جامعه شناسی هنر و ادبیات

این پژوهش نحوه نمایش وقایع تاریخی دوره قاجار و پهلوی برای بازتولید ایدئولوژی دوره معاصر و ایجاد پشتوانه تاریخی برای آن را در سریال تاریخی " در چشم باد" با استفاده از راهبردهای انتقال ایدئولوژی مطالعه می کند. ترکیب نظریه برساخت معنای استوارت هال با راهبردهای انتقال ایدئولوژی تامپسون، چارچوب نظری مناسبی برای دستیابی به هدف پژوهش ارائه می دهد. با شناسایی دو مولفه اصلی بازنمایی شده در سریال یعنی نهاد مطبوعات و شخصیت های سیاسی تاریخی، از نشانه شناسی جان فیسک برای تحلیل و شناخت رمزگان به کار رفته در فیلم، و مطالعه اسنادی برای فهم تنوع روایتهای تاریخی دوران بازنمایی شده استفاده می شود. یافته ها نشان می دهند که این سریال با استفاده از حذف و گزینش و تحریف زمانی به تقویت ایدئولوژی جمهوری اسلامی در دوره معاصر پرداخته و از از سه راهبرد الف) عادی سازی یا چیزوارگی به وسیله بازنمایی برخی روایات، و چشم پوشی از روایت های دیگر برای طبیعی جلوه دادن وقایع اجتماعی و سیاسی آن دوران، ب) مشروعیت زدایی در همه مولفه ها ج) چندپارگی به وسیله مطلوبیت زدایی از برخی شخصیت های مهم سیاسی. با استفاده از این سه راهبرد، روایت های تاریخی در خدمت تقویت ایدئولوژی جمهوی اسلامی ایران بوده اند. این پژوهش نشان می دهد که بهره مندی از متون و اسناد تاریخی در تحلیل نشانه شناسی می تواند ضمن افزودن بر غنای تحلیل و درک رمزگان ایدئولوژیک، ابزار مناسبی برای شناخت راهبردهای انتقال ایدئولوژی در مطالعه فیلم باشد.

تمرکز این مقاله بر سفرنامه ها به عنوان منبعی اغلب نادیده گرفته شده در مطالعات جامعه شناسانه به طور کلی و به طور خاص جامعه شناسی فرهنگ است. برای مطالعه و تعمیق در روابط پیچیده و درهم تنیده جوامع کنونی نیاز است که پیشینه تاریخی شکل گیری و توسعه جوامع مدرن در کانون توجه محققین قرار گیرد. این مقاله سعی دارد با تأکید بر آرای انسان شناس و جامعه شناس آلمانی میشائل هاربزمایر ، سفرنامه های مسافران را به منزله یکی از مهم ترین منابع دست اول تاریخی معرفی نماید و بر چرایی اهمیت این متون در شناخت جوامع مدرن تأکید کند. بعلاوه سعی خواهد شد با مقایسه این گونه ادبی با دیگر منابع، ارجحیت استفاده سفرنامه هادر مطالعات علوم اجتماعی بیشتر مشخص شود.

دارکوب (1396) فیلمی به کارگردانی بهروز شعیبی است که تأثیر اعتیاد را در برساخته شدن هویت فردی و اجتماعی شخصیت اصلی فیلم، مهسا، به تصویر می کشد. در طول فیلم، اعتیاد مهسا باعث می شود که اطرافیانش او را فردی انزجارآور و گونه ای از آلودگی اجتماعی محسوب کنند و به تحقیر و طرد او بپردازند؛ ازاین رو، شخصیت مهسا و چگونگی برساخته شدن هویت اجتماعی او از دیدگاه آلوده انگاری قابل بررسی است. ساختار روایی دارکوب را می توان دارای دو سطح از آلوده انگاری دانست؛ سطح نخست، به برساخته شدن شخصیت مهسا به عنوان «امر آلوده» اجتماعی دلالت می کند و سطح دوم، ارتباط او با جمعیت های آلوده انگاشته و چگونگی شکل گیری آن ها را نشان می دهد؛ به همین دلیل، در این مقاله از تلفیق دو رویکرد موجود در نظریه آلوده انگاری، یعنی رویکردهای روان شناختی و جامعه شناختی، برای بررسی ماهیت اعتیاد به عنوان آلودگی اجتماعی و معتاد به عنوان «امر آلوده» استفاده می شود. این دو رویکرد دارای مؤلفه های مشترکی همچون «دیگربودگی امر آلوده»، «برساخته شدن گفتمانی آن» و «سیالیتش در مرزهای سوژه» هستند. با استفاده از این سه مؤلفه، چگونگی شکل گیری فرد معتاد به عنوان «امر آلوده» و ارتباط این برساخته آلوده انگاری با تشکیل «جمعیت های آلوده انگاشته» و جغرافیای فرهنگی مربوط به آن ها بررسی می شود. در این مقاله مشخص می شود که سه مؤلفه مشترک در دو رویکرد آلوده انگاری نه تنها عواملی برای برساختن فرد به عنوان «امر آلوده» هستند، بلکه منجر به تشکیل جمعیت های آلوده انگاشته و مناطق حاشیه ای آلوده می شوند.

این مقاله در صدد است تا به بازنمایی فضای مفهومی عشق در رمان های عامه پسند و ادبی دهه 80 بپردازد. چارچوب مفهومی پژوهش حاضر برگرفته از نظرات گیدنز، بک، بک-گرنشایم و باومن بوده است. همچنین با بهره گیری از نمونه گیری هدفمند چهار رمان ادبی (کافه نادری، چه کسی باور می کند رستم، ویران می آیی و رویای تبت) و رمان های عامه پسند (الهه شرقی، دالان بهشت، من او و پریچهر) برگزیده شده است. ملاک تقسیم رمان ها به ادبی و عامه پسند بر حسب تقسیم بندی حسن میرعابدینی از مشخصه های هر یک از انواع رمان بوده است. روش استفاده شده در این پژوهش، تحلیل محتوای کیفی بوده است که پس از استخراج مقوله های محوری مشخص گردید که داستان های عامه پسند، نماینده ای از عشق رمانتیک در جامعه بوده و در این رمان ها عشق حالتی از تقدس دارد؛ در حالی که رمان های ادبی نماینده ای از عشق سیال در جامعه هستند؛ در این رمان ها تشنگی عشق در تمام شخصیت های داستان حضور دارد. بر این اساس، نوع عشق در دو گونه ی رمان با هم متفاوت بوده و مفهومی از تحول عشق رمانتیک به عشق سیال فقط در یک گونه ی رمان، یعنی رمان های ادبی نفوذ کرده است. البته زنان داستان در هر دو گونه ی رمان به اندازه ی مردان قدرت داشته و همه ی رمان های عامه پسند و ادبی دهه-ی اخیر خوشبختی زن و مرد را در کنار یکدیگر نمایش می دهند.

پرسش اصلی مقاله این است که تهران چگونه در دهه ۴۰ از خلال رمان ها تصویر شده است؟ و به طورکلی شهر تهران حول چه مضامینی و چگونه صورت بندی شده است؟ شش رمان شهری در سالهای دهه ۴۰بر اساس روش تحلیل کیفی مطالعه شده اند. تصویر شهر به عنوان نماد مدرنیته تحول یابنده با عناصر دیستوپیایی اش برجسته شده است، در همه این رمانها، شهر پلید، فرد معصوم را به آدمی بی عاطفه و دلال و در عین حال دلزده و ناراحت تبدیل می کند. ما این مطالعه را با کشف پنج مضمون اصلی شرح خواهیم داد: فضاهای شهری، گروه های اجتماعی، روابط انسانی، مسائل اجتماعی و نگرش ها و افکار شهری. در میان این مضامین فضاهای سرخوشانه چون خیابان نقشی کلیدی در بازنمایی شهر داشته است و از سویی دیگر فضاهای رنج چون بیمارستان و تیمارستان نیز صورتی دیگر از شهر را تجسم بخشیدند. این وجوه دوگانه شهر یعنی سرخوشی و رنج در سایر مضامین تکرار شده است و درمجموع فردی که درگیر شهر می شود را در تناقض هایی بی پایان گرفتار می سازد.

این مقاله به بررسی فیلمنامه آژانس شیشه ای، ناخدا خورشید و جدایی نادر از سیمین می پردازد تا مشخص کند آیا اثری سینمایی که ساختار و شاکله خود را از آثار غربی وام گرفته بازتاب دهنده مولفه های هویت ملی در محتوی خود هستند یا خیر؟ این فیلم ها از این جهت انتخاب شده-اند که نه تنها الگوی داستان گویی فیلم های آمریکایی را پیش گرفته و ساختار دراماتیک شان بر مبنای درام ارسطویی ساخته شده اند بلکه از آثار شاخص دهه های شصت، هفتاد و هشتاد سینمای ایران بوده و به عنوان آثاری ملی شناخته می شوند. به همین جهت این مقاله ابتدا به معرفی مولفه های هویت ایرانی از نگاه نظریه پردازان داخلی خواهد پرداخت. سپس با تحلیل روایت در فیلمنامه این آثار و تمرکز بر شخصیت محوری داستان، فیلمنامه ها را به کشمکش های اصلی شخصیت محوری خلاصه کرده و مولفه های هویت ملی را در آن ها که ساختار اصلی فیلمنامه را شکل می دهند جستجو خواهد کرد. در نهایت این پژوهش به این نتیجه خواهد رسید که هر سه اثر با وجود بهره بردن از ساختار سه پرده ای ارسطویی توانسته اند هویت ملی را در خود بازتاب دهند. در این بین آژانس شیشه ای با بازتاب حداکثری در تمام کشمکش های خود به طور تام بازتاب دهنده هویت ایرانی است پس از آژانس شیشه ای فیلم ناخدا خورشید با بازتاب پنجاه درصدی و فیلم جدایی نادر از سیمین با بازتاب کمتر از پنجاه درصدی در رتبه های بعدی قرار دارند.

بنای صارم الدوله از مهمترین بناهای قاجاری واقع در شهر تاریخی کرمانشاه می باشد، این بنا متعلق به شاهزاده صارم الدوله فرزند ارشد عماد الدوله حاکم کرمانشاه می باشد . خانه صارم الدوله علاوه بر معماری اصیل ایرانی دارای نقاشیهای دیواری زیبایی در اتاق پنچ دری واقع در ضلع غربی می باشد. این نقوش دیواری دارای موضوعات حماسی، عاشقانه و تزیینی می باشد که در قابهایی با تزیینات فراوان تلفیقی از هنر ایرانی و اروپایی تصویر شده است. عوامل بسیاری از جمله عوامل اجتماعی در شکل گیری این آثار نقش داشته است که یکی از مهمترین آنها ورود دوربین عکاسی به ایران در دوره قاجار است که بر همه جنبه های فرهنگ و اجتماعی و هنری دوره ناصری تاثیر گذار بوده است . مفروض پژوهش حاضر مطالعه تاثیر عکاسی بر نقاشی دوره قاجار به عنوان یک پدیده اجتماعی و مطالعه تاثیر آن بر نقاشی های بنای صارم الدوله می باشد . در این دوران عوامل اجتماعی متعددی از جمله ارتباط ایران با اروپا ، سه سفر ناصر الدین شاه به اروپا ، رواج روزنامه های مصور و مهمتر از همه ورود دوربین عکاسی به ایران از زمینه های تحولات فرهنگی دوره قاجار می باشد که بر نقاشی دوران قاجار تاثیر گذار بوده است. نقاشی های بنای صارم الدوله هم به عنوان یک امارت درباری که دارای عکاسخانه بوده و دختر عماد الدوله به عنوان نخستین زن عکاس ایرانی مطرح شده است متاثر از این موضوع می باشد .