مطالعات ملی

«جامعه شناسی تاریخی هویت و تمدن پژوهی» از حوزه های مهم مطالعات «هویت»، «تاریخ» و «تمدن» است که در ترتیبی منظم، از ذهنیت تا عینیت، خودآگاهی جمعی را سامان می دهد و موضوع اصلی این مقاله نیز در این حوزه قرار می گیرد. هویت تاریخی و تمدنی ایران، از پیش از اسلام تا دوره معاصر، همواره از منظرهای مختلف موضوع مطالعه اندیشمندان اجتماعی داخلی و ایران شناسان غربی بوده است. در این مقاله پس از معرفی سه رویکرد کلی به هویت تاریخی و تمدنی ایران یعنی رویکرد انحطاط گرا، رویکرد چندپاره انگار و رویکرد ماهیت گرا و ثمره نگاه هر یک درخصوص آینده و الگوی پیشرفت در ایران، الزامات مأخوذ از هویت تاریخی و تمدنی ایران برای الگوی نظری پیشرفت براساس رویکرد ماهیت گرا در هفت مؤلفه ماهیتی شامل: «روح معنویت، تعبد، توحید»، «اسلام اصیل»، «ولایت مداری»، «سرزمین و موطن»، «زبان و خط پارسی»، «تمدن تاریخی» و «رسالت تاریخی و موعودگرایی» (مبتنی بر سند مؤلفه های هویت ملی ایران، مصوب21/12/86 شورای فرهنگ عمومی کشور ) تشریح و واکاوی خواهد شد. مسأله اصلی در این مقاله بررسی «انواع رویکرد ها به هویت تاریخی ایران و نگاه هایی است که به الگوی کلی پیشرفت و تغییرات تمدنی در این سرزمین می توان داشت» و روش گردآوری اطلاعات  کتابخانه ای و اسنادی می باشد به لحاظ روش تحلیل و داوری، از جامعه شناسی تاریخی مبتنی بر چارچوب مفهومی معرفی شده تبعیت می کند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه باورهای مذهبی، بحران هویت و سبک های هویت در دانش آموزان انجام گرفته است. بدین منظور از میان دانش آموزان مقطع چهارم متوسطه شهرستان سیرجان 330 نفر با روش نمونه گیری خوشه ای، انتخاب شده و پرسشنامه های استاندارد باورهای اساسی مذهبی، بحران هویت، و سبک های هویت را تکمیل نموده اند. طرح این پژوهش از نوع توصیفی همبستگی بوده است. داده ها با شاخص های آماری، چون همبستگی پیرسون و آزمون t برای نمونه های مستقل تحلیل شده اند. نتایج نشان داد که بین باورهای اساسی مذهبی و بحران هویت رابطه منفی معنادار (459/0- =r) وجود دارد و باورهای مذهبی با تمام سبک های هویت ارتباط معناداری داشته است. بحران هویت با تعهد هویت در افراد رابطه منفی معناداری نشان داد (433/0- =r ,01/0>p). دانش آموزان دختر و پسر در میزان باورهای مذهبی و بحران هویت از یکدیگر متفاوت نیستند.

هدف از پژوهش حاضرشناسایی مؤلفه های اساسی تربیت شهروندی اسلامی ایرانی است. مسأله مورد پژوهش شناسایی مؤلفه های اساسی تربیت شهروندی اسلامی ایرانی است. روش پژوهش تلفیقی از دو روش تحلیل اسنادی و پیمایشی دلفی است. مطالعات در برخی منابع اسلامی نظیر قرآن، نهج البلاغه و روایات و هم چنین برخی آثار شعرا، فلاسفه و اندیشمندان صورت گرفت. از میان دانشگاه های کشور 5 دانشگاه (دانشگاه شاهد، بهشتی، تربیت معلم تهران، تربیت معلم اراک و دانشگاه آزاد اراک) به عنوان نمونه به صورت نمونه گیری در دسترس نظیر30 نفر از اساتید با تکمیل ابزار پرسشنامه محقق ساخته و اعتبار بخشی شده و بررسی شد. یافته ها دوازده مؤلفه اساسی تربیت شهروندی اسلامی ایرانی مشتمل بر مؤلفه های ارزشمندی، هدفمندی، روشمندی، نوعدوستی، مردم سالاری دینی، شایسته سالاری، جستجوگری، استقلال فردی، کفایت، سلامت، وطن دوستی و اعتدال را نشان دادند. مؤلفه اساسی مردم سالاری دینی دارای بیشترین میانگین بوده است.

میزان شناخت و نحوه ادراک افراد یک جامعه از یکدیگر مبنای اصلی تعامل آنها با یکدیگر است. این که ما دیگران را چگونه فهم و ارزیابی می کنیم، نقش شایان توجهی در برقراری ارتباط با دوری گزیدن از دیگران و یا نفی و حتی حذف آنها دارد. تحلیل فرایندهایی که از طریق آن بتوان تصورات اجتماعی و قضاوت های افراد و گروه ها را درباره یکدیگر ارزیابی کرد، یکی از شیوه های مؤثر برای فهم احساسات و تصورات افراد جامعه از یکدیگر و در رابطه با گروه های هویتی است. در نتیجه، به واسطه گستردگی پیامدهای این تصورات، ضرورت تحلیل و ارزیابی آنها بیش از پیش احساس می شود. پرسش اصلی مقاله حاضر این است کهتصورات قالبی و پیشداوری در بین گروه های اجتماعی چه کارکردهای هویتی دارند؟ در این مقاله، ابتدا مفاهیم تصورات قالبی و پیشداوری و ارتباط میان آنها تبیین می شود و در ادامه کارکردهای هویتی آنها مورد بحث قرار خواهد گرفت.

در باب الگوهای بدیل پیشرفت کنکاش های علمی بسیاری صورت گرفته است، اما یکی از حوزه های مغفول، حوزه ارتباط وثیق هویت با الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت می باشد. از این رو، بیان الگویی از هویت متناسب با روح جامعه ایرانی که زمینه ساز شکل گیری هویتی واحد، انسجام ملی و نهایتاً پیشرفت می شود، امری ضروری است. با این تفاسیر، سؤال اصلی مقاله این است که الگوی هویتی متناسب با الگوی بومی پیشرفت در قانون اساسی ج.ا.ایران دارای چه ابعاد و شاخص هایی است؟ دستاوردهای تحقیق نشان از این دارد که الگوی هویتی مطلوب در قانون اساسی، ترکیبی از سه بُعد هویت اسلامی (با مؤلفه هایی چون ضوابط و اصول اسلامی یعنی قرآن و سنت، توسعه و تحکیم برادری اسلامی و تعاون عمومی بین مردم توسط دولت، دین اسلام و مذهب شیعه، توجه به امت اسلامی، اعتقاد به ولایت فقیه) هویت ایرانی (با مؤلفه هایی چون آمیختگی اسلام و ایران،زبان مشترک، خط مشترک، پذیرش فرهنگ ها ی محلی، پرچم کشور، معتبر شناختن تاریخ هجری شمسی، توجه به میراث فرهنگی و نفایس ملی ایران به عنوان دارایی های معنوی ملت، سرزمین مشترک) و هویت مدرن (با مؤلفه هایی چون استفاده از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری، تربیت افراد ماهر برای رسیدن به توسعه و پیشرفت، تقویت روح بررسی،تتبع و ابتکار) می باشد که می تواند مسیر پیشرفت و تعالی مطلوب را در بستر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت سرعت بخشد. برای پاسخ به سؤال مقاله از روش تحلیل محتوا بهره گرفته می شود.

پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان توجه به مؤلفه های هویتی (ملی و دینی) در کتاب های درسی اول و دوم ابتدایی سال تحصیلی90-89 انجام گرفته است. در این پژوهش کتاب های دو مقطع اول و دوم که در مجموع بالغ بر 875 صفحه تصویری بوده با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با بکارگیری تکنیک های مشاهده، مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه با مدیران، دست اندرکاران و پژوهشگران حوزه تعلیم و تربیت مورد بررسی قرار گرفته اند. اطلاعات بدست آمده از بررسی تصاویر در هفت دسته کلی شامل عناصر تصویری هماهنگ، خنثی، متضاد و ترکیب های مختلف آنها دسته بندی و پردازش شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که در این کتاب ها توجه متعادلی به عناصر و مؤلفه های هویت دینی و ملی نشده و اگر در بعضی صفحات نیز تصاویر متناسب با هویت ملی و دینی دیده می شود با قرارگیری در کنار عناصر متضاد و خنثی تأثیر بایسته خود را از دست داده و کمرنگ تر شده است، به طوری که صفحات هماهنگ با 93 صفحه در مقابل صفحات خنثی شامل 592 صفحه و متضاد شامل 19 صفحه قرار می گیرند. در واقع می توان گفت صفحات و تصاویر این کتاب ها در زمینه انتقال مفاهیم هویتی بسیار کمرنگ ایفای نقش نموده اند.

با گسترش دسترسی به اینترنت و شبکه های اجتماعی اینترنتی و استفاده فزاینده ای که جوانان از انواع مطالب و محتوای این رسانه های نوین می نمایند، هویت ملی به یکی از دغدغه های اصلی مرتبط با انسجام اجتماعی و یکپارچگی ملی تبدیل شده است. بدین لحاظ پژوهش حاضر، رابطه حضور و تعامل در شبکه اجتماعی فیس بوک را با هویت ملی جوانان مورد مطالعه قرار می دهد. پژوهش حاضر به صورت پیمایشی و با استفاده از روش نمونه گیری داوطلبانه و در دسترس و بهره گیری از پرسش نامه اینترنتی محقق ساخته، با تکیه بر نظریه های «کاستلز، هابرماس و ولمن» صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش حاضر را کاربران جوان فیس بوک شهر اصفهان در سال 1391 تشکیل می دهند و حجم نمونه برابر با 424 نفر است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بین مدت زمان عضویت، میزان استفاده، میزان مشارکت و فعالیت کاربران در فیس بوک و هویت ملی کاربران رابطه معنادار معکوس و بین واقعی تلقی کردن محتوای مطالب فیس بوک و هویت ملی کاربران رابطه معنادار مثبتی وجود دارد. یعنی هر چه مدت زمان عضویت، میزان استفاده و میزان فعالیت و مشارکت کاربران در فیس بوک از سوی کابران افزایش پیدا می کند هویت ملی کاربران ضعیف تر می شود.

این مقاله در پی تبیین پدیده وفاق اجتماعی در بوشهر است. مبانی نظری این تحقیق بر سطح خرد تأکید دارد. یعنی تبلور جامعه پذیری در عواملی همچون پایگاه اجتماعی، میزان تحصیلات، میزان تعاملات با سه بخش رسمی (دولتی)، غیررسمی (اقوام و خویشان) و نهادهای مدنی، رسانه های جمعی (داخلی و خارجی) و میزان مسافرت افراد (داخلی و خارجی). فرضیه های این تحقیق در پی آزمون وفاق اجتماعی با پایگاه اجتماعی، میزان تحصیلات، نوع و میزان تعاملات افراد (با بخش رسمی غیررسمی نهادهای مدنی)، میزان مسافرت و استفاده از رسانه های جمعی است. این پژوهش با تعداد نمونه 250 نفر در شهر بوشهر انجام گرفت. شیوه نمونه گیری که این پژوهش از آن بهره گرفته، خوشه ای چند مرحله ای و تصادفی منظم است. نتایج پژوهش مبین آن است که شاخص عام گرایی بیش از شاخص های دیگر قادر است تا وفاق اجتماعی را نشان دهد. تحلیل رگرسیونی، نیز نشان داد که نقش متغیرهایی همچون فعالیت در نهادهای مدنی، تفکر ذهنی، مسافرت به خارج و تحصیلات در تغییرات وفاق اجتماعی کارسازند.