۱.
کلید واژه ها:
خراسان ناصرخسرو فاطمیه حجت اسماعیلیه
حکیم ناصرخسرو قبادیانى از حکما و شعراى بزرگ قرن پنجم ایران است که تحول روحى عجیبى درسن 45 سالگى در وى ایجاد شد به گونه اى که تمام دنیا و مظاهرش را رها کرده، به سفرى طولانى پرداخت و در این سفر پرماجرا ضمن ملاقات با فاطمیون مصر به عقاید اسماعیلیان (= فاطمیه) گرایش پیدا کرد و ضمن پیشرفت فراوان در این مذهب به عنوان حجت خراسان برگزیده شد و به تبلیغ عقاید خود پرداخت. اسماعیلیه که در اصل، پس از امام ششم شیعیان نشو ونما کردند داراى عقاید خاصى هستند براى دعوت خود داراى هفت مرتبه, مستجیب، مأذون، داعى، حجت، امام، اساس و ناطق بوده، خداى تعالى را بالاتر از حد صفات دانند و مبدأ اعلى را بعد از خدا عقل کل و پس از آن در درجهء ثانى نفس کل به حساب مى آورند.
۲.
شبلى از عرفاى ایرانى الاصل و مشهور قرن سوم هجرى الست که حیات دوگانه اى داشته است. او نیز چون بعضى از بزرگان ایرانى مانند ناصر خسرو و سنایى درآغازکار از دولتیان عهد خود بود ولى به جهت تأثیر تعلیمات صوفیان از طریق پیشین خود قطع تعلق نمود. شبلى در سال 247 هجرى در سامرا بدنیا آمد و در 334 در بغداد فوت نمود. او تحصیلات مدرسه اى داشت و به قولى موطاى مالک را از بر نموده بود. پس از تغییر حال در محضر خیر نساج توبه کرد و شاگردى جنید بغدادى را در پیش گرفت. شبلى با حلاج قرابت فکرى داشت. از این رو بزرگترین مبلغ اندیشه هاى حلاج پس از مرگ اوست. شبلى براى دست یابى به هدت خود و نیز مصون ماندن از آسیب طرفداران خلیفه و طاعنان طریق تصؤف، هر ازگاهى خود را دیوانه مى ساخت. از این عارف شوریده اقوال و اشعار پراکند ه اى درکتب تذکره برجاست.
۳.
کلید واژه ها:
صنع خدا قال کرم کن فرما محمود و ایاز محبوب ازل تعلیل
ده ها هزار نسخهء خطى نظم و نثر فارسى درکتابخانه هاى بزرگ دنیا نگهدارى مى شود و علاوه بر آن درکتابخانه هاى شخصى نیز شمار آن کم نیست. خواندن و ارزیابى کردن این گنج بیکران سالها وقت مى خواهد. و تنها وقت مطالعه یافتن مشکل را نمى گشاید بلکه صدها محقق و نسخه شناس و نقاد و سخن سنج هم لازم است تا در وقت بهترین استفاده را بنمایند. نسخ خطى مانند طلا هستند و محقق مانند محک. عیار طلا را محک نشان مى دهد. درکتابخانهء خدیویه مصر فهرستى از نسخ خطى آن کتابخانه بچاپ رسیده است در یکى از صفحات آن از پنج نفر شاعر و دیوان آنها سخن رفته. به راهنمایى جناب آقاى افخمى ریاست محترم دانشکده ادبیات زیراکسى از دواوین شعرا از طریق وزارت امور خارجه بدست رسید که بسیار ارزنده مى باشد. در این مقاله شاعرى با تخلص "فتح " را معرفى مى کنیم و از سبک او سخن گفته ایم. این شاعر از ساده سرایان شعر فارس است و سبکى تازه بر سبکهاى شعر زبان فارسى افزوده است. به احتمال قریب به یقین در قرن یازدهم سروده شده است.
۴.
کلید واژه ها:
قارون شعیب خضر هارون فرعون موسى
نگاه مولوى به موسى (ع) همان نگاه قرآنى است که در آیات الهى آمده است. موسى (ع) در مثنوى معنوى گاه چون مریدى است که از ولادت تا وفات با عنایت الهى رشد و نمو یافته، در مسیر شریعت ربانى گام نهاده، طریقت معنوى راکه آزموده وبه منزل حقیقت خلیفة اللهى واصل گردیده است. وگاه چون شیخ کاملى براى قوم بنى اسرائیل به مدد الهى معجزات نه گانهء خویش را آشکار مى سازد و وادیهاى خطرناک رهایى از فرعون و قارون ستمگر راکه مثل شیطان و نفس هستند پشت سرگذارده و به مقامات الهى نایل گردانیده است. با اینهمه مرسى (ع) در برابر خضر (ع) چون سالکى زانوى تأدب به زمین زده و در آزمون سخت صبر مردود گشته برمى گردد. موسى (ع) در نظر مولوى گاه مظهر عقل الهى است وگاه مظهر عقل بشر
۵.
کلید واژه ها:
اعضاء بدن کاربردهاى ادبى درخت گیاه
در این مقاله به بررسى نمادهاى اندامى به کار رفته از نباتات در ادبیات فارسى پرداخته ایم و دیوان شاعرانى چون رودکى، فرخى، منوچهرى، ناصرخسرو، سنایى، سعدى، مولوى و حافظ بر این اساس مورد مطالعه و بررسى قرارگرفته است. مطابقت این گونه کاربردهاى ادبى بر پایهء تشبیه و در قالب یک ارتباط تثلیثى آنیمیسم، تناسخ گیاهى و باور اساطیرى تبدیل انواع از گیاه پیکرى به انسان پیکرى، سیر تصویرگرایى اندامى انسان را در ادب فارسى نشان مى دهد.
۶.
کلید واژه ها:
عرفان مراسم آداب سماع
معرفت، صفت بارز روح انسانى است و عرفان از آغاز آفرینش، فراتر از مشخصات شناسنامه اى ملت ها، در عمق شناسه هاى فرهنگى ایشان نفوذ کرده است. عرفان اسلامى و ایرانى هم که شکل متکامل و پالایش شد ه اى از عرفان است داراى ابعاد و جنبه ها و سلسله رفتارهایى است. سماع یکى از آن رفتارهاست که از جایگاه ویژه اى برخوردار است. این مقاله روایتى است مختصر از آداب و مراسم سماع در عرفان اسلامى ایرانى.
۷.
کلید واژه ها:
شعر موسیقى مضامین اوزان خاقانى
در این گفتار نگارنده بر آن است که اظهارکند چگونه شاعران برجستهء ایران در طیف جاذبهء موسیقى روح پرور و مضامین دل فریب شعر خاقانى مجذوب شد ه اند و این نکته را خاطرنشان کندکه اگر خاقانى در ادب فارسى ظهور نمى کرد به هیچ وجه شاعرانى چون مولوى، سعدى و حافظ در حوزهء صنعتگرى شاعرانه و ابداع مضامین مبتکرانه بدین عظمت حضور نمى توانستند یافت
۸.
کلید واژه ها:
فروغ فرخزاد شعر آمریکا شعر معاصر ایران ادبیات مقایسه اى امیلى دیکنسون
امیلى دیکنسون از نامدارترین و تأثیرگذارترین شاعران آمریکایى از سدهء نوزدهم میلادى تاکنون است. او را بانى مدرنیسم در شعر غرب دانسته اند. مطالعهء زندگى و شعر دیکنسون و فروغ فرخزاد، وجوه اشتراک و تفارت هاى قابل ملاحظه اى را پیش روى خواننده مى نهد که بررسى زمینه ها و آثار این وجوه، ضمن ایجاد آشنایى ژرف تر با این دو هنرمند، نحوهء نگرش آن دو نسبت به زندگى، عشق، مرگ، هنر و دیگر مفاهیم اصیل و مهم بشرى را نشان مى دهد. در این مقاله به بررسى مشترکات و تفاوتهاى شعر و زندگى این دو شاعر جریان ساز و صاحب سبک نوگرا پرداخته ایم. این کار در حوزهء ادبیات مقایسه اى (contrastive literature) قرار مى گیرد.
۹.
کلید واژه ها:
قهرمان خان قهرى تصحیح متن تحلیل متن مقتل نسخه ها
کتاب سفینه قهرمانیه مقتلى است به نثر مسجع آمیخته به نظم، ازآثار دورهء قاجار نوشتهء قهرمان خان قهرى ملایرى (م 1372ه ق) که هم نویسنده و هم اثر او- که به گونهء مجالس و به نثر فنى و موزون است- به علل گوناگون ناشناخته مانده است. در این کتاب حادثهء شگرف و بى نظیر قیام خونین امام حسین (ع) و حرکت آن امام همام از مدینه به طرف کوفه و وقایع روز عاشوراى شصت و یک هجرى به تفصیل و باکلامى حزین و استوار بیان شده است. نثر و شعر این کتاب نمونه اى از آثار خوب دورهء بازگشت ادبى است.
۱۰.
کلید واژه ها:
حافظ نقطهء حقیقى هندو خال هندو خال
"اگر آن ترک شیرازى به دست آرد دل ما را به خال هندویش بخشم سمرقند و بخارا" خال به عنوان نقطهء سیاه که بر اندام پدید مى آید، یا اصطلاح عرفانى که عبارت است از نقطهء حقیقى و نقـطهء وحدت، در آثار شاعران و نویسندگان پارسى گو، بسیار آمده و توجهى خاص بدان داشته اند. در این مقاله، با عنایت به اینکه نگارنده، مدتى در شبه قاره هند حضور داشته و از نزدیک، شاهد اعمال عبادى و رسیدن به مرحلهء "خال " در عبادتگاه هندوان بوده است، نکاتى را در خصوص خال بیان داشته که مى تواند در فهم بیت یاد شده از حافظ کمک کند. خال به عنوان نقطهء سیاه که بر اندام پدید مى آید، یا اصطلاح عرفانى که عبارت است از نقطهء حقیقى و نقـطهء وحدت، در آثار شاعران و نویسندگان پارسى گو، بسیار آمده و توجهى خاص بدان داشته اند. در این مقاله، با عنایت به اینکه نگارنده، مدتى در شبه قاره هند حضور داشته و از نزدیک، شاهد اعمال عبادى و رسیدن به مرحلهء "خال " در عبادتگاه هندوان بوده است، نکاتى را در خصوص خال بیان داشته که مى تواند در فهم بیت یاد شده از حافظ کمک کند.
۱۱.
کلید واژه ها:
شاهنامه اسطوره جادو در ادبیات
در مقالهء حاضر به بررسى جادو در برخى از آیین هاى کهن بشرى پرداخته ایم. سپس برخى از مظاهیر جادو را مورد نظر قرار داده و بخشى از مضامین مربوط به آن را که در برخى از متون در ادبیات فارسى به کار رفته است، آورده ایم. نکتة مهئم آن است که بررسى جادو و مظاهر آن و دانستنی نکات ادبى به کار گرفته شده دربارهء جادو براى فهیم بخشى از مشکلاب ادبی مندرج در متولب نظم و نثر فارسى لازم و بایسته است.
۱۲.
کلید واژه ها:
افلاطون ناصرخسرو سقراط کلام و فلسفه مِلل و نِحَل
در این مقاله آنچه را که ناصرخسرو در دیوان در بارهء اطلاعات علمى خویش بیان داشته، مورد بررسى قرار داده ایم. از آنجا که مشغلهء اصلى ذهن او، مذهب و اعتقادات دینى است، به تبع آن، مطالعه در اصول مذاهب مختلف و بررسى آراى آنان نیز مورد توجه شاعر قرارگرفته است. ناصرخسرو را به حق قبل از شاعر بودن، باید حکیم فرزانه و متکلمى خردگرا دانست, چون و چرا کردن، مقدم دانستن تحقیق بر تقلید و پیگیرى مسایل کلامى از جمله عللى بودکه باعث بروز تحولات بزرگ روحى در جان و دل وى شد و همین شوق تفحص و تحقیق بودکه ار را در علوم زمان خود سرآمدکرد و در علومى مانندکلام و فلسفه، منطق، حساب و هندسه، موسیقى و علرم قرآنى متبحر ساخت.
