پژوهش های جغرافیایی

پژوهش های جغرافیایی

پژوهش های جغرافیایی 1383 شماره 49 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

نقش تعاونی‎های تولیدی در توسعه مناطق روستائی نقش تعاونی‎های تولیدی در توسعه مناطق روستائی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اشتغال توسعه درآمد تعاونی توسعه ی روستایی تعاونی تولیدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 388
از آنجا که بهره‎برداری‎های کشاورزی در کشور عمدتاًًَ در قطعات کوچک صورت می گیرد و کشاورزان با سرمایه‎های اندک و به تعداد فراوان در اقصی نقاط کشور پراکنده‎اند، در تولید، بازاریابی، تأمین اعتبار و تهیّة نهاده‎های تولید دارای مشکلات فراوانی هستند. آنان مجبورند تا دسترنج خود را به واسطه ها و سلف خواران فروخته و از حدّاقل سود بهره‎مند شوند که بعضاًَ در این بین متضرّر می‎شوند. برای جلوگیری از این امر، آنان به تشکیل تعاونی‎های تولیدی مبادرت ورزیده و زمینه‎ای را بوجود می‎آورند تا با مشارکت فعّال، سرنوشت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خویش را بدست گرفته و توسع? مناطق روستایی را محقّق گردانند. در این راستا، تحقیق حاضر با استفاده از روش‎های توصیفی- تحلیلی در میان اعضای تعاونی‎های تولیدی مناطق روستایی شهرستان مشگین شهر به بررسی تأثیر تعاونی‎های تولیدی در توسع? مناطق روستایی پرداخته است. نتایج حاصل که از طریق تجزیه و تحلیل آماری بدست آمده، نشان می‎دهد که عضویّت در تعاونی‎های تولیدی به ایجاد اشتغال و افزایش درآمد روستائیان و در نهایت به توسع? مناطق روستایی شهرستان مشگین شهر انجامیده ‌است.
۲.

ژئومرفولوژی و تغییرات آب و هوایی هولوسن در کوه گچی قلعه‌سی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: آب و هوا ژئومرفولوژی هولوسن گچی قلعه‌سی لیتولوژی تغییرات آب و هوا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 784
استوک گچی قلعه‌سی در دامنة شمالی رشتة کوهستانی میشوداغ در شمالغرب ایران و در '25?38 عرض شمالی و ''45'33?45 طول شرقی قرار گرفته است.در اواخر دورة پلیوستوسن و در طول دورة هولوسن، تغییرات آب و هوایی در منطقه حاکمیّت شرایط انباشتی (آب و هوای سرد و مرطوب) و کاوشی (آب و هوای گرم و خشک) درسطح دامنه‌ها را به‎دنبال داشته است. بررسی آثار بجای مانده از هر کدام از این شرایط می‌تواند راه را برای بررسی تغییرات آب و هوایی هولوسن هموار کند. در این مقاله سعی شده است تا با تحلیل وضعیّت لیتولوژیکی و اقلیمی منطقه و رابطة بین آنها، پدیده‌های ژئومرفولوژیکی موجود شناسایی و با تغییرات آب و هوایی منطقه در گذشته در ارتباط گذاشته شوند. درّة طوق مانند پای کوه گچی قلعه‌سی، درّه‌های پرشده، تالوس و مخروط‎های واریزه‌ای، لغزش‎های دیرینه، وجود اشکال پری‎گلاسیر از قبیل رودخانه‌های سنگی، مزارع بلوکی و جوش‎های گلی از جمله پدیده‌های ژئومرفولوژیکی قابل توجّه در منطقه می‌باشند که ایجاد آنها ارتباط مستقیم با شرایط آب و هوایی حاکم در گذشته دارد. بر این اساس، پدیده‌های موروثی و فعلی سطح دامنه‌ها با توجّه به سنّ نسبی آنها، در چهار دورة کاوشی و سه دور? انباشتی دسته‌بندی شده‌اند.امروزه سطح دامنه‌ها بیش از هر عامل دیگر تحت تأثیر دستکاری‎های انسان قرار دارد و عدم برنامه‌ریزی و مدیریّت مناسب موجبات ناپایداری بیش از پیش دامنه‌ها را به همراه خواهد داشت.
۳.

چارچوب برنامه‎ریزی روش‎گرا- ارتقاء سکونتگاه‎هایغیررسمی شهری (مورد: مطالعة بندرعبّاس)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: برنامه‎ریزی روش‎گرا فقرشهری سکونتگاه‎های غیررسمی مدیریّت‎شهری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 334
سکونتگاه‎های غیررسمی، پناهگاه‎هایی برای درصد بالایی از جمعیّت در شهرهای کشورهای در حال توسعه هستند. برآورد شده است که بین 30 تا 70 درصد از جمعیّت در سکونتگاه‎های غیر قانونی یا بدون برنامه ریزی زندگی می‌کنند. ره یافت‎های مختلفی به وسیلة کشورهای مختلف در مراحل مختلف مورد استفاده قرار گرفته‎اند. تجارب جهانی نشان داده که ارتقاء سکونتگاه‎های موجود به عنوان یکی از جدیدترین و مناسب‎ترین استراتژی‎ها می‌باشد؛ امّا سؤالی که مطرح می‌شود آن است که کارآمدترین ره‎یافت‎ها برای دستیابی به این استراتژی و یا به عبارت دیگر این هدف کلّی چه می‌باشد؟ مقاله ارائه دهندة نتایج مطالعة امکان‎سنجی برنامة ارتقاء سکونتگاه‎های غیررسمی با دیدگاه شهرنگر است. پروژه به وسیلة بانک جهانی در سال 1381 برای شهر بندر عبّاس تأمین بودجه شد؛ جائی‎که معضل سکونتگاه‌های غیررسمی بسیار گسترده و شدید است. نتایج تحقیق تأیید کنندة عقیدة جان ابوت (2002) در این مورد است که نیاز به یک ره‎یافت روش‎گرا برای دستیابی به استراتژی ارتقاء سکونتگاه‎های غیر رسمی وجود دارد و راه‎های دستیابی به استراتژی با توجّه به شرایط مختلف شهر مورد مطالعه متفاوت است. تحقیق، یک ره‎یافت روش گرا را مورد استفاده قرار داد تا امکان استفاده از استراتژی ارتقاء مورد ارزشیابی قرار گیرد. همچنین چارچوب برنامه‎ریزی کوتاه مدّت و بلند مدّت در هم? ابعاد (فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی) به عنوان پایه‌ای برای دستیابی به این استراتژی طرّاحی شد. دو استراتژی اساسی: یکی استراتژی توسعة یکپارچة شهر و دیگری پیشگیری فعّال انتخاب و ره‎یافت‎های اساسی برای دستیابی به این دو هدف تعیین گردیدند. هدف اصلی همان‎گونه که بانک جهانی تأکید دارد، کاهش فقر می‌باشد.
۴.

ارزیابی پتانسیل‎های اقلیمی کشت نخل در استان گلستان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کشاورزی گلستان پتانسیل اقلیمی فونیکس داکتیلی فرا نخل خرما

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 290
نظر به این که تولید موادّ غذایی بهتر و بیشتر یکی از مسائل مهمّ دنیای کنونی بشمار می‌آید و از آنجا که تولید محصول و قابلیّت‎های کشاورزی هر منطقه به هوا و مشخّصات اقلیمی آن بستگی دارد‍‍، مطالعة سازه‌های جوّی مؤثّر بر کشاورزی از اهمّیّت ویژه‌ای برخوردار است. درخت خرما گیاهی است تک لپّه‌ای از خانوادة پالماسه، در این خانواده قریب دویست جنس و چهار هزار گونه وجود دارد که در اغلب مناطق (به جز مناطق سرد) می‌‌رویند. موطن اصلی خرما را معدودی از محقّقین، شمال آفریقا و هندوستان دانسته، ولی اکثر دانشمندان و پژوهندگان برآنند که موطن اصلی نخل، بین‌النّهرین بوده و از چهار الی پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح مردمان این سرزمین‎ها به کاشت و پرورش درختان خرما اشتغال داشته‌اند. عدّه‌ای از باستان‌شناسان پس از تحقیق مفصّل پیرامون این موضوع، اظهار داشته‌اند که کشت خرما در ایران از آغاز سلسلة هخامنشی معمول بوده است. استان گلستان با وسعت 20437 کیلومتر مربّع، در منتهی الیه جنوبشرقی دریای خزر قرار دارد. از کلّ مساحت استان حدود را مناطق بیابانی و نیمه بیابانی تشکیل می‌دهد. مطالعة عوامل اقلیمی استان گلستان نشان می‌دهد که مناطق شمالی استان که جزء مناطق خشک و نیمه خشک استان محسوب می‌شوند، دارای شرایط نسبتاً مساعدی برای کشت نخل خرما (به ویژه گونه‌های زودرس) می‌باشد؛ به این دلیل که مهم‌ترین عامل رشد نخل یعنی درجه - روز (حدّاقل 1000 درجه – روز بر مبنای 18 درجة سانتی‎گراد) مهیّا است. در این مقاله علاوه بر محاسبة واحدهای حرارتی (درجه – روز)، سایر عوامل اقلیمی مؤثّر بر کشت نخل نیز مورد بررسی قرار گرفت و از دیدگاه اقلیمی، مناطق شمالی استان گلستان جهت کشت نخل مناسب تشخیص داده شد.
۵.

تحلیلی بر سیاست‎ها و برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری در برنامه‌های توسعة کشور(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: برنامه‌های عمرانی نوسازی بافت قدیم بهسازی سیاستها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 697
فرسودگی و تخریب بافت‎های تاریخی شهری در ایران طّی چند دهة اخیر چنان ابعاد گسترده‌ای به خود گرفته که امنیّت و هویّت مدنی فضاهای شهری را به شدّت تهدید می‌کند. در این مقاله با استناد به سیاست‎ها و برنامه‌های عمران شهری و آثار و شواهد موجود، سابقة روند بهسازی، نوسازی و بازسازی شهری را بررسی می‌کنیم. دراین رهگذر هدف اصلی مقاله بررسی و ارزیابی سیاست‎ها، اهداف و برنامه‌های اجرائی عمران شهری به ویژه در مورد بافت قدیم شهری است. از آنجا که سیاستگذاری و برنامه‌ریزی جامع و پایدار برای بهسازی، نوسازی و بازسازی بافت‎های قدیم شهری ضمن حفاظت از میراث فرهنگی ـ تاریخی و توجّه به سازگاری و انطباق آنها با ساختارهای محیط زیست و ساختارهای فرهنگی موجب توسعة پایدار شهری می شود و از طرفی طرح‎های حفاظت و مقام‌سازی موجب افزایش ضریب ایمنی بناها در مقابل حوادث طبیعی به ویژه زلزله گردیده و تضمین‎کنندة مدیریّت بحران شهری و ارتقاء سلامت و بهداشت شهری می‌شود؛ لذا پرداختن به این موضوع ضروری است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی، تحلیلی، تاریخی ـ اسنادی است. برای ارزیابی سیاست‎ها و برنامه‌های عمران شهری با توجّه به اسناد و مدارک موجود، محتوا، اهداف، راهبردها و اقدامات اجرائی و عملکرد برنامه‌های توسعه در دوره‌های برنامه‌ریزی کشور بررسی و تحلیل شده است. سپس با در نظر گرفتن جنبه‌های مرتبط با بافت‎های قدیم شهری، رویکرد حاکم، جامعّیت، تطابق و عدم تطابق برنامه‌ها با توجّه به تأثیرات آنها بر بافت قدیم شهری بررسی و مورد ارزیابی قرار گرفته است.
۶.

ارزیابی فرآیند لغزش در باغ‎های چای نواحی کوهستانی شرق گیلان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شرایط اقتصادی لغزش باغ‎های چای شرق گیلان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 109
لغزش، حرکت یکپارچه و ناگهانی حجمی از خاک و موادّ سطح دامنه‎هاست که به پایین‏دست دامنه‎ها منتقل می‎شود. وقوع لغزش‎های متعدّد در باغ‎های چای نواحی کوهستانی شرق گیلان باعث کاهش سطح کشت چای می‎شود که در نتیجه مقدار تولید چای پایین می‎آید و هر ساله به‎منظور رفع کمبودها و نیازهای مصرفی چای، مقدار قابل توجّهی ارز جهت واردات چای از کشور خارج می‎گردد. ضمن آن‎که کاهش تولید چای خسارات مالی زیادی به چایکاران ناحیه وارد می‎سازد. بنابراین شناخت پدیده، معرفی اماکن لغزشی و عوامل و عناصر مؤثّر بر لغزش‎ها در باغ‎های چای شرق گیلان می‎تواند به‎عنوان مطالعات پایه‎ای برای برنامه‏ریزان مفید باشد و نتایج حاصل از تحقیق به اقتصاد ناحیه و سطح ملّی کمک نماید. این مقاله که خلاصه‏ای از گزارش نهایی تحقیقی است که در سال 1375 توسّط نگارنده به انجام رسیده، با اهداف زیر ارائه می‎گردد: 1) معرفی عوامل و عناصر مؤثّر در ایجاد لغزش‎ها و اولویت‏بندی آنها؛ 2) شناسایی و معرفی مکان‎های لغزشی یا مستعد به رویداد لغزش و اولویت‏بندی نواحی، به نسبت فراوانی لغزش‎ها.
۷.

مطالعات‌ شمال‌ ایران‌ و خزر در متون‌ کهن‌ جغرافیایی‌(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: خزر مطالعات شمال ایران کهن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 430
سفرنامه‎نویسی بین ساکنان سرزمین‎های باستانی از بهترین عادات بوده و نزد مسلمانان ساکن در آسیای غربی و ساکنان اروپای کهن که در تمدّن یونانی و رُمی جای دارند نیز چنین است نکتة قابل ذکر در مورد سفرنامه‎ها، اهمّیّت آنها نزد خوانندگان آنها در زمانة ما و نحوة اندیشیدن و شیوة برخورد سفرنامه‎نویس با مشاهدات خود بوده است. ما به هنگام خواندن یک سفرنامه، به خردترین نکات تا عمومی‎ترین مسائل توجّه می‎کنیم و مترصّد هستیم تا از طریق یک سفرنامه، خود را به دنیای حاکم بر شرایط فکری نویسندة آن ببریم. بنابراین مسائلی نظیر بی‎طرف بودن نویسنده، تعلّق او به یکی از شیوه‎های فکری حاکم و تعادل در اندیشیدن، همگی در نوشته‎های او تأثیرگذار هستند. کتابشناسی مناطق مختلف ایران را بر اساس شرایط مطالعاتی و میزان علائقی که محقّق و جغرافیدان ایرانی و خارجی برای آن قائل شده‎اند، می‎توان به گروه‎های زیر تقسیم نمود: محدوده‎های مرکزی ایران، محدودة جنوبشرق ایران، جنوبغرب، محدوده‎های مرکزی ایران،غرب،شرق و بالاخره شمال ایران. آنچه در این نوشتار منظور است، محدوده‎های شمالی ایران و به ویژه سواحل پیرامونی دریای خزر است. دریای خزر خود دارای مقاطع مطالعاتی متعدّد و انگیزه‎های متحوّلی است که به هر حال منجر به غنای کتابشناسی این عرصة آبی شده است. قدیمی‎ترین منابعی که دربارة دریای خزر در دسترس داریم، مربوط به پیش از اسلام است که البتّه منابع موجود و قابل استفاده چندان نیست. شاید علّت کمبود منابع جغرافیایی مربوط به دورة پیش از اسلام خزر و پیرامون آن را بتوان تحوّلات سیاسی فراوان و جنگ‎های متعدّد دانست. این علل بر تمامی سرزمین ایران پیش از انقلاب مؤثّر بوده است و خلأ مطالعاتی منحصر به دریای خزر و عرصه‎های پیرامونی آن نیست.
۸.

تحلیل و بررسی نقش عوامل توپوگرافی و مرفوژنزدرخندق زایی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: فرسایش خاک تولید رسوب فرسایش خندقی خندق‎زایی فروسایی عوامل توپوگرافی دامنه‎های شمالی قوشه داغ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 44
به لحاظ شرایط حاکم و وجود بستر مساعد (از نظر لیتولوژی، پدولوژی و توپوگرافی )، دامنه‎های شمالی قوشه داغ از نظروقوع حرکات توده‎ای (لغزش وریزش و…) از ناپایدارترین وهمچنین از نظرتشکیل و توسعة خندق‎ها، از مستعدترین مناطق محسوب می شود. در اثر تشکیل وتوسعة خندق‎ها در منطقه مقدار زیادی از خاک‎های قابل کشت سطوح شیب‎دار در اختیار شبکه‎های زهکشی قرار می‎گیرند. به همین دلیل بررسی و مطالعة دقیق علل تشکیل وتوسعة خندق‎ها در منطقه از اهمّیّت زیادی برخوردار است. در بررسی علل وعوامل خندق‎زایی، نقش عوامل مرفوژنز و توپوگرافی همواره مدّ نظر قرار دارد. شیب وطول دامنه، اختلاف ارتفاع، شکل دامنه به عنوان مهم‎ترین عوامل توپوگرافی در نحوة جریان رواناب‎ها و افزایش و یا کاهش قدرت فرسایش‎دهی آنها نقش عمده‎ای ایفاء می‎کند. در مقالة حاضر از طریق روش‎های کمّی، رابطة عوامل توپوگرافی در توسعة سر خندق‎ها مورد تجزیه و تحلیل کمّی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این تجزیه و تحلیل‎ها نشان می‎دهد که سهم طول دامنه در طویل شدن خندق‎های منطقه به مراتب بیش از سایر عوامل توپوگرافی دخیل در رشد خندق‎ها است؛ به‎طوری‎که اگر طول دامنه افزایش یابد و سایر عوامل ثابت نگاه داشته شوند، پتانسیل فرسایش خاک در سطوح شیب دار 5/2 برابر افزایش خواهد یافت. سهم دامنه‎های مقعّر که در اثر عمل برفساب و لغزش (و یا به نحوی در اثر تغییر در شیب دامنه‎ها) پدید می‎آیند، در تشکیل و توسعة خندق‎های منطقه قابل توجّه است. خندق‎های متعدّدی که در پای چنین دامنه‎هایی پدید آمده‎اند از نقش و سهم مهمّ دامنه‎های مذکور در تشکیل و توسعة خندق‎ها حکایت می‎کنند.
۹.

ارزیابی تنوّع و استعدادهای کشاورزی ایران به روش پاپاداکیس(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 28
شناخت دقیق و هم‌زمان واقعیّت‌های اقلیمی و پدیده‌های اکولوژیکی مستلزم بکارگیری روشی است که از کلّی گویی در آن اجتناب شده و برمبنایی محکم استوار باشد. طبقه‌بندی اقلیمی پاپاداکیس که تأکید آن بر نقش عوامل بوم‌شناختی است، با دارا بودن بیش از 440 زیرگروه اقلیمی و علیرغم پیچیدگی خاصّ خود چنین امتیازی را دارا است. در این مقاله ضمن معرّفی اجمالی روش پاپاداکیس، داده‌های هواشناسی 38 ایستگاه منتخب در ایران پردازش و با استفاده از روش فوق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. معیارهای این روش عبارتند از: سختی زمستان و گرمی تابستان، طول فصل بدون یخبندان، تبخیر و تعرّق پتانسیل، بیلان آبی و توزیع فصلی آن . دستاوردها بیانگرآن است که از نظر شرایط دمایی تابستانی 90 درصد از ایستگاه‎ها در طبقة پنبه2 و 10 درصد در طبقة ذرّت3 قرار دارند. با توجّه به شرایط دمای زمستانی، ایستگاه‌های مورد بررسی از تنوّع بیشتری برخوردارند، به‎نحوی که 37 درصد در طبقة مرّکبات4 ، 34 درصد در طبقة جو،5 26 درصد در طبقة گندم6 و 3 درصد در طبقة حارّه‌ای7 قرار دارند. به‎طور کلّی ایستگاه‎های فوق از نظر رژیم حرارتی 40 درصد در گروه جنب حارّه‎ای و 60 درصد دارای رژیم حرارتی برّی و از نظر رژیم رطوبتی در دو گروه مدیترانه‌ای (55 درصد) و بیابانی (45 درصد ) هستند . شاخص فصلی رطوبت نشان می‌دهد که 45 درصد از ایستگاه‌ها فاقد فصل مرطوب می‌باشند. نتیجة نهایی بیانگر آن است که کلّ ایستگاه‌ها در 7 گروه، 11 نوع و 21 تیپ خرد اقلیمی قرار دارند. این امر مبیّن تنوّع زیاد اگروکلیمایی ایران و همین‌طور توانایی بالای روش پاپاداکیس در نمایش جزئیات و خرده نواحی اقلیمی است.
۱۰.

فرآیندهای بادی و تغییرات اشکال سطحی در دشت لوت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 930
مقالة حاضر به این سؤال که: اشکال سطحی دشت لوت چه تغییراتی را با توجّه به فرآیندهای بادی پنجاه سال گذشته داشته است، پاسخ می‎دهد. دشت لوت در شرق ایران بزرگترین دشت "بیابانی شدید" ایران است. اشکال سطحی دشت لوت ناشی از تحقّق پنج وضعیّت آتمسفری، عدم وجود پوشش گیاهی، حملة مستقیم یا مایل باد به سطح زمین، فقدان رطوبت کافی در موادّ رسوبی سطح زمین و سست بودن موادّ سطحی است. تغییر هر یک از وضعیّت‎های فوق منجر به تغییر اشکال سطحی لوت خواهد شد.وضعیّت کنونی اقلیمی لوت نسبت به وضعیّت گذشتة آن و با توجّه به داده‎های بادی موجود (عنصر باد) بسیار متفاوت است و چنین مشاهده می‎شود که نسبت به گذشتة اقلیمی با خشکی کمتری روبرو است. بنابراین اشکال سطحی در حال حاضر در ارتباط با فرآیندهای بادی تغییرات بسیار کمی دارند. طیّ بررسی انجام شده، جمع روزهائی که طیّ پنجاه سال گذشته هوای لوت توأم با گرد و خاک بوده 7500 روز بدست آمده است. این رقم نشان دهندة فراوانی بادهای طوفانی است؛ ولی این بادها نسبت به بادهای گذشتة اقلیمی از سرعت چندانی برخوردار نیستند. اشکال عمدة بادی شامل پهنه‎های صاف و هموار (ورقه‎ای شکل)1 ، رشته‎های عمودی2 ، گنبدی3 ، برخان4 ، شبه برخان5 ، تپّه‎های عرضی6 ، انفجاری (گالدیرایی شکل)7 ، پارابولیک8 ، خطّی یا طولی9 و ستاره‎ای10 است.
۱۱.

استفاده از روش ای.اچ.پی در مکان‎یابی جغرافیایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: تصمیم‏گیری تحلیل سلسله مراتبی مکان یابی عوامل جغرافیایی توسعة شهری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 367
انسان در دوره‌های مختلف تاریخی و در فرایند تغییر چشم‌انداز محیط طبیعی و تبدیل آن به محیط جغرافیایی ، سعی در مکان گزینی مناسب جهت فعّالیّت و سکونت در محلّ های مناسب نموده است . در گذشته طیف نسبتاً اندک فعّالیّت ها و شاخص های تأثیرگذار ، امر مکان یابی را از طریق ارزیابی ذهنی و تخمین کیفی عملی می‌ساخت ، ولی امروزه به علّت تنوّع و تعدّد شاخص های تأثیرگذار از یک طرف و ضرورت توجّه به تأثیرات آتی مکان یابی ها بر محیط جغرافیایی از طرف دیگر ، سبب شده که تخمین کیفی قابلیّت خود را از دست داده و به موازات آن استفاده از شاخص های کمّی بیش از پیش ضرورت پیدا کند. مدل ای.اچ.پی (که در این مقاله به معرفی و نحوة کاربست آن می‌پردازد ، یکی از معروف ترین فنون تصمیم‌گیری چند منظوره برای وضعیّت های پیچیده‌ای که سنجه‌های چندگانه و متضادّی دارند ، بشمار می‌رود و قابلیّت آن در برنامه‌ریزی‌های متعدّد نظیر انتخاب محلّ سدها ، مکان یابی شهرک های صنعتی شهرهای جدید و مکان یابی محلّ دفن زباله و ... به اثبات رسیده است . در این مقاله جهت بیان نحوة استفاده از این مدل در مطالعات جغرافیایی ، مراحل مکان یابی توسعة آتی شهر میاندوآب تشریح شده است . واژگان کلیدی : مکان یابی، تحلیل سلسله مراتبی، تصمیم‌گیری، عوامل جغرافیایی، توسعة شهری
۱۲.

نقش عوامل جغرافیای طبیعی در ناپایداری و مهاجرت‎های روستائی استان زنجان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مهاجرت ناپایداری خالی از سکنه توسعة روستائی روستاهای آسیب‎پذیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 214
بدون شک دستیابی به توسعة پایدار از اهداف والای هر جامعه‎ محسوب می‎گردد و تعدیل نابرابری‎ها مستلزم شناخت ضعیف‎ترین و ناپایدارترین روستاها است. حدّاقل نمودن حدّاکثر ضعف در روستاها نه بر اساس حجم و اندازة آنها، بلکه بر اساس جایگاه و نقشی که در سیستم به عهده دارند، از اهداف اصلی این مقاله است. در حال حاضر مهاجرت در ایران به عنوان یک فرآیند مفید برای حلّ مشکلات و تقاضای رو به رشد صنایع و خدمات قلمداد نمی‎شود؛ بلکه برعکس، مشکلاتی را بوجود می‎آورد که شروع آن، افزایش نیروی مازاد در شهرها و بیکاری است. عوامل و توان‎های محیطی از جمله توپوگرافی، شیب، دما، بارندگی، آب و قابلیّت اراضی تأثیر بسزائی در حجم مهاجرت و خالی شدن روستاها دارند. ناتوانی این اجتماعات به دلایل مختلف ساختاری موجب عدم توانایی آنها در مقابله با عوامل طبیعی از جمله خشکسالی، سیل، زلزله، کمبود آب، رانش زمین و فرسایش خاک گردیده و در نهایت، مغلوب شرایط و عوامل نامساعد طبیعی گشته و مجبور به مهاجرت و رها کردن سکونتگاه خود شده‎اند که در نتیجه، چنین روستاهائی به مناطقی غیرمسکون و خالی از جمعیّت تبدیل شده‎اند. نتایج تحقیق حاضر، پهنه‎های آسیب‎پذیر را مشخص نموده و روستاهای مستقر در این پهنه ها را که بیشترین حجم مهاجرت را داشته و اغلب مهاجرت آنان به صورت بنه‎کن در آمده، تحلیل می‎نماید. نتیجة این روند موجب بلااستفاده شدن منابع طبیعی و انسانی گردیده و منجر به مشکلات شهری فراوانی شده است.
۱۳.

تعیین و تحلیل سطوح برخورداری نواحی روستایی استان زنجان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: استان زنجان توسعة روستایی سطوح برخورداری شاخص‎های توسعه شاخص ناموزون موریس محرومیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 505 تعداد دانلود : 424
بررسی و شناخت نواحی روستایی و تحلیل قابلیّت‌ها و تنگناهای آنها در فرایند برنامه‌ریزی توسعة روستایی اهمّیّت بسزایی دارد و امروزه آگاهی از امکانات و تنگناهای نواحی روستایی، نوعی ضرورت جهت ارائة طرح‎ها و برنامه‌های توسعه محسوب می‎شود. تعیین و تحلیل سطوح برخورداری نواحی روستایی در زمینه‌های مختلف با استفاده از روش‎های کمّی نقش مهمّی در این فرایند دارد. در مقالة حاضر با بهره‌گیری از «شاخص ناموزون موریس» و استفاده از 27 شاخص در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی به تعیین و تحلیل سطوح برخورداری دهستان‎های استان زنجان پرداخته شده است. نتایج مطالعات نشان دهندة تفاوت زیاد در سطوح برخورداری دهستان‎هاست؛ به‎طوری‎که 12 دهستان از مجموع 44 دهستان استان در همة زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی در سطوح «محروم» و یا «کمتر برخوردار» قرار دارند و تنها 11 دهستان به‎طور نسبی توسعه یافته محسوب می‌شوند. امکانات محیطی، مجاورت و فاصلة نزدیک با مراکز شهری، کانون‎ها و محورهای توسعه، محدوده‌های صنعتی و شبکه‌های زیربنایی عمده نقش مؤثّری در سطوح برخورداری نواحی روستایی استان دارد. در راستای توسعة هماهنگ و متوازن نواحی روستایی، تقویت مراکز محلّی اعم از شهرهای کوچک و مراکز روستایی، و همچنین ایجاد و تقویت کانون‎ها و محورهای جدید توسعه در نواحی محروم استان ضروری است

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۶۳