۱.
کلید واژه ها:
نقاب نمایش سحنه اخذ به وجوه اساس الاقتباس
در کتاب اساس الاقتباس ، مانند اغلب کتاب های منطق در فرهنگ اسلامی، بخشی به فن شعر اختصاص دارد. این کتاب ها عمدتاً مبتنی بر آثار ارسطوست و بنابراین، مطالب بخش شعر آنها بیشتر برگرفته از کتاب بوطیقا ی این فیلسوف است؛ اما جریان ترجمه (از یونانی به سریانی و از سریانی به عربی و از این زبان به فارسی) و شرح و تلخیص آنها، به اضافه ناآشنایی مترجمان و شارحان با موضوع متن (شعر نمایشی یونان باستان)، مطالب برگرفته از بوطیقا را غریب و گاه مغلوط کرده است. کلمه «شحنه» در بخش فن شعر اساس الاقتباس تصحیف «سحنه»، به معنی حالت و رنگ چهره، است و آن نیز ترجمه ای نادرست از کلمه «پرُسوپُن» یونانی، به معنی نقاب نمایش، است. همچنین عبارت «اخذ به وجوه» در این متن ترجمه ای نادرست از «هوپُکریسیس» یونانی، به معنی نقش بازی کردن، است و صیغه فاعلی این کلمه، «هوپُکریتیس»، به معنی بازیگر نمایش است. ازآنجاکه بازیگران نمایش در یونان باستان همواره نقاب می زده اند، احتمالاً این عبارت نیز با نقاب نمایش ارتباط دارد. این هر دو اصطلاح از کتاب شفا ی ابن سینا به اساس الاقتباس راه یافته است.
۲.
۳.
کلید واژه ها:
خنگارنامه میرعلی بن مظفر طوسی میر معالی سلطان محمد فاتح تاریخ عثمانی تاریخ ایران مشعشعیان آق قویونلوها قراقویونلوها هرمز بحرین تلفظ های عامیانه
منظومه خنگارنامه یا خوانگارنامه سروده میرعلی بن مظفّر طوسی، متخلّص به «معالی» و «میر معالی» در سال 878ق به پادشاه عثمانی، سلطان محمّد فاتح پیشکش شده است. خنگارنامه از منابع مهمّ فارسی در تاریخ عثمانی و تاریخ برخی از سلسله های ایران و بین النّهرین، مانند آق قویونلوها و قراقویونلوها و همچنین برخی حکومت های محلّی، مانند مشعشعیان و حاکمان هرمز و بحرین است، امّا به دلیل اطّلاعات ناقصی که در فهرست نویسی نسخه منحصر بفرد آن ارائه شده، تاکنون در پژوهش های مرتبط با تاریخ ایران مورد توجّه قرار نگرفته است. در این مقاله به شناساندن سراینده، ویژگی های متن و اطّلاعات تاریخی و اجتماعی و زبانی مندرج در آن پرداخته شده است.
۴.
کلید واژه ها:
نقد و بررسی تصحیح گلستان سعدی شروح کهن خیابان گلستان بهار باران
در این پژوهش تلاش شده است تا ضبط ها و قرائت های دیگری از ابیات و عباراتی از گلستان سعدی (برپایه چاپ فروغی و چاپ یوسفی) به دست داده شود. در طرح برخی از این ضبط ها، شروح کهن سعدی، نظیر شرح سراج الدین علی خان آرزو و شرح غیاث الدین رامپوری، و همچنین ضبط های لغت نامه دهخدا مطمح نظر بوده است. با در نظر داشتن اصل «ضبط دشوارترْ برتر است» می توان بر درستی برخی از ضبط های پیشنهادی صحه گذاشت. در مقاله حاضر همچنین به تلفظ و شرح درست چند عبارت نیز اشاره شده است. تمامی این موارد در پنج دسته تقسیم بندی شده اند: 1) ضبط های تأمل برانگیز در نسخ و شروح؛ 2) ترجیح ضبط فروغی بر ضبط یوسفی با پیشنهادی جدید؛ 3) بازنگری در تلفظ برخی از کلمات؛ 4) بازنگری در شرح برخی از عبارات و 5) تصحیح های قیاسی.
۵.
کلید واژه ها:
سریانی رهبانیت یوحنای تازی قدیس نگاری
متن سریانی شرح زندگانی یوحنای تازی تاکنون ویرایش و منتشر نشده است. این متن همچون بسیاری دیگر از متون قدیس نگاریِ سریانی حاوی اطلاعاتی ارزشمند در خصوص جامعه ایرانشهر در عصر ساسانی است. در پژوهش حاضر، ضمن معرفی مختصر محتوای این متن، سعی شده است تا زمان و مکان نگارش این متن تا حدودی مشخص شود. نام نویسنده آن بر ما معلوم نیست، اما بر اساس شواهد درون متنی می توان گفت این متن زمانی بین سده هفتم تا نهم میلادی توسط یکی از راهبان حیری ساکن در صومعه مار یوحنا در منطقه طور عبدین در شمال بین النهرین نگارش شده است.
۶.
کلید واژه ها:
عطاملک جوینی خاندان جوینی جعل نسب تاریخ جهانگشای تاریخ نگاری
تاریخ جهانگشای نوشته علاءالدین عطاملک جوینی (623-681ق)، اثری کم مانند در تاریخ نگاری و ادبیات فارسی است که پژوهش های پرشماری را به خود اختصاص داده است. با وجود این، همچنان پرسش ها و ابهاماتی درباره جهانگشای و نویسنده آن وجود دارد. مقاله حاضر که به جوینی به عنوان مورّخی سیاستمدار نگریسته و او را بر اساس الزامات این حرفه نقد کرده است، به برخی از این پرسش ها پاسخ می دهد. یافته های مقاله نشان می دهد که سبب نپرداختن جوینی به رخدادهای پس از فروپاشی اسماعیلیه، نه افزایش اشتغال یا فرصت نداشتن وی، بلکه محذورات سیاسی و اعتقادی او بوده است. بخش دیگری از یافته های مقاله، مجعول بودن دو تبارنامه جوینی را آشکار می نماید و گمانه هایی درباره سرچشمه نام تاریخ جهانگشای و نیز طرح جوینی برای نگارش تاریخی عمومی به کمک دیگران را مطرح می کند.
۷.
کلید واژه ها:
توتم توتم باوری گرگ فولکلور آذربایجان
طی سال های اخیر گاه در شماری از نشریات محلی آذربایجان گرگ به عنوان توتم مردم آذربایجان مطرح شده است. عده ای نیز که خود را «هویت طلب» می نامند این گزاره را با قلم یا رفتار خود تبلیغ می کنند. در این مقاله ابتدا ضمن تعریف توتم و شرح ویژگی های آن، تأکید شده که مهم ترین ویژگی توتم حمایت از کسانی است که آن را نیای مشترک خود می دانند. سپس با بررسی گرگ در فولکلور آذربایجان و نیز بررسی بازتاب گرگ در سروده های شاعران ناحیه آذربایجان مانند قطران، نظامی، خاقانی، صائب و شهریار نشان داده ایم که گرگ در هر دو حوزه مذکور، موجودی اهریمنی است و کارکردی به جز ایجاد شر ندارد؛ از این رو نمی تواند توتم مردم آذربایجان باشد، هرچند ممکن است توتم ترکان شرقی یا مغولان باشد.
۸.
کلید واژه ها:
آستان قدس رضوی تیموریان سیمی نیشابوری نذر جلال همایی
حاکمان مشهد، از عهد شاهرخ تیموری به بعد، سازوکار منظّمی برای اداره مجموعه آستان رضوی ایجاد کردند که این را، جز از وقف نامه مفصّل مسجد گوهرشاد، از اسناد دیگری که هر از چندی یافت می شود، می توان برداشت کرد. در یک مجموعه خطی ارزنده و بررسی نشده، که پیش تر متعلّق به کتابخانه استاد همایی بوده، رونوشتی از یک منشور اذن دریافت نذورات و هدایا برای آستان قدس، به قلم سیمی نیشابوری، منشی و خوشنویس برجسته سده نهم، وجود دارد که در این مقاله بررسی و بازخوانی می شود. در این سند یکی از حاکمان تیموری، به فردی موسوم به «سیّد احمد بن سیّد هندو بن سیّد حسام الدین الحسینی المشهدی» اجازه می دهد که با سفر به مناطق مختلف، هدایا و نذورات افرادی که را نمی توانند شخصاً در حرم رضوی حاضر شوند دریافت و به آستان امام منتقل نماید. این سند، از منابع کهن متعلّق به یکی از ادوار مهمّ توسعه شهر مشهد و حرم رضوی، یعنی نیمه نخست سده نهم هجری است که در آن به شهر مشهد و آستان قدس به طور خاص توجّه نشان داده شده است.
۹.
کلید واژه ها:
عذراء دوشیزه بتول زبان اکّدی زبان عبری زبان سریانی زبان عربی
واژه عذراء برای هر مسلمان و مسیحی عرب زبان، نخست حضرت مریم (س) را به خاطر می آورد که همیشه از او با احترام و تقدّسی خاص یاد می شود. ملقب شدن آن حضرت به «عذرا» خود حکایتی دراز دارد که نشان می دهد این واژه چه راهی پیموده تا به ما رسیده است. امّا آن حضرت چرا به این صفت ملقب شدند؟ آیا این واژه از ابتدا به معنای «دوشیزه و باکره» به کار رفته است؟ این مقاله می کوشد تا سیر تحوّل معنایی این واژه را، از لحاظ تاریخی بررسی، و معانی گوناگون آن را در گذار از متون اصلی آشکار کند.
۱۰.
کلید واژه ها:
استتار الامام اسماعیلیه نسخه خطی ولادیمیر ایوانف سهیل زکار
مطالعات مرتبط با تاریخ اسماعیلیان به ویژه در زمینه شناسایی، تصحیح، ترجمه و معرفی نسخِ خطی، از جمله فعالیت هایی است که نمونه منحصر به فرد آن را می توان در آثار ولادیمیر ایوانف مشاهده نمود. ایوانف در مطالعات خود توانست فهرست جامعی از متون اصیل شاخه های مختلف اسماعیلیه را منتشر کند و به تصحیح، ترجمه و تحقیق پیرامون برخی از آن ها نیز بپردازد. موضوع مورد بررسی در این نوشتار، نقد یکی از آثار تصحیح شده توسط این شرق شناس روسی در سال 1936م است که سهیل زَکّار نیز بعدها در سال 2007م بر اساس نسخه ای دیگر به روایت متن آن پرداخته است: رساله استتار الامام و تفرق الدعاه فی الجزائر لطلبه . این مقاله با اتکا بر سومین نسخه خطی موجود از این رساله، به نقد و بررسی تحقیق و تصحیح ولادیمیر ایوانف و سهیل زکّار از متن این رساله اسماعیلی می پردازد.
۱۱.
کلید واژه ها:
بیجن تاریخ صفوی خوان تاریخ رستم خان سپهسالار صفویه تاریخ نگاری تاریخ نگری
بیجن تاریخ نگاری است که با نگاشتن زندگی سیاسی و نظامی رستم خان گرجی در میان مورخان صفوی به شهرت رسید. او شاید از نقالانی بوده است که بعدها به تاریخ نگاری حرفه ای روی آورد. پژوهش حاضر به بررسی این پرسش می پردازد که بیجن در پردازش تاریخ نگارانه شخصیت رستم خان چگونه می اندیشید و در تشریح و تبیین آن از چه روش هایی کمک گرفت؟ بررسی حاضر نشان می دهد که بیجن نواندیشانه به تاریخ نمی نگرد، بلکه متأثر از سنت و میراث اسلامی، ایرانی صفوی، می کوشد تا با حفظ مبانی تاریخ نگری سنتی که بر اصل دین، عبرت، تقدیر و اخلاق استوار است، نظام فکری خودش را در مسیر بسط نگاه قهرمان گرایانه نظامی هدایت و سامان دهد و با الهام از سبک ادبی رایج، با التقاطی از روش های روایی، نقّالی و انتقادی از قهرمانی های رستم خان در برابر دشمانش جانبداری کند، و به کنجکاوی هایی که روح زمانه اش جستجو می کرد به درستی و واقع بینانه پاسخ دهد.
۱۲.
کلید واژه ها:
باباطاهر عریان محمد بن طاهر بن حسن جصاص همدانی شرح کلمات شیخ باباطاهر جصاص
در ۱۳۹۴ نصرالله پورجوادی کتابی دربارهٔ باباطاهر عریان نوشت و کوشید او را با یکی از مشایخ حدیث به نام ابومحمد طاهر بن الحسن بن ابراهیم الهمدانی معروف به «جصّاص» (گچ گر) تطبیق دهد. سال بعد جمشید مظاهری مقاله ای نوشت و سخت با این نظریه مخالفت کرد. آنچه در یادداشت حاضر نشر می شود رساله ای است کوتاه در تفسیر سخنان باباطاهر که در اوایل قرن نهم کتابت شده است. اهمیت این رساله، که ظاهراً باید آن را قدیمی ترین شرح فارسی سخنان بابا طاهر شمرد، در این است که سابقهٔ خلط این دو شخصیت را دست کم تا سال های نخست قرن نهم عقب می برد.
