طب و تربیت

آیا تربیت لازم است؟
چگونه نسلى سالم، از نظر جسمى، عاطفى، اخلاقى و... داشته باشیم؟ در تمام جوامع بشرى هرجامعه به فراخور خویش به بررسى و برنامه ریزهایى در این خصوص پرداخته است. با وجودى که در جوامع غربى عموما مسئله اخلاق و تربیت نادیده گرفته مى‏شود، دریافته‏اند که سرمایه‏گذارى بر روى مسائل تربیتى، در آینده موجب بهبودى اوضاع جامعه از تمامى ابعاد حتى اقتصادى (بطور غیر مستقیم با کاهش جرائم) ، مى‏گردد. دنیا دریافته که کودکان امروز سرمایه‏هاى گرانبهاى فردا هستند، پس براى بهتر استفاده نمودن از سرمایه‏هاى آینده، دریابیم چگونه و بر چه اساس و معیارى باید عمل نمود. ابتدائى‏ترین پرسش که در این خصوص به ذهن راه مى یابد، تربیت‏یعنى چه؟ تربیت را از چه زمانى مى‏توان شروع نمود؟ شیوه‏هاى عملى تربیت صحیح، چیست؟
تربیت‏یعنى چه؟
«تربیت‏» مصدر باب تفعیل از ماده (ربى یربو) به معنى «رشد» است، و تربیت مساوى رشد دادن مى‏باشد. معناى اصطلاحى تربیت، عبارت است از رشد دادن، یا فراهم نمودن زمینه رشد و شکوفائى استعدادها و به فعلیت رساندن قواى نهفته یک موجود. و علم تربیت، عبارت است از علم آموزش و پرورش که به پرورش و تهذیب فرزندان مى‏پردازد. ابتدا به زمان شروع تربیت از نظر روایات، مى‏پردازیم. سپس وظایف مادر هنگام حمل جنین (باردارى) دوران شیردهى را نگاهى انداخته. و در انتها چگونگى برخورد با کودکان از دیدگاه روایات، نگاهى اجمالى مى‏اندازیم. روانشناسان و متفکران دنیا همگى اصل تربیت را قبول دارند. اختلاف عمده متولیان تربیت این است که از چه زمانى باید شروع نمود؟ و در چه مسیرى تداوم یابد؟
زمان شروع تربیت
عده‏اى مراحل ابتدائى تربیت را قبل از تولد و پس از ازدواج دانسته‏اند و سن واقعى انسان را از آغاز دوران حاملگى مادر مى‏دانند. برخى دیگر پس از تولد را مناسب مى‏شمارند و معتقدند که تربیت پذیرى کودک از این سن آغاز مى‏گردد. گروهى سنین دبستانى را نقطه شروع مسائل تربیتى دانسته و بعضى معتقدند در دوران نوجوانى باید به این امر پرداخت. روایات اسلامى نشان دهنده این است که اسلام در مورد اعمال و افکار شخصیت پدر و مادر آینده حتى گام را فراتر نهاده، خانواده و نیاکان دختر و پسرى که در آینده دور، پدر و مادر مى‏شوند، مورد نظر دارد. امام صادق (ع) مى‏فرماید: «ان الله تبارک و تعالى اذا اراد ان یخلق خلقا جمع کل صورة بینه و بین ابیه الى آدم (ع)، ثم خلقه على صورة احدهم فلا یقولن احد هذا لا یشبهنى و لا یشبه شیئا.» وقتى که خدا بخواهد انسانى را بیافریند، صورتهائى که میان او و پدران او تا حضرت آدم (ع) وجود دارد، جمع کرده و او را به شکل یکى از صورتها مى‏آفریند... قانون وراثت در سعادت و شقاوت کودک، مؤثر است، البته این به معناى حاکم بودن جبر، نیست و نمى‏توان گفت: اگر بچه‏اى زمینه بد شدن دارد و طبق قانون وراثت‏به این طفل صفات ناپسندى منتقل شده، دیگر کودک قادر نیست این وضعیت را تغییر دهد، و به طرف صفات پسندیده حرکت نماید. بلکه وجود این حالات، طفل را در رسیدن به کمال به دشوارى و سختى مى‏اندازد. همین طور اگر بچه‏اى از نظر وراثت داراى امتیاز عالى باشد ولى پدر و مادر نسبت‏به تربیت او بى‏تفاوتى نمایند، آن قوانین خنثى مى‏شود. پس صفات اجداد پدر و مادر هر دو مى‏تواند از نسلهاى بسیار پیشین به فرزندان منتقل گردد. و در سعادت و شقاوت کودک موثر مى‏باشد.
گزینش همسر
علاوه بر مؤثر بودن پاک نهادى و شرافت اجداد، روایات در هنگام انتخاب همسر به سفارش و توصیه مى‏پردازد، در اینجا نیز باید دقت نمود، گزینش را آگاهانه انجام داد، زیباترین تعبیر از همسر را در قرآن مى‏بینیم: (هن لباس لکم و انتم لباس لهن) زنان لباس شما هستند و شما لباس زنان هستید. همان‏گونه که لباس پوشاننده زشتى‏ها و در برگیرنده زیبائى‏هاى تو مى‏باشد، همسر هم نقش پوشاننده داشته، و ابتدا زن است که لباس توست، و چقدر زیبنده است‏به تن، لباس مناسب از جهت اندازه و... (و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودة و رحمة ان فى ذلک لآیات لقوم یتفکرون.) از نشانه هاى خداوند این است که براى زن، مرد را خلق کرده و براى مرد، زن را خلق کرده است‏براى اینکه (لتسکنوا)، هریک براى دیگرى منشا آرامش باشد. وقتى همسر خوب باشد، دل آرام مى‏شود، اضطراب و نگرانى خاطر وجود ندارد، (و جعل بینکم...) بین شما محبت و عاطفه قرار مى‏گیرد. بطور مسلم، خانه‏اى که در آن محبت، آرامش روانى نباشد، نمى‏تواند کانون تربیت‏براى فرزندان واقع گردد.
همسر شریک مادى و معنوى
پاسخ امام صادق (ع) را مى‏نگریم، به مردى که مى‏خواست ازدواج نماید، مى‏فرماید: «انظر این تضع نفسک و من تشرکه فى مالک و تطلعه على دینک و سرک ...» بنگر، که شخصیت‏خود را چه موضعى قرار مى‏دهى و چه کسى را شریک اموالت مى‏نمائى و از دین و راز خود آگاهش مى‏سازى...؟ در اینجا زن را شریک اموال دانسته و از لحاظ اقتصادى به همسرى که با تو زندگى مى‏کند، پشتوانه مادى عطا فرموده، مشکلى در خانواده‏ها که اگر به این صورت که اسلام مطرح مى‏نماید، عمل شود، بسیارى از اختلافات در خانواده‏ها حل مى‏گردد. در حال حاضر یکى از شرایط ضمن عقد، این مى‏باشد که عقد نکاح، زوجه شرط نموده هرگاه طلاق بنا به در خواست زوجه نباشد و طبق تشخیص دادگاه تقاضاى طلاق ناشى از تخلف زن از وظایف همسرى یا سوء اخلاق و رفتار وى نبوده، زوج موظف است تا نصف دارائى موجود خود را که در ایام زناشوئى با او به دست آورده یا معادل آن را طبق نظر دادگاه بلا عوض به زوجه منتقل نماید. (صفحه 6 عقدنامه از سال 1375 به بعد) پس از شریک مادى قرار دادن همسر، وى را شریک معنوى مرد مى‏خواند و مى‏گوید: از دین و راز خود آگاهش مى‏سازى. در زندگى همراه و همدم و کسى که مشکلات و مصائب تو را مى‏داند و یا ریت مى‏نماید، همسر تواست. با دقت در انتخاب باید ببینى چه کسى را مى‏توانى در این موضع قرار دهى؟ نقطه عطف و آرامش زندگى تو چه خصوصیاتى باید داشته باشد؟ «انظر فى اى شى‏ء تضع ولدک فان العرق دساس‏» ببین نطفه خود را در چه محلى مستقر مى‏کنى زیرا اخلاق اجداد و پدران به فرزندان به ارث مى‏رسد. تاکید بر انتخاب، امر به تو مى‏نماید، «انظر»، نگاه کن، نه تنها با چشمان سر بلکه به دقتى کامل، همراه تامل، مادر نسل آینده تو چه کسى است؟ آگاه باش، همانطور که تاکید شد، اخلاق گذشتگان به فرزندان مى‏رسد، پس باید همسرى را انتخاب کرد که شایستگى پرورش نسل را داشته و به گذشته نیاکانش توجه داشته باش، زیرا مى‏تواند آینده کودک را پى ریزى نماید. پایه هرچه قوى‏تر و پى‏ریزى مستحکم‏تر باشد در ساختار آینده نقش مهم‏ترى ایفا مى‏نماید.
آرامش روانى در ازدواج
امام حسن (ع) در روایتى دیگر، آرامش روانى در ازدواج و برخورد با همسر را مطرح مى‏نمایند. (فان الرجل اذا اتى اهله بقلب ساکن و عروق هادئة و بدن غیر مضطرب، استکنت تلک النطفة فى الرحم فخرج الرجل یشبه اباه و امه) هنگامى مرد در حالت گردش خون طبیعى و بدون نگرانى، نزد همسر مى‏رود، و آرامش مى‏گیرد، جنین بوجود آمده، شباهت‏به مادر و پدر خویش دارد. نگرانى، هراس، اضطراب، باعث مى‏گردد فرزند بوجود آمده، طبیعى نباشد. البته در مورد انتخاب همسر، روایات و رهنمودهاى ائمه (علیهم السلام) بسیار مى‏باشد. با توجه به هدف مورد نظر در این گفتار (تربیت)، به روایات آورده شده در این باره بسنده کرده و در شماره‏هاى آینده به نقش دوران باردارى مادر، در تربیت کودک مى‏پردازیم.