکى از نیازهاى اساسى روانى کودکان، محبت است. کودک میل‏دارد مورد محبت دیگران واقع شود و خود نیز به دیگران ابرازمحبت کند. محیط خانواده و تجربیات فرد در پیدایش و رشد این‏عاطفه کاملا تاثیر دارد.
سالمندان و جوانان نیز مانند کودکان به محبت نیازمندند; ولى‏این نیاز در کودکان محسوستر است.
«من قبل ولده کتب الله عزوجل له حسنه و من فرحه، فرحه الله‏یوم القیامه.»
آن که فرزندش را ببوسد، خداوند حسنه‏اى در نامه عملش مى‏نویسدو هرکه فرزندش را شاد کند، خدا او را در قیامت‏شاد خواهد کرد.
ابراز محبت‏سبب تامین بهداشت روانى نوزاد است. کودکى که ازمحبت‏سرشار پدر و مادر برخوردار است، قدرت سازگارى بیشترى‏دارد; احساس سکون و آرامش مى‏کند; اعتماد به خویشتن در وى‏نیرومند است و به میزانهاى اخلاقى حساستر است.
در روایات چنین مى‏خوانیم:
«کان النبى(ص)اذا اصبح مسح على رووس ولده‏»
رسول خدا(ص)هر بامداد دست محبت‏بر سر فرزندانش مى‏کشید.
کودکانى که در سالهاى نخستین زندگى از محبت والدین و دیگربزرگسالان محرومند، در بلوغ و سالمندى ناراحتیهاى شدید عاطفى ازخود بروز مى‏دهند.
وقتى محیط خانه، سالم و از عاطفه و محبت‏سرشار باشد، وجدان‏کودک رشد مطلوب خود را آغاز مى‏کند و احساس حمایت و امنیت وآزادى عمل او را فرا مى‏گیرد.
محیط خانواده باید از محبت‏سرشار باشد تا کودک ضمن احساس‏امنیت‏خاطر، امکان یادگیرى بیابد، زیرا خانواده‏اى که همیشه‏نزاع و مشاجره بر آن حکم فرماست، موجب اضطراب و نگرانى کودک‏مى‏شود و این امر فرصت‏یادگیرى را از او سلب مى‏کند.
رسول اکرم(ص)مى‏فرماید: «اکثروا من قبله اولادکم فان لکم، لکل‏قبله درجه فى الجنه ما بین کل درجه خمسه ماه عام.»
فرزندان خود را زیاد ببوسید; زیرا با هر بوسه مقام و مرتبتى‏در بهشت‏براى شما فراهم مى‏شود که فاصله میان هر مقام پانصد سال‏است.
وقتى کودک حس کرد پدر ومادر از وى غافلند و به او محبت‏ندارند، کینه آنها را به دل مى‏گیرد و اندیشه انتقام از اجتماع‏آنها را در سر مى‏پروراند. این حالت گاه به ناهنجاریهاى روانى وجرم و جنایت مى‏انجامد.
امام صادق(ع)مى‏فرماید: «ان الله عزوجل لرحم الرجل لشده حبه‏لولده.»
مردى که به فرزندش محبت‏بسیار دارد، مشمول رحمت و عنایت‏مخصوص خداوند بزرگ است.
کودک به محبت نیاز دارد و خشونت و قهر موجب انحراف او ازمسیر عادى زندگى مى‏گردد. در واقع دستورهاى سخت و مکرر حالت‏دفاعى در وى ایجاد مى‏کند و سلب آزادى از او سبب مى‏شود به دروغ‏پناه برد.
گاه کودک از این که نمى‏تواند محبت والدین را به خود اختصاص‏دهد احساس حسادت کرده، به تنبیه آنها مى‏اندیشد و از آنجا که‏قادر نیست چنین کارى کند، به بد رفتارى روى مى‏آورد; براى مثال‏ناخن مى‏جود، شست مى‏مکد، فحش مى‏دهد و حتى گاه به دزدى مى‏پردازد.
اطفالى که‏خود را محبوب والدین حس نمى‏کنند، با جسارت ناراحتى‏خود را پنهان مى‏کنند. در واقع اطفالى که از محبت محرومند یاکمرو و خجالتى مى‏شوند یا جسور. رسول گرامى‏اسلام(ص)در باره محبت‏به فرزند مى‏فرماید:
خداوند پدرى را که با چشم محبت‏به فرزندش مى‏نگرد و با نگاه‏پرعطوفت‏خویش شادش مى‏سازد، از پاداش آزاد کردن یک بنده‏برخوردار مى‏سازد.
کارل را جرز، روان شناس آمریکایى، نیز بر اهمیت این نیازتاکید دارد. او معتقد است: کودکان دریافت توجه مثبت را ارضاکننده و دریافت نکردن آن را ناکام کننده مى‏یابند. از آنجا که‏توجه مثبت‏براى رشد انسان حیاتى است، رفتار کودک به وسیله‏مقدار محبت و عشقى که به او عطا مى‏شود، هدایت مى‏گردد. اگر مادرتوجه مثبت را ارائه ندهد، گرایش فطرى کودک به سوى شکوفایى ورشد خود با مانع مواجه خواهد شد. اگر این حالت زیاد اتفاق‏افتد، کودکان تلاش براى شکوفایى را متوقف مى‏کنند و در عوض براى‏به دست آوردن توجه مثبت دیگران مى‏کوشند.
مهمترین چیزى که یک کودک براى رشد ذهنى لازم دارد، محبت وتوجه بزرگترهاست. کودکان از سنین نوزادى محبت را درک مى‏کنند واگر در این دوران محبت‏ببینند، دوست داشتن را مى‏آموزند. کودک‏با در آغوش گرفتن، نوازش کردن و برخورد محبت آمیز احساس آرامش‏مى‏کند. پدر و مادر باید براى محبت کردن به کودک وقت صرف کنند.
کودکان خیلى زود بى‏توجهى دیگران را مى‏فهمند و از اینکه کسى‏آنها را دوست نداشته باشد، مى‏ترسند.
ابراز محبت فیزیکى ما به کودکان، هم براى آنها و هم براى‏خودمان بسیار مهم است. در آغوش کشیدن فرزندانمان یکى از ساده‏ترین و بزرگترین لذتهایى است که ممکن است در زندگى داشته باشیم‏و شیوه‏اى مستقیم و گویا براى ابراز محبتى است که به آنان‏داریم.
نخستین و اصلى‏ترین درس در تربیت فرزندان این است که به‏فرزندانتان بگویید دوستشان دارید. ممکن است‏بگویید خوب آنهامى‏دانند که من دوستشان دارم و لزومى ندارد این را بگویم; ولى‏باید این امر را به فرزندانتان نشان دهید که برایشان ارزش‏قائلید و دوستشان دارید.
محبت ما به کودکان باید بى‏قید و شرط باشد. محبت‏بى‏قید و شرطبه راحتى و بدون هیچ‏گونه رابطه و ضابطه‏اى ابراز مى‏شود. برخى ازوالدین محبت‏خود را ابزارکنترل فرزندانشان مى‏سازند. این والدین‏در صورت خشنودى از رفتار کودک به وى محبت مى‏کنند و در صورت عدم‏خشنودى محبت‏خود را از آنان دریغ مى‏دارند. کودکان به تایید ومحبت والدین به شدت نیازمندند و به همین دلیل شاید عدم ابرازمحبت در کنترل رفتار آنان روشى موثر باشد; اما این کار ممکن‏است نه تنها برتکامل حس عزت نفس کودک بلکه بر حس امنیت درونى‏وى نیز تاثیر منفى بگذارد.
البته لازم نیست فرزندانمان را در ناز و نوازش و محبت‏خود غرق‏سازیم یا تمام توجه خود را به آنها متمرکز کنیم. تنها کافى است‏با گفتار و کردار خود به آنها اطمینان دهیم که دوستشان داریم وبرایشان ارزش قایلیم. با این کار زیربناى محکم و استوارى‏مى‏سازیم که حس عزت نفس و ایمنى برآن بنا خواهد شد.