تحلیلی نو از معنای لغوی و تفسیری واژه تک آمدِ «هلوع» در قرآن (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

واژه تک آمدِ «هلوع» در قرآن (معارج/ 19) به تصریح برخی مفسران و براساس آرای مختلف لغوی و تفسیری، از لغات غریب و دشوارفهم قرآن است که تعریف آن به «جزوع» و «منوع» در دو آیه بعدی، دانشمندان را از ضبط دقیق معنای آن غافل کرده است. کشف معنای اصلی ماده هلع و نمودهای مختلف آن از طریق بررسی های لغوی، هدف اول این جستار بوده و البته سؤال اصلی، نحوه ارتباطِ هلوع با جزع و منع، آن هم در صیغه مبالغه آن ها است. دو معنا و تفسیر مشهور هلوع به «شدتِ جزع» و «شدتِ حرص»، از عهده برقراری این ارتباط بر نمی آیند. تحقیق حاضر با روش توصیفی تحلیلی روشن می کند که معنای محوری هلوع، «خالی بودن درون از منبع قوت» است که از طرفی با ضعف و سستی همراه است و از طرف دیگر در دو شاخه «سبکی» و «گرسنگی شدید» سر برمی آورد. هریک از این دو، با نوعی بی قراری و حرکت همراه است و در حضور عوامل شتاب دهنده، نمودهای مختلف سرعت، جدیت، مبالغه و ... در این ماده تجلی می یابد. هلوع در قرآن، درباره انسانِ تهی از ایمان و مضطرب به کاررفته و ناظر به مبالغه و شدتِ عمل او در شر و خیر است؛ یعنی، مستقیماً به معنای جزع و منع ارتباطی ندارد.