رهپویه هنرهای نمایشی

هدف از نوشتن این مقاله مطالعه مشکلات موجود در سینمای ایران از منظر رابطه با مخاطب است. سینما نیازمند یافتن روش هایی برای جذب مخاطب است که بر تحلیل های درست از وضعیت فعلی مخاطبان، خصوصیات و ویژگی های آنها، علائق و نیازهایشان متکی باشد. در این مقاله ابتدا در بخش پیشینه تحقیق، به دلایل رویگردانی مخاطبان از سینمای ایران پرداخته شده است. پس از آن مبانی نظری در رابطه با مطالعه مصرف فرهنگی مخاطبان، با هدف شناخت بهتر مخاطبان و نیازهای آنها توضیح داده شده است. سپس با استفاده از روش تحلیل ثانویه، به تحلیل داده های گزارش موج سوم پیمایش ملی مصرف کالاهای فرهنگی در رابطه با مصرف سینما پرداخته شده است. موضوعاتی چون نسبت مخاطبان سینما به نامخاطبان، رابطه عوامل فردی و اجتماعی مخاطبان با چگونگی مصرف سینما، مقایسه داده های موج اول و دوم پیمایش مصرف فرهنگی با داده های موج سوم، مقایسه نحوه استفاده مخاطبان از رقبای سینما مانند تلویزیون و فیلم و سریال خارجی و دلایل نامخاطبان برای نرفتن به سینما در این مقاله تشریح شده است. نتایج کلی به این ترتیب است که مخاطبان سینما نسبت به نامخاطبان بسیار کمتر هستند، اما اغلب کسانی که به سینما نمی روند، به شیوه های دیگر و با استفاده از ابزارهای دیگری فیلم تماشا می کنند. همچنین مهم ترین دلیل سینما نرفتن این مخاطبان در یک جمله این است که سینمای ایران پاسخگوی نیازهای فردی و اجتماعی مخاطبان خود نیست.

مطالعات ژانری در سینما الگو های گوناگون اندیشه ورزی درباره فیلم ها را امکان پذیر کرده است. درعین حال، همان گونه که فیلم ها بسته به مقتضیات زمان دستخوش تحولات اند، مدل های نظری نیز در معرض ارزیابی های انتقادی و اصلاح قرار می گیرند. پژوهش حاضر با تکیه بر روش تحلیل منطقی و استدلال قیاسی به بررسی انتقادی چند نظریه و مفهوم ژانری در قالب سه حوزه چیستی، تکوینی و کاربردی ژانر می پردازد. بنابراین، هدف این مقاله شرح و درعین حال بازبینی برخی پارادایم های اندیشه ورزی نظریه ژانر است. یافته ها نشان می دهد که برخی تعاریف ژانر، نظریه های اجماع فرهنگی، تکامل ژانری، شمایل نگاری، نظریه های آیینی و ایدئولوژیک ازجمله نظریه ژانرهای نظم اجتماعی/ ائتلاف همواره تعمیم پذیر و متناسب با صورت بندی های متنوع ژانری نیستند. درنتیجه، باید با اتخاذ دیدگاه نظری تکثرگرا، همزمان محدودیت ها و ظرفیت های ژانرها را مد نظر قرار داد. درعین حال، به نظر می رسد با تمرکز بر رویکرد معنایی/نحوی، می توان به فراخور از ظرفیت های نظریه های گوناگون ژانری بهره گرفت. به این ترتیب، نوعی وضعیت پیوندی نظری ایجاد می شود که به ماهیت تلفیقی خود ژانرها شباهت دارد.

در این پژوهش برای دستیابی به تعریفی دیگر از تراژدی، مفهوم تراوئراشپیل از منظر والتر بنیامین به خوانش درمی آید. تراوئراشپیل به معنای نمایش غم و اندوه با پایانی تراژیک است اصطلاحی آلمانی که برای درام های دوره باروک انتخاب شده است. درام های تراوئراشپیل، برخلاف تراژدی یونانی، از اسطوره و انسان های خدای گونه سخن نمی گویند و به مضامین و رویدادهای تاریخی – سیاسی توجه نشان می دهند. والتر بنیامین مؤلفه های تراوئراشپیل را در شش دسته پیوند زمان گذشته و حال، بازنمایی پلات درونی، عمل طراحی شده، قهرمان تراژیک، اشیاء و سرنوشت، ترسیم خشونت قرار می دهد. روش پژوهش به صورت جمع آوری داده ها و از طریق مطالعه کتابخانه ای است و با روش توصیفی تحلیلی به بررسی مؤلفه های تراوئراشپیل در دو نمایشنامه مرگ یزدگرد اثر بهرام بیضایی و خواب در فنجان خالی اثر نغمه ثمینی می پردازد. این دو اثر در دو بازه زمانی متفاوت به نگارش درآمده اند و علاوه بر بازتاب دادن روایت تاریخی در بطن خود، دارای دسیسه چینی شخصیت ها، تلاقی لحظات گذشته با زمان حال و تکرار تاریخ در پلات درونی هستند. به نوعی این دو اثر بیشترین انطباق را با مؤلفه های تراوئراشپیل دارند. با بررسی های صورت گرفته می توان به خوانشی دیگر از تراژدی دست یافت چراکه تراوئراشپیل تنیده شده با تاریخ و بازتاب دهنده مصائب انسان است و تا زمانی که قدرتمندان و حاکمان بر جهان سلطه دارند درام های تراوئراشپیل می توانند به حیات خود ادامه دهند.

اسطوره ها معرف هویت یک کشور هستند و مورد توجه عوام یا خواص آن منطقه و یا جامعه جهانی می باشند. این داشته های فرهنگی، دارای کارکردهای گوناگون بوده و ممکن است همچنان پس از گذشت سال ها ویژگی ها و تاثیرات فرهنگی و ملی خود را در محیط حفظ کرده باشند. اسطوره ها هدایت کننده، کنترل کننده و جریان ساز هستند. از طرفی اسطوره هایی در آثار مکتوب، شفاهی یا تصویری فرهنگ های بیگانه مشاهده می شود که بسیار شبیه به اسطوره های خودی است. از این روی شناخت و آشنایی آنها مورد نیاز و توجه مردمان، زمامداران و اندیشمندان است. سیر تاریخی و تحلیلی این شناسایی به دو جریان اسطوره کاوی و اسطوره سازی رهنمون شده است. ایران و چین با داشتن تمدنی کهن، دارای اسطوره های گوناگونی می باشند که مورد توجه فیلمسازان و شرکت های تولید انیمیشن غربی هستند. اسطوره چینی مولان یکی از این نمونه هاست که توسط شرکت آمریکایی دیزنی ساخته شده و با اسطوره ایرانی گردآفرید شاهنامه فردوسی شباهت فراوانی دارد. پژوهش حاضر با هدفی کاربردی، اسطوره مولان و گردآفرید را واکاوی و بررسی می کند و مسئله اصلی آن نقش و تاثیر اسطوره های کهن و جدید در هویت نمایی و هویت سازی ملی است. روش تحقیق کیفی با رویکردی بینامتنیت و اسطوره ای و بر مبنای نظر اسطوره سنجی و اسطوره کاوی ژیلبر دوران و براساس منابع کتابخانه ایی و آرشیوهای صوتی تصویری می باشد. نتیجه حاصله نشان از آن دارد که انیمیشن دارای قابلیت های بیانی مختلف در فرم و محتوا است که با استفاده از الگوهای فیلمنامه نویسی با رهیافت اسطوره سازی، قادر است خالق روایت های اسطوره ای جدید و همسو با نگرش های مدرن باشد.

سینمای دفاع مقدس یکی از ژانرهای بومی سینمای ایران است که هرساله آثار مختلفی را روانه سینما می کند. در این فیلم ها رشادت های رزمندگان در طی جنگ هشت ساله ایران و عراق نمایش داده می شود. این ژانر در طی سال ها تحول یافت و گونه های مختلف حول محور دفاع مقدس پدید آمدند. این تنوع گونه ها منجر به ایجاد نگاه های مختلف به مقوله جنگ شده است که این ژانر را سزاوار بررسی گونه شناسی به صورت علمی می کند. نظریه میتوس فرای شیوه جدیدی از گونه بندی آثار ادبی ارائه می کند. هر اثر دریکی از میتوس ها چهارگانه مشابه فصل های یک سال قرار می گیرد. کمدی در فصل بهار، رمانس در فصل تابستان، تراژدی در فصل پاییز و هزل/ طنز در فصل زمستان جای می گیرند علاوه بر آن شخصیت های هر میتوس را طبقه بندی می کند و برای هر میتوس شش مرحله تعیین کرده است که باعث دسته بندی دقیق تر آثار ادبی می شود. همچنین فرای سینما را به مثابه متن فرض می کند و آن را شایسته بررسی جداگانه می داند درنتیجه ارتباطی بین نظریه میتوس و سینما ایجاد می کند. در این پژوهش فیلم نامه اثر «روزهای زندگی» از سینمای دفاع مقدس به عنوان مورد مطالعاتی انتخاب شد و پس از تحلیل فیلم مشخص شد که در میتوس تابستان جای می گیرد. درنتیجه شخصیت های فیلم بر اساس تحلیل میتوس تابستان دسته بندی شدند و درنهایت مشخص شد فیلم به گونه چهارم رمانس تعلق دارد.

انجمن هنری خروس جنگی که در سال 1327 با هدف ایجاد نهضتی نوگرا در هنر ایران تأسیس شد، در تلاش بود متناسب با فرآیند مدرنیزاسیونی که در قالب پروژه حکومتی در کشور جریان داشت و بنابر اقتضائات جامعه در حال مدرن شدن، آثار هنری را نیز تحول دهد؛ هرچند توجه اعضا به فرهنگ عامه و فولکلور، علاوه بر هنر سنتی و لزوم نوسازی از پایین، خروس جنگی را فراتر از نوسازی دولتی برد. اما با وجود تأثیر این انجمن بر هنر مدرن ایران، آرا و آثار ایشان هیچ گاه به شکل نهضت هنری منسجم مورد بررسی قرار نگرفته است. از این رو سئوال اصلی این پژوهش به چگونگی مدرنیزاسیون فولکلور در تعریف انجمن از هنر و تئاتر ملی می پردازد تا ویژگی های نهضت خروس جنگی مشخص شود. در همین راستا حسن شیروانی، عضو تئاتری انجمن نیز پایه ریزی مکتب تئاتر ملی را مطرح کرد. کاربرد تم های فولکلوریک، ایده های فلسفی عرفان ایرانی، سمبولیسم، ویژگی های فرمی ادبیات و نمایش های سنتی ایران چون نقل نمایشی و روایت در روایت، با در نظر گرفتن وضع کنونی زندگی مردم و روح زمانه، در کنار بکارگیری آخرین دستاوردهای نظری هنر جهانی، مهم ترین عناصری هستند که شیروانی در تعریف تئاتر ملی بر آن ها تأکید می کند. اطلاعات پژوهش از منابع کتابخانه ای و به ویژه مطالب چاپ شده در نشریات انجمن، گردآوری شده و به روش توصیفی، پس از ارائه تعاریفی از مدرنیزاسیون، فولکلور و تئاتر ملی، و معرفی انجمن و تعریف آن از هنر ملی، در نهایت با ارائه نمایشنامه های شیروانی، به مسئله نوسازی فولکلور در تئاتر ملی پرداخته شده است.

این پژوهش با تمرکز بر جلوه های ساختاری نمایشنامه های حمید امجد و محمد یعقوبی به مطالعه تطبیقی عناصر توالی و انتقال اطلاعات در ساختار روایی آثار انتخابی این دو نویسنده میپردازد. روش این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است و اطلاعات لازم برای سنجش نمونه ها به شیوه ای کتابخانه ای و بررسی مستقیم متون حاصل شده است. پژوهش حاضر قصد دارد به این پرسش که اصل کارکرد مؤلفه های مؤثر در روند انتقال اطلاعات در آثار امجد و یعقوبی از نظر فیستر چگونه است پاسخ دهد.بر مبنای روش پیرنگ محوری که مانفرد فیستر در تحلیل درام، با وجود تنوع موضوعی، مضمونی، فضا سازی، شخصیت پردازی و حتی قالب هایی که امجد با استفاده از نمایش های سنتی ایرانی برای آثار خود برمی گزیند، در ساختار روایی بر مبنای محور زمانی و بر اساس روند جریان انتقال اطلاعات در آثارش، او همواره از یک الگوی خطی بهره می گیرد و این مسئله هرگز با تمهیدات ویژه زبانی و شکل های مختلف زبان پریشی همراه نبوده است. بهره گیری از فرم های بسته روایی، پایان های شبه باز با تأکید بر موقعیت و رویداد از ویژگی های بارز نمایش های وی محسوب می شود. در مقابل، محمد یعقوبی با ساختار شکنی در برخورد با پلات و دیگر عناصر درام،روند ارایه اطلاعات را از طریق شگردهای زبانی بسیار پیچیده و خلاقانه تر انجام داده و پایان بندی های غیر متعارف و "شبه باز" و "باز"در آثار او تفاوت های معناداری با آثار حمید امجد ایجاد کرده است.