۱.
" مرحوم شیخ فضل اللّه نوری در میان متفکران و مجتهدان معاصر، از جمله شخصیتهای بارزی است که در فهم سیاسی و نظریهی دولت اندیشهیی منحصر به فرد و برخاسته از تفکرات دینی داشت. در این مقاله، نظام سیاسی و دولت در جامعهیی دینی از نظرگاه شیخ فضل اللّه نوری بحث و بررسی شده است.وی از جمله شخصیتهایی است که تأثیر عمیق و قابل توجه او را در پایهریزی نظام سیاسی مبتنی بر تفکرات شیعه در دهههای پایانی قرن اخیر، نمیتوان نادیده گرفت. نظریهی دولت شریعت، بهترین نمونه از دستاوردهای شیخ نوری در حوزهی اندیشهی سیاسی در جامعهی دینی است.این نظریه بعدها در تفکرات حضرت امام خمینی(ره)به کمال رسید و در چهرهی نظام جمهوری اسلامی ایران متجلی شد.هدف اصلی مقاله، تبیین عناصر اساسی در الگوی نظم سیاسی و دولت در اندیشههای این عالم مجاهد است."
۲.
مقاله با طرح مسئله شروع میشود و این پرسش که اخلاق و سیاست را چگونه میتوان در حوزهی نظر و عمل ارزیابی کرد.آنگاه دیدگاههای مختلف اندیشمندان علوم سیاسی و حوزهی فلسفهی سیاسی بیان میشود.بحث بعدی، مطلق یا نسبی بودن اخلاق است که مکتبها و مشربهای مختلف فکری و فلسفی بر روی آن بحث کردهاند و پذیرش هر یک تأثیر مهمی در سیاست و رفتار سیاسی و فلسفهی سیاسی دارد.بحث حکومت اسلامی از زاویهی سودگرایی یا وظیفهگرایی، مبحث دیگر مقاله است؛بحثی که میتوان آن را از زاویهی دید مکتبها و نحلههای سیاسی و فکری غرب تطبیق و ارزیابی کرد و این مهم، بیشک با بحثهای پیشین مقاله-به ویژه مطلق یا نسبی بودن اخلاق-ارتباط تام دارد.نظریهی اخلاقی دولت اسلامی و ممیزهها و اصول آن، آخرین مبحث مقاله را تشکیل میدهد که در طی آن، یک جمعبندی کلی ارائه میشود.
۳.
مرحوم شیخ فضل اللّه نوری در میان متفکران و مجتهدان معاصر، از جمله شخصیت های بارزی است که در فهم سیاسی و نظریه ی دولت اندیشه یی منحصر به فرد و برخاسته از تفکرات دینی داشت.
در این مقاله، نظام سیاسی و دولت در جامعه یی دینی از نظرگاه شیخ فضل اللّه نوری بحث و بررسی شده است.وی از جمله شخصیت هایی است که تأثیر عمیق و قابل توجه او را در پایه ریزی نظام سیاسی مبتنی بر تفکرات شیعه در دهه های پایانی قرن اخیر، نمی توان نادیده گرفت.
نظریه ی دولت شریعت، بهترین نمونه از دستاوردهای شیخ نوری در حوزه ی اندیشه ی سیاسی در جامعه ی دینی است.این نظریه بعدها در تفکرات حضرت امام خمینی(ره)به کمال رسید و در چهره ی نظام جمهوری اسلامی ایران متجلی شد.
هدف اصلی مقاله، تبیین عناصر اساسی در الگوی نظم سیاسی و دولت در اندیشه های این عالم مجاهد است.
۴.
ی صدرالمتألهین شیرازی-مشهور به ملاصدرا-حکیم و فیلسوف عصر صفوی در ایران است که در آرا و نظریات اندیشمندان اسلامی بعد از خود تأثیر ژرفی گذشته است.از این رو، آگاهی از ابعاد مختلف اندیشه ی این حکیم متأله، اهمیت به سزایی در شناخت دامنه ی تفکرات سیاسی و اجتماعی اندیشمندان مسلمان معاصر دارد.
در این مقاله تلاش شده است اندیشه ی سیاسی ملاصدرا با نگاهی به آثار فلسفی ایشان معلوم شود، ابتدا جایگاه دانش سیاست در طبقه بندی علوم از دیدگاه ملاصدرا و سپس اندیشه ی سیاسی آن حکیم بزرگوار، در چارچوب نظریه ی«حق الهی»، تبیین شده است.
۵.
برای فهم تاریخ تحولات سیاسی چند قرن اخیر ایران و کسب«معرفت سیاسی»، به نظر می رسد به غیر از شناخت متن حوادث و رخدادها، شناخت واژه های تخصصی و مفاهیم کلیدی هم بسیار مهم و آموزنده باشد.
کمک گرفتن از برخی مفاهیم مشترک در حوزه ی فلسفه ی سیاسی، جامعه شناسی سیاسی، فلسفه ی تاریخ و برخی رشته های دیگر علوم انسانی می تواند در رشد درک تاریخی و اتصال وقایع پراکنده و ساخت تصویری کلی و جریان ساز از تاریخ راهگشا و مفید باشد.
در این تحقیق، این واژه های مهم و کلیدی و البته تخصصی و فنی تاریخ تحولات سیاسی ایران گردآوری شده است.باشد که راهنمایی مناسب برای ورود به مسائل و جریانات فکری و سیاسی باشد.
در این تحقیق سعی شده است با قرار دادن این مفاهیم به صورت الفبایی در حد امکان و البته با توجه به اهمیت اهداف مذکور دنبال شود.
۶.
قرن دوازدهم هجری، شاهد تحولات سیاسی مهمی در ایران بوده است که بررسی و شناخت کامل آنها، بدون توجه به مبانی اجتماعی و فکری در آن زمان میسّر نخواهد بود.در این دوران-که گذار از دوره ی با ثبات صفوی به دوره ی قاجاری است-تحولی اساسی در ساختار قدرت سیاسی که مبتنی بر تحولات در دیدگاه های اجتماعی است، به نمایش گذاشته می شود.
فرایند رشد دینی مردم که تجدد و ملیت ایرانی هم در بستر آن قابل تحلیل است، در این مقطع تاریخی وارد مرحله ی تازه یی شد که بررسی منازعات جدی و طولانی فکری در حوزه های علمیه بین طرفداران دو ایدئولوژی اخباری و اصولی، ابعاد این تحولات را به خوبی نشان می دهد.در نهایت، ایجاد ساختار دوگانه ی قدرت سیاسی در ایران و استقلال قدرت های غیردولتی به رهبری مرجعیت دینی را در برابر قدرت دولتی در دوران قاجار، باید در نتیجه ی تحولات بنیادی قرن دوازدهم جستجوی کرد.
۸.
مقاله با طرح مسئله شروع می شود و این پرسش که اخلاق و سیاست را چگونه می توان در حوزه ی نظر و عمل ارزیابی کرد.آن گاه دیدگاه های مختلف اندیشمندان علوم سیاسی و حوزه ی فلسفه ی سیاسی بیان می شود.بحث بعدی، مطلق یا نسبی بودن اخلاق است که مکتب ها و مشرب های مختلف فکری و فلسفی بر روی آن بحث کرده اند و پذیرش هر یک تأثیر مهمی در سیاست و رفتار سیاسی و فلسفه ی سیاسی دارد.بحث حکومت اسلامی از زاویه ی سودگرایی یا وظیفه گرایی، مبحث دیگر مقاله است؛بحثی که می توان آن را از زاویه ی دید مکتب ها و نحله های سیاسی و فکری غرب تطبیق و ارزیابی کرد و این مهم، بی شک با بحث های پیشین مقاله-به ویژه مطلق یا نسبی بودن اخلاق-ارتباط تام دارد.نظریه ی اخلاقی دولت اسلامی و ممیزه ها و اصول آن، آخرین مبحث مقاله را تشکیل می دهد که در طی آن، یک جمع بندی کلی ارائه می شود.
۹.
در این مقاله کوشش شده است شکلی از جریان شناسی تاریخی-فرهنگی ایران با توجه به پشتوانه های فکری، و به ویژه نقش سیاسی مذهب و حضور علما در روح ملیت ایرانی مطرح شود.حرف اصلی مقاله این است که با وجود وضعیت جامعه ی ایران در نیمه ی اول قرن 13 که شاید بتوان گفت از سخت ترین شرایط در تاریخ ایران محسوب می شود و شکست ایران در جنگ و عوارض تلخ آن چه در طول جنگ، و چه عواقب پایان جنگ را در خود دارد، این برهه از تاریخ ایران آغاز دوره یی است که اهمیت آن کم تر از جنگ نیست.در این دوره است که با تکیه بر روح ملیت ایرانی، مذهب تشیع و اصل اجتهاد، ادبیات نوینی به عنوان ادبیات جهاد و مقاومت در ایران مطرحخ می شود؛که برای ما ایرانیان برگ زرین دیگری در ادبیات ضد استعماری تلقی می شود.
۱۰.
مقاله ی حاضر، با بحث مفهوم شناسی سیاست شروع می شود و در آن نظریات مختلف در دو حوزه ی فرهنگ سیاسی غرب و غیر غرب مدّنظر قرار می گیرد. در ادامه ی مقاله، در بحث مربوط به اندیشه ی سیاسی و فلسفه ی سیاسی و رابطه ی این دو بعد از اشاره به مقدمات و مؤخرات هر یک از این دو حوزه، مسائل مورد بحث در هر کدام از آنها مطرح می شود.بحث بعدی مقاله، تعاملات دین و سیاست است که در آن راجع به آشتی و قهر هر یک از نظر نویسندگان و متفکران مختلف بحث و ادامه ی این بحث در حوزه ی تفکر اسلامی دنبال می شود.عدالت، اصالت و اهمیت صلح و برخی مفاهیم کلیدی در اندیشه ی سیاسی اسلام مباحث بعدی مقاله را تشکیل می دهند و بحث پایانی مقاله به تمرکز مفهوم شناسانه و بررسی حوزه ی فلسفه ی سیاسی در اسلام و حدود و ماهیت آن اختصاص دارد.
۱۱.
بحث این مقاله، پیرامون کرامت انسان، ماهیت آن و ابعاد این کرامت در تعالیم اسلامی است.این موضوع با توجه به بنیادها و مبانی و اصولی شناخته می شود که در فرهنگ شیعی امام علی بن ابی طالب(ع)آنها را بیان کرده است؛و از این منظر می توان برابری، حفظ عزت نفس انسانی، تکریم و احترام به شخصیت انسان را از جمله موارد تحقق خارجی آن دانست.امام بحث در موانع این کرامت نیز از لحاظ نظری و عملی موضوع مهمی به حساب می آید.موانعی چون فقر و عوامل دیگر که موضوع بعدی مقاله است.چارچوب مقاله، حول و حوش این دو موضوع در نوسان است و در طی آن، نوعی فضای انسان شناسی اسلامی از دیدگاه امام علی(ع)تبیین و وارسی می شود.
۱۲.
در این مقاله، راجع به چهار مفهوم جمعیت، قلمرو، حاکمیت و حکومت از دیدگاه قرآن بحث شده است.دنباله ی منطقی این فضاسازی در مقاله، روشن کردن ساختار سیاسی و نظامی در حکومت اسلامی است که باید چارچوب و بنیادهای اولیه ی آن روشن و تبیین شود.بحث مشارکت سیاسی و اقامه ی قسط و عدل و مبارزه با ظلم و فساد، جنگ کردن و صلح گرایی، از مفاهیم و اصول دیگری است که در این مقاله روی آنها تأمل شده است.قسمت پایانی مقاله نیز به بحث در باره ی اصول سیاست خارجی از دیدگاه قرآن اختصاص دارد؛و این اصول عبارتند از:اصل نفی سبیل، اصل وفای به عهد و حل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی، و اصل دعوت.
۱۳.
با آنکه حدود هشتاد سال از طرح مباحث نظری در مورد جنبش های اجتماعی می گذرد، هنوز نظریه یی جامع و کامل که روی آن توافق عام باشد و بتوان با آن، جنبش های مختلف اجتماعی را توضیح داد، ارائه نشده است.به نظر می رسد علت اصلی این امر، در گزینش مبنای ناقص هستی شناسی اجتماعی نهفته باشد. دیدن پدیده های اجتماعی از زاویه های تنگ فردگرایی، جمع گرایی، و یا رابطه گرایی، همان محدوده ی ناقص را در منظر ما می نشاند و تصویری تک بعدی از موضوع به دست می دهد.اما گسترش مبنای هستی شناسی می تواند ما را به نگرش های جامع تر رهنمون شود.در این مقاله سعی شده است از مبنای اصالت«فرد-جمع-رابطه»، به پدیده ی جنبش های اجتماعی پرداخته شود و بر این اساس، امید است که در این مقاله، نظریه یی جامع تر ارائه شود.با توجه به نظریه های فردگرا، رابطه گرا، و جمع گرا می توان به عوامل اصلی این سه وجه از پدیده ی جنبش های اجتماعی پی برد و از ترکیب آنها به ساخت یک مدل جدید نائل شد، به گونه یی که جنبه های خرد و کلان، انتزاعی و عینی، و نظری و عملی این موضوع را در خود داشته باشد.
۱۴.
فرخ مشهدی در مقاله ی حاضر، راجع به اندیشه ی سیاسی یکی از متفکران بزرگ اسلامی در قرن هفتم یعنی-خواجه نصرالدین طوسی-بحث شده و در این بحث، به طور عام و تخصصی از واژه های تخصصی منطق و کلام و فلسفه ی اسلامی در ارتباط با موضوعات و مباحث سیاسی استفاده شده است چرا که خواجه نصیرالدین طوسی نیز در تبیین اندیشه ی سیاسی خود همان ها را به کار می گرفته است.این واژه ها مفاهیم و اصطلاحات تخصصی زیر را شامل می شود:
صلاح حال، شرایع عام غیر مکتوب و مکتوب، مشورت و حکمت عملی، شریعت عام، خاص، اخص و...
بحث های دیکر مقاله در باره ی اصناف، مردم، حکومتگران و اقسام و انواع و ماهیت و اهداف و اغراض هر یک است.
۱۵.
علامه اقبال لاهوری، از سرآمدان احیای اندیشه ی دینی، به عنوان آسیب شناس حوزه ی اسلامی در تاریخ معرفت سیاسی از اهمیت برخوردار است.معمولا بنابه دلایلی نام او را در کنار سید جمال الدین اسدآبادی می آورند.از آنجا که اندیشه های سیاسی و اجتماعی بسیاری از متأخران، بازتاب آرای علامه است اهمیت او در تاریخ معرفت سیاسی دو چندان می شود.اندیشه ی علامه نیز به سان همردیفان دیگرش، متأثر از تعامل شرق و غرب و در مسیر پی جویی هویتی اسلامی در مقابله با غرب است.عصر علامه، از هجوم سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب علیه بلاد اسلامی حکایت دارد؛لذا بدیهی است که در چنین فضایی، واکنش ها و عکس العمل هایی از سوی روشنفکران جهان اسلام، و از جمله او صورت گیرد.علامه اقبال از جمله آشنایان با غرب و اسلام است که در پی شناخت درد جامعه ی اسلامی و از سوی دیگر داروی آن درد است.با این همه فرهنگ و ماهیت غرب، اثرهای دو سویه یی بر دل و دماغ او داشته، آن چنان که آرای سیاسی او به طور عمده ملهم از این شناخت است.بنا بر این، نظریات علامه در ارتباط با غرب شکل گرفته و به طور مجزا قابل بررسی است.این مجموعه نظرها به طور کل شاکله ی اندیشه ی سیاسی وی را فراهم می سازد. ازهمین رو در مقاله ی حاضر، به بازشناسی تأثیرهای شناخت غرب بر علامه اقبال اشاره شده است.
