ترجمه قرآن به زبانهای اروپایی
آرشیو
چکیده
متن
تاریخ آغاز ترجمه قرآن
به شهادت تاریخ، رتجه بخشهایی از قرآن مجید به زبانهای مختلف-غیر عربی-از زمان خود پیامبر اکرم(ص)معمول گردید و طلیعه آن هنگامی آغاز شد که بعضی از ایرانیان از«سلمان فارسی» درخواست نمودند که نخستین سوره قرآن-سوره فاتحه-را به زبان فارسی ترجمه کند و پیامبر اکرم)ص)نیز با این امر موافقت فرمود. (1)
البته یکی از پژوشگران غربی به نام:دکتر.ج. پیرسن، مدعی است که«ترجمهای فارسی از قرآن، در زمان خلفای راشدین به دست سلمان فارسی انجام گرفت.و نیز گفتهاند که قرآن کریم در سال 127 ه به زبان بربری، و در سال 270 به زبان سندی، ترجمه شده است، ولی هیچ یک از اینها باقی نمانده است» (2)
و مدارکی نیز برای اثبات ادعای خود ارائه میکند.
این امر، در واقع نشان میدهد که ترجمه قرآن مجید، از همان نخستین روزها آغاز شده است، ولی ترجمه در آن دوران، با توجه به شرایط و امکانات محدود، مانند عصر ما نمیتوانست گسترش داشته باشد، همانطور که حفظ و نگهداری و تکثیر آنها نیز با مشکلای روبرو بوده است.
اصولا با توجه ه جهانی بودن رسالت پیامبر اسلام، انتقال پیام به ملتهای دیگر، ضروری میساخت که یاران پیامبر، با زبانهای متداول عصر خود آشنایی داشته باشند و آیات یا بخشهایی از قرآن مجید را ترجمه و به ملل غیر عرب ابلاغ کنند.
بیشک در غیر این صورت، به علت مقدور نبودن آموزش زبان عربی در سطح وسیع، امکان تفهیم و تبیین پیام قرآن بطور طبیعی از بین میرفت.
درهمین رابطه است که میبینیم-به شهادت تاریخ-نامههای پیامبر اکرم(ص)به زمامداران کشورهای دیگر از جمله«نجاشی»پادشاه حبشه و«مقوقس»حاکم مصر و«هرقل)امپراطور روم و «کسری»شاه ایران و...چون متن عربی داشت و بعضی از آنها شامل آیاتی از قرآن مجید هم بود، توسط فرستادگان و سفیران پیامبر(ص)به زبانهای آن بلاد، ترجمه میشده است. (3)
البته در مواردی هم ذکر شده است که طرف پیام-مانند امپراطور روم و یا اسقف اعظم آن دیار- از مترجمین خود، برای فهمیدن محتوای نامه و درک حقیقت پیام، استفاده میکردهاند. (4)
بطور کلی سفیران و فرستادگان پیامبر اکرم(ص)با زبانهای عصر خود، از جمله:عبری، سریانی، فارسی و...آشنا بودهاند. (5)
و بطور طبیعی هم قابل تصور نیست که با توجه به کثرت نامههایپ رسول اکرم(ص) *
به رهبران و بزرگان کشورهای مختلف، فرستادگان پیامبر، با زبانهای متداول آشنایی نداشته باشند، بویژه که در روایاتی نقل شده که پیامبر(ص)اصحاب خود را به آموختن زبانهای ملل دیگر تشویق میکرد مثلا به«زید بن ثابت»دستور داد که زبان عبری و سریانی را یاد بگیرد و او هم به سرعت این دو زبان را فرا گرفت. (5)
در واقع به علت ضرورت دعوت ملل دیگر و یا نیاز مردمی که به اسلام میگرویدند ولی زبان عربی را نمیدانستند، نخست یاران پیامبر و سپس دیگر مسلمانان صدر اسلام، مجبور به ترجمه قرآن مجید و یا بخشهای و سورههایی از آن به زبانهای معروف آن زمان بودند و به علت همین نیاز بود که بعضی از بزرگان فقه اهل سنت-مانند ابو حنیفه- فتوا دادند که بجای متن عربی سوره حمد، ترجمه آن در نماز خوانده شود (7)
اما این فتوا مورد تأیید دیگرا قرار نگرفت، تا آنجا که خود«ابو حنیف» هم بعد مجبور شد که از رأی خود عدول کند.
سیوطی در این زمینه مینویسد:«...بطور مطلق، خواندن قرآن به غیر عربی جایز نیست، حال میخواهد کسی عربی را نیکو بداند یا نداند و چه در نماز باشد و چه در خارج از نماز، از ابو حنیفه نقل کردهاند که او بطور مطلق این امر را جایز دانسته است، لیکن در شرح«بزدوی»آمده استکه ابو حنیفه از فتوای اول خود برگشت، و خواندن قرآن را به غیر عربی جایز ندانست...» (8)
جواز یا عدم جواز ترجمه قرآن
در قرون نخستین بحث درباره جواز یا عدم جواز ترجمه قرآن بین فقها و اهل حدیث ادامه یافت و هر کدام طبق تشخیص، نظری ابراز داشتند..ولی این اختلاف نظرها، مانع از ترجه قرآن مجید به زبانهای دیگر در قرون اولیه نشد و «قدیمیترین اثر فارسی، ترجمه تفسیری است منسوب به طبری که به فرمان منصور بن نوح سامانی، پس از استفتاء از علماء درباره مشروعیت ترجمه قرآن مجید به فارسی» (9)
این کار توسط علمای بلاد!انجام گرفت.
...در قرن اخیر، بظاهر در مسأله صحت ترجمه قرآن مجید به زبانهای دیگر، میان علمای بزرگ مذاهب اسلامی اختلافی خاص و قابل توجه دیده نمیشود *
اما فتوای جواز قرائت نماز به زبانهای دیگر، که از طرف شیخ الازهر، «شیخ محمود مصطفی المراغی»صادر شد، با مخالفت قاطع علمای دیگر روبرو گردید. (10)
و در مقابل، بعضی از سلاطین عثمانی هم هر نوع ترجمهای از قرآن مجید را«ممنوع»اعلام نمودند *
ولی با سقوط خلافت عثمانی و آمدن (*)تعداد نامههای پیامبر اکرم(ص)به شاهان و بزرگان اقوام و ملل بالغ بر 316 نامه معرفی شده که متن اغلب این نامهها با شرح لازم و ذکر مصادر، نقل شده است.
(مکاتیب الرسول، علی احمدی میانجی، مقدمه، صفحه د).
(*)شاید آخرین شخصیت علمی معروف که ترجمه قرآن را بطور کلی حرام میداند، شیخ عبد اللطیف السبکی عضو مجلس اعلای شئون اسلامی مصر باشد که در کتاب خود ترجمه قرآن را غیر ممکن و در نتیجه اقدام به آن را «حرام»میداند، (رک«فی ریاض القرآن»تألیف وی چاپ قاهره 1963 م ص 118-128)
(*)سلطان عبد الحمید دوم، ترجمه قرآن را به زبان ترکی مطلقا ممنوع کرده بود، ولی پس از اعلام قانون اساسی ترکیه در سال 1908، بعضی از نویسندگان ترک ترجمه آن را آغاز کردند و اولین ترجمه، از«ابراهیم حلمی»است.
دائرة المعارف قرآن کریم گرد آوری از شیخ حسن سعید، ج 1، ص 28، مقاله:محمد یوسف اریکسون و دکتر محمد علی نجفی(از سویس)چاپ تهران، 1406).
«مصطفی کمال»-آتاتورک-حتی«اذان»هم در مرکز خلافت عثمانی، به ترکی گفته میشد که به تدریج و به علت مخالفت علمای اسلامی و عدم استقبال مردم مسلمان ترکیه، این امر منسوخ شد.
تذکار این نکته ضروی است که در بین فقهای شیعه هرگز به جواز قرائات سوریه یا آیهای در نماز، به زبان غیر عربی فتوایی صادر نشده است، و در مقابل، شاید هیچ فقیهی در شیعه به«حرمت ترجمه قرآن»به زبانهای دیگر فتوا نداده است.
انگیزه و هدف ترجمههای نخستین
علیرغم آغاز ترجمه قرآن مجید به زبانهای آسیایی، آفریقایی-بطور کامل یا منتخب-در قرون نخستین اسلام، ترجمه قرآن به زبانهای اروپایی، با وجود تماس نزدیک و روابط تجاری یا سیاسی ملل اروپایی با اعراب، بویژه ارتباط مستقیم آنها در اسپانیا، سیسل، رم، آثار نخستین ترجمهها به قرن هشتم میلادی برمیگردد که اغلب آنها هم برای توزیع و نشر نبود.
در واقع مترجمین آنها نمیخواستند-و یا نمیتوانستند-با این اقدام خود، در نشر معارف قرآنی، در میان ملل اروپایی سهیم باشند، بلکه بطور کلی این ترجهها به دستور و نظارت مستقیم پاپها و کشیشها، و عمدتا برای مقابله و مبارزه با قران و اندیشه توحیدی به عمل آمد.
تا آنجا که بعضی از نخستین ترجمههای لاتین- زبانی علمی و رسمی متداول در آن زمان-مانند ترجمه کشیش ایتالیایی لود میکوماراچی Lodovico Marraccio Lهمراه با«ردیه»محتوای آن، انجام پذیرفت.
و این کینهتوزی و غرضورزی پدران روحانی!همچنان ادامه یافت، تا آنجا که حتی بعضی از ترجمههای چاپ شده بعدی را علاوه بر ضمیمه داشتن«ردیه»برای آنکه از اهمیت قرآن مجید بکاهند و آن را کتابی غیر الهی قلمداد کنند، با نامهای گوناگون و جعلی مانند:«قرآن محمد»، «قرآن ترکها»و سرانجام«قرآن پیامبر ترکها»منتشر ساختند.
مرحوم شیخ ابو عبد الله زنجانی، محقق معروف شیعی در کتاب«تاریخ القرآن»خود در رابطه با ترجمههای قرآن به«زبانهای غربی»، مینویسد:«پس از آنکه لغتنامهها و فرهنگ نامهها تهیه و منتشر گردید، ترجمه قرآن مجید نیز آغاز شد و شاید نخستین ترجمه قرآن به زبان لاتین بود که در سال 1143«روبروت کنت»با همکاری یک روحانی مسیحی اندلسی و یک دانشمند عرب، آن را انجام داد.
در واقع قرآن از راه اندلس وارد اروپا شد و هدف از این ترجه، عرضه آن به پدران روحانی برای رد آن بود.البته میبینیم که قرآن بعدها (1509)به زبان لاتین چاپ شد، ولی هیچ کس حق نداشت که نسخهای از آن را داشته باشد و یا آن را مطالعه کند، چرا که این چاپ فاقد رد لازم Vefu tatiun Lبود.در سال 1594 ترجمه هنکلمان و سپس ترجمه مراچی Marracci Lدر سال 1598 همراه با ردیه منتشر گردید، که نسخهای از آن در کتابخانه مبشرین امریکایی در بیروت موجود بود.» (11)
پس در سال 1143 م.نخستین ترجمه قرآن مجید به زبان لاتینی بوسیله رابرت کتونی Robort of Ketoon Lدانشمند انگلیسی-از مردم کتن Ketoon L-انجام شد، این امر، به دستور و هزینه یک کشیش عالی رتبه فرانسوی به نام پطرس جلیل: Peter the Venerable Lمسئول دیر کلونی Clouny L-شهری در مشرق فرانسه-عملی باشد.
متأسفانه همانطور که تاریخ نشان میدهد، هدف اصلی این کشیش هم مانند همکاران دیگر او تحقیق و بررسی و شناخت حقیقت مذهب جدید نبود و با توجه به جو حاکم بر اروپا، زیر سایه سیاه و تاریک پدران روحانی قدارهبند که جنگهای صلیبی را به راه انداخته بودند، دانشمندان و اهل علم در غرب هم نتوانستند به«اسلامشناسی» حداقل به مفهوم عام آن که بعدها آغاز شد، بپردازند.
در واقع چون در این دوران، نبردهایی بین مسلمانان و مسیحیان در مغرب و مشرق در جریان بود، امکان هر گونه کار علمی و تحقیقی از همه سلب شده بود، شاید هم به علت تسلط ترکهای عثمانی بر سرزمین«مجارستان»و ترس سیاستمداران از توسعه سلطه ترکها به تمامی اروپا، پدران روحانی را وادار کرد که با چاپ و نشر کتابهای در رد«قرآن»و بر ضد«پیامبر» مسیحیان را برای مبارزه با«دشمن»آماده سازند!.
حتی«لوتر»مؤسس مذهب پروتستان، کتاب مونتکر و چه Montecroce Lرا که به زبان لاتین در رد قرآن نوشته بود، به زبان آلمانی ترجمه کرد. وی در مقدمه آن مینویسد:«من این کتاب را قبلا خوانده بودم، ولی صحت مطالب آن را باور نداشتم تا آنکه ترجمهای از قرآن به دستم رسید و با مطالعه آن-در سال 1542 م-دیدکه آنچه را مؤلف به اسلام نسبت داده درست است!و بهمین دلیل به ترجمه آن پرداختم».
البته لوتر در ضمیمه همان کتاب، توضیح میدهد:«حل اختلاف میان مسلمانان و مسیحیان از راه گفتگو و فرهنگ، امکان ندارد و چون مسلمانان از تورات و انجیل بیزارند و قلبشان سخت شده امکان مسیحی شدن آنان نیز در میان نیست!آنها فقط قرآن را قبول دارند و دلیل و برهان نمیپذیرند»!.
بدین ترتیب روشن میشود که نشر ترجمه قرآن به زبان لاتینی و آلمانی به توصیه یا همکاری لوتر هم برای درک حقیقت و شناخت اسلام و قرآن نبوده، بلکه برای«رد»آن و آماده ساختن مسیحیان، از لحاظ ذهنی و فکری، برای جنگ با مسلمانان بوده است.
در سال 1542 م دو فرد آلمانی و سویسی که مجموعهای از کتب و رسائل ترجمه شه از زبان عربی به لاتین را مخفیانه و بدون ردیه!چاپ کرده بودند، گرفتار دادگاه شورای شهر«بازل»شدند.
بوخمان که خود را با یبلیاندرمینامید به همکاری«هربست»که به نام اپورونیوس معروف شده، ترجه روبرت کتونی از قرآن مجید را به زبان لاتین، به این کار دست زده بودند، در حالی که سال 1536 م، ناشر دیگری که ترجمه قرآن مجید به زبان لاتین را در«بازل»چاپ کرده بود در دادگاه بازل محکوم و کتابهای وی«ممنوعه» اعلام شده بود.
پیشرفت مسلمانان ترک تا مجارستان، از نظر حاکمیت سیاسی-مذهبی اروپایی یک خطر جدی برای کل اروپا محسوب میشد و بهمین دلیل و برای جلوگیری از نشر اندیشه مسلمانام، «شورای شهر بازل»نشر قرآن را غیر قانونی اعلام کرده بود.
بهر حال«اپورونیوس»به علت این اقدام غیر قانونی به زندان رفت ولی وی از محافل روشنفکری و از دربار امپراطور کارلوس پنجم درخواست کمک کرد و اعلام داشت که«هدف ما شناساندن عقاید دشن بود».
و این بهانه مورد پسند گروهی از جمله «لوتر»گردید و لوتر پس از مطالعه همین ترجمه از قرآن و ردیهای که ضمیمه آن بود، با ترجمه آن به آلمانی همراه مقدمهای دیگر موافقت کرد، و طی نامهای به«شورای شهر بازل»اعلام داشتکه نشر این کتاب در میان مسیحیان یک امر واجب و ضروری است.
سرانجام شورای شهر بازل با استناد به نامه لوتر، اپورونیوس را از زندان آزاد کرد و اجازه چاپ و نشر مجموعه مزبور را صادر نمود به شرط آنکه از فروش آن در باز خودداری کنند!
مجموعه مزبور در ژانویه 1543 به نام Machumetisejusgue.Successorum Vitae,al Doc- tina ipseque Alcorans,...Basel 3451 L
منتشر گردید *
، ترجمهای که از قرآن مجید در این مجموعه، به زبان لاتین نقل شده است، همان ترجمه چهار صد سال پیش لاتینی بود که به دستور پطرس مقدس تهیه شده بود، و بایبلیاندر آن را همراه رسائلی دیگر منتشر ساخت که علی رغم کاستی و اعمال غرضها، همواره بعنوان یک منبع مورد استناد درباره اسلام و قرآن در نزد اروپاییان قرار گرفت. (12)
نخستین ترجمههای قرآن به زبانهای اروپایی
الف-لاتین:همانطور که توضیح داده شد، قدیمیترین و در واقع نخستین ترجمه قرآن به زبانهای ارویایی، همان ترجمه لاتینی بود که در سال 1143 م انجام گرفت.
این ترجمه بوسیله روبرت کتونی، به دستور پطرس مقدس مسئول دیر کلونی بعمل آمد، ولی در اختیار عموم قرار نگرفت، تا آنکه در سال 1543 به سفارش و مقدمه لوتر، چاپ شد. (13)
نسخهای از این ترجمه، به خط خود مترجم در کتابخانه قورخانه Bibliothegue de L''arsenal L در پاریس، موجود است. (14)
با بررسی این ترجمه و تطبیق آن با متن عربی، روشن میشود که تفاوتهای زیادی بین آن دو وجود دارد که در واقع تلخیص از آیات قرآنی به زبان لاتین است که پدران روحانی مسیحی پنج قرن تمام در مشاجرات بیهوده خود علیه السلام و قرآن از آن استفاده کردهاند. (15)
این کار، چهار سال قبل از دومین جنگ صلیبی انجام گرفت و«بانیان»آن بطور صریح اعلام کردند که هدف آنها از این امر، تبلیغ علیه اسلام بوده است. (16)
و البته تا عصر رنسانس نیز همین وضع استمرار داشت.
ب-اسپانیایی:پس از ترجمه لاتین، نخستین ترجمه قرآن مجید به زبان اسپانیایی توسط ابراهام طلیطلهای A.oftoledo Lبه دستور آلفونس دهم به عمل آمد، ولی این هم ترجمه کامل قرآن نبود، بلکه فقط 70 سوره از قرآن مجید را شامل (*)مجموعه با یبلیاندر با مقدمه مارتین لوتر، در سه و مجله چاپ شده است.رساله ردیه کاردینال نیکولاس کوسانی، بنام: Dribratio Alcorani Lنیز ضمیمه همین مجموعه است. میشد و همین ترجمه نیز مأژخذ اصلی ترجمه نخستین قرآن به زبان فرانسه بود.
اما اولین ترجمهای که از قرآن مجید، به زبان اسپانیایی، در سال 1844 در مادرید چاپ شد، ترجه گربرروبلس Gerber de Roblee Lبود.
ج-ایتالیایی:نخستین ترجمه کامل قرآن مجید در زبان اروپایی جدید، ترجمه آندرهآ آربوابن Andrea Arrivabne Lبه ایتالیایی بود که در سال 1947 م به عمل آمد.علی رغم ادعای ترجمه مستقیم از متن عربی، آشکار است که این ترجمه، بازنویسی همان متن تلخیص شده رابرت کتونی است که تعدادی نیز از تاریخ صدر اسلام و زندگی پیامبر اسلام را شامل است. (17)
د-آلمانی:سولومون شوایگر SoloMon Schweigger Lواعظ کلیسای شهر«فراوئن گیرشه»در نورنبرگ، از روی مت ایتالیایی، به ترجمه آلمانی قرآن پرداخت و بعنوان«قرآن ترکها»!برای بار دوم در سال 1616 م.به چاپ رسید...
ولی کشیشان شایع کردند که هر کس دست به چاپ قرآن بزند و یا حتی نیت چاپ آن را داشته باشد، به مرگ جانکاه، پیش از اجل طبیعی خواهد مرد. (18)
ه-هلندی:ترجمه هلندی قرآن مجید، با استناد به ترجمه آلمانی شوایگر در سال 1641 در هامبورگ عرضه شد!و بعدها، در سال 1681، بدون ذکر نام مترجم، منتشر گردید.
و-فرانسه:در زبان فرانسه، آندره دوریه Andrere duryer Lکه مدتها بعنوان کنسول فرانسه در اسلامبول و مصر بسر برده بود، نخستین ترجمه قرآن مجید را از روی متن عربی عرضه داشتکه در سال 1647 در پاریس به چاپ رسید.
از این ترجمه تا سال 1775 چاپهای متعددی عرضه شد و به علت نزدیکی آن با متن اصلی قرآن، مورد استفاده ترجمههای بعدی اروپایی قرار گرفت.
لازم به تذکر است که همه چاپهای این ترجمه، شامل مقدمهای تحت عنوان«چکیدهای از مذهب ترکها»!درباره اسلام میباشد.
ز-انگلیسی:علاوه بر ترجمه منتخب قرآن مجید که در سال 1515 م در لندن به چاپ رسید، در سال 1648 نخستین ترجمه کامل قرآن به زبان انگلیسی توسط الکساندر روس Alexander Ross Lاز روی ترجمه«ریه»به عمل آمد.
ولی بعدها جورج سیل Grorge Sale Lبه ترجمه قرآن بطور مستقیم و از روی متن عربی پرداخت، که در سال 1734 چاپ اول آن در لندن منتشر گردید و سپس بارها و بطور مکرر در آمریکا و انگلیس به چاپ رسید و مورد استفاده دیگر مترجمان در زبانهای اروپایی قرار گرفت.
البته نالینو Nallino Lاعتقاد دارد که مقدمه معروف سیل، با استفاده از نوشتههای«ماراچی» تهیه شده است.
درباره ترجمه کشیش ماراچی
دومین ترجمه لاتین، بطور مستقیم از روی متن عربی، توسط کشیش لودوویکور ماراچی Ludovico Marraci Lانجام گرفت که در سال 1695 برای اولین بار تحت عنوان Alcorani Textus Lدر«پادوا»منتشر شد که ترجمه همراه با متن و به اضافه
یادداشتها
ی زیادی است که نشان میدهد«هدف وسیله را توجیه میکند!»، و چون ترجمه برای پدران روحانی تهیه شده، همراه با ردیه است.این ترجمه در سال 1691 م تحت عنوان: Prodomus ad Refulationem Alcorani Lدر«رم»تجدید چاپ شد.
برای شناخت بیشت ماهیت ترجمه «ماراچی»بیمناسبت نیست که از نظریه آربری در این رابطه، آگاه شویم:«ماراچی، مترجم ایتالیایی، در سال 1698 متن عربی و ترجمه قرآن را به زبان لاتین منتشر کرد.ترجمه وی از منشأ تعصب و غرض سرچشمه میگیرد.او در ترجمه قرآن از کشیشان الهام میگرفت، ماراچی ترجمه خود را در شهر پادوا، در سال 1698 انجام داد.
ولتر میگوید که ماراچی هرگز به شرق سفر نکرد.او یکی از کشیشان نزدیک و مقرب دربار پاپ انیوسان بود و اثر خود را به پادشاه مقدس رومی موسوم به«لئوپولد اول» اهداء کرد.
ماراچی در مقدمه ترجمه کتاب قرآن خویش، فصل مشبعی از اطلاعات و معلومات خود را در مورد اسلام و محمد(ص)به رشت تحریر درآورد که حکایت از غرض و تعصب و کینه دیرینه وی نسبت به اسلام مینماید.بطوری که جرج سیل با اشاره به این مورد مینویسد:در قرون متمادی اطلاعاتی که اروپاییان از اسلام و قرآن اخذ کرده بودند، از مجرای متعصبین مسیحی بود که بر مبنای اغراض و کینهتوزی و تعصب نهاده شده و پر از بهتان و افترا بوده است که محسنات مسلمانان به کلی در بوته نسیان گذاشته شده و اگر بحثی از معایب آنان به میان میآمد کاهی را به اندازه کوهی با عظمت جلوه میدادند. (19)
قرآن در هر زبان
اینها نمونههایی از ترجمههایی است که در اروپا، و عمدتا زیر نظر پاپها و پدران روحانی، برای مبارزه با اسلام انجام گرفته است.بررسی انگیزههای غیر اخلاقی پدران روحانی یا همکاری استشراق با اسستعمار، که تا عصر ما ادامه یافته از موضوع بحث این مقاله خارج است، ولی این امر به آن معنا نیست که صاحبان زور وزر و تزویر، برای همیشه در کار خود موفق بودهاند.
در عصر ما افراد و پژوهشگران بیغرضی نیز یافت شدهاند که به دنبال شناخت حقیقت و یا در راه ایجاد تفاهم جهانی و شناساندن ماهیت دعوت پیامبر اکرم(ص)به ترجمه و نشر قرآن به زبانهای اروپایی پرداختهاند.
دکتر محمد حمید اللّه حیدر آبادی *
-استاد اسبق دانشگاههای«حیدر آبا»و«سوربن» و«اسلامبو»-در دیداری که نگارنده در سال 1347 شمسی در پاریس باوی داشتم میگفت:
قرآن مجید تاکنون به بیش از صد زبان در سراسر جهان ترجم شده است و در برخی از زبانها، دهها بار توسط مترجمین متعدد ترجمه گردیده است. برای نمونه میتوان گفت که در زبان انگلیسی قرآن مجید بیش از پنجاه بار *
و در زبان لاتین بیش از چهل بار ترجمه شده است و من برای معرفی این ترجمهها کتابی نوشتهام به نام قرآن در هر زبان:
Quran in Every Language Lکه چندین بار در حیدرآباد چاپ شده است.
دکتر حمید اللّه سپس گفت:من برای نخستین بار این کتاب را در سال 1364 هجری (1940 م)-نیم قرن پیش-منتشر ساختم که شامل دو موضوع عمده بود.
1-فهرست ترجمههای قرآن در هر زبان، که تا آن تاریخ منتشر شده بود، با نام مترجم، تاریخ و محل چاپ آنها...
2-نقل نمونهای از ترجمه نخستین سوره قرآن-فاتحه-در هر یک از زبانها.البته در این کتاب اصول کلی کتابشناسی توصیفی مراعات شده است.
وی سپس ادامه داد:من در نخستین چاپ کتاب، شرح ترجمه قرآن به 23 زبان و در چاپ دوم به 43 زبان و در چاپ سوم به 67 زبان از زبانهای دنیا را آورده بودم و اکنون بایبلوگرافی Bibliography Lکاملتری را درباره قرآن آماده کردهام که در آن بیش از صد نوع ترجمه قرآن به بیش از صد زبان را معرفی کردهام و امیدوارم که این متن تکمیل شده کتاب را بمناسبت چهاردهمین قرن نزول قرآن منتشر سازم.
دکتر حمید الله علمی اسلامی برجستهای است که سالیان دراز در غرب به نشر اندیشه اسلامی پرداخته است.وی که به زبانهای:اردو، هندی، آلمانی، فارسی، انگلیسی، فرانسه عربی تسلط کامل دارد، دارای آثار محققانهای است که از آن جمله است:ترجمه کامل قرآن مجید به زبان فرانسه، رسول اکرم در میدان جنگ- ترجمه مرحوم سید غلامرضا سعیدی-قرآن در هر زبان، و مجموعه«الوثائق السیاسیه»که به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.
وی در مقدمه چاپ هشتم قرآن مجید به زبان فرانسه.86 نوع ترجمه به زبان انگلیسی را با مشخصات کامل ذکر میکند، ولی در نامهای بعد از آن به اینجانب نوشتهاند، این تعداد را هم اکنون بالغ بر یک صد نوع میداند(قرآن مجید، به زبان عربی و انگلیسی، چاپ رم، ایتالیا، 1984م، مقدمه نگارنده، صفحه 3).
دکتر حمید الله گفت:در سال 1959 میلادی موفق شدم که قرآن را به زبان فرانسه ترجمه کنم و نخستین چاپ آن در دوازده هزار جلد منتشر شد که بلافاصله نسخههای آن در عرض دو هفته نایاب گشت و سپس درهمان سال در پانزده هزار نسخه تجدید چاپ شد که تا آخر همان سال نسخههای آن نیز تمام شد و هم اکنون این ترجمه مقدمهای درباره:تاریخ تدوین قرآن مجید، و چگونگی محفوظ ماندن آن از هر گونه تحریف و دستبرد در طول قرنها، و همچنین فهرستی از ترجمههای قرآن به زبانهای اروپایی آوردهام. (20)
(6).
آخرین تحقیات ایشان، نشان میدهد که هم اکنون قرآن مجید به بیش از 120 زبان در جهان ترجمه شده و از این میان در زبانهای اروپایی بالغ به 44 زبان و گویش محلی اروپایی ترجمه و چاپ شده است.
این تحقیق با شرح لازم در مقدمه آخرین چاپ ترجمه وی از قرآن مجید به زبان فرانسه، آمده است که برای تکمیل این بحث، ترجمه و نقل آن-به شکل جدول زیر-بیمناسبت نخواهد بود.
جدول ترجمههای قرآن به زبانهای معروف اروپایی و گویشهای محلی
زبان تعداد ترجمهها توضیحات
بقیه جدول ترجمههای قرآن به زبانهای معروف اروپایی و...
یادداشتها
(1)-المبسوط، سرخسی-شمس الائمه-چاپ بیروت 1979 م، دار المعرفه، ج 1، ص 37، مقاله«تراجم القرآن الکریم الی اللغات الاجنبیه»، دکتر محمد حمید الله حیدر آبادی، المجلة العربیة، شماره 4، ص 25، مورخ 1977 م.
(2)-نشریه«تحقیقات اسلامی»، سال دوم، شماره 1، 1366، مقاله«ترجمههای موجود قرآن کریم به زبانهای گوناگون»ج.د.پیرسن، ص 1.
(3)-برای تفصیل مراجعه شود به:الطبقات الکبری، ابن سعد، ج 1، ص 358، الاصابه، العسقلانی، چاپ مصر، ص 561، «مجموعة الوثائق السیاسیه للعهد لنبوی، و الخلاقة الراشده»، دکتر محمد حمید الله، چاپ بیروت، ص 86 و 87(این کتاب توسط دکتر مهدوی دامغانی به فارسی ترجمه و تحت عنوان«وثائق»چاپ شده است)
(4)-مکاتیب الرسول، استاد علی احمدی میانجی، از محققین حوزه علمیه قم، چاپ سوم 1363 ج 1، ص 109 و 169.
(5)-به مدارک ذکر شده در شماره 3 مراجعه شود. (6).
(6)-الاصابه، العسقلانی، ص 561، مکاتیب الرسول، ج 1، ص 21
(7)-المبسوط، ج 1، ص 37، الکشاف، زمخشری، ص 5 و 241 (6).
(8)-دائرة المعارف قرآن، دکتر محمد جعفر اسلامی
(9)-نشریه تحقیقات اسلامی، سال دوم شماره 1.ص 1 و 2. ی (6).
(10)-ترجمة القرآن و نصوص العلماء، شیخ محمود شلتوت، چاپ قاهره، ص 123-134.
(11)-تاریخ القرآن، ابو عبد الله زنجانی، چاپ قاهره، ص 69، 1354 ه-1935 م-(در ترجمه این کتاب، مترجم نام 15 خاور شناس معروف که قرآن و بعضی از تفاسیر را ترجمه یا چاپ کردهاند، ذکر کرده است.رجوع شود به:تاریخ قرآن ترجمه ابو القاسم سحاب، چاپ تبریز، 1341، ص 123-127 این کتاب با مقدمه و شرح زندگی مؤلف و مترجم، به همت محقق عالیقدر، مرحوم واعظ چرندابی چاپ شده است.
(12)-محمد خاتم پیامبران، ج 2، صفحه 2108-220، چاپ اول، 1348 مقاله مرحوم مجتبی مینوی(نشریه حسینیه ارشاد، زیر نظر استاد شهید مرتضی مطهری).
(13)-مقدمه عربی«بیبلو گرافی جهانی»ترجمههای قرآن، دکتر اکمل الدین احسان اوغلو، چاپ استانبول، ترکیه، ص 25، (در متن اصلی کتاب ص 285 هم در ذیل معرفی قرآن شماره 1032 به این امر تأکید شده است). (14)-تحقیقات اسلامی، سال دوم، شماره 1، مقاله ج-د پیرسن، ص 6.
(15)-در آستانه قرآن، مقدمه رژی بلا شر بر قرآن مجید، ترجمه دکتر محمود رامیار، چاپ دوم، 1365، ص 293 و 294.
(16)-تاریخ قرآن، رامیار، ص 655، تحقیقات اسلامی ص 7، در آستانه قرآن، ص 293.
(17)-تاریخ قرآن، دکتر محمود رامیار، چاپ دوم، 1362، صفحه 654.
(18)-دائرة المعارف قرآن کریم، گرد آوری شیخ حسن سعید، ج 1، چاپ تهران 1406 ه، ص 23، قرآن و ترجمههای آن از محمد یوسف اریکسون-و دکتر محمد علی نجفی.
(19)-تاریخ سیر ترجمه قرآن در اروپا و آسیا، ترجمه و اقتباس: جواد سلماسیزاده، چاپ تهران، 1342، ص 86(این کتاب که ظاهرا تنها کتاب به زبان فارسی در این زمینه است، دارای نواقصی است که ای کاش مترجم محترم آن به تکمیل آن میپرداخت و خلأیی را پر میکرد).
(20)-در مصاحبههای دکتر حمید الله با مطبوعات اسلامی، از جمله «المسلمون»چاپ ژنو، این مطلب آمده است (21)-برای تفصیل رجوع شود به مقدمه دکتر حمید اللّه بر ترجمه قرآن مجید به زبان فرانسه LESAINT CORALN L
تبلیغات
