آینه پژوهش

آینه پژوهش

آینه پژوهش سال 32 مرداد و شهریور 1400 شماره 3 (پیاپی 189)

مقالات

۱.

نظریه همروی در حوزه اندیشه سیاسی اسلامی

نویسنده:

کلید واژه ها: نظریه همروی فلسفه سیاسی فقه سیاسی رویکرد حداکثری رویکرد حداقلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 372 تعداد دانلود : 871
در حوزه اندیشه سیاسی اسلام، همروی فلسفه سیاسی و فقه سیاسی قابلیت طرح دارد؛ و در نظریه همروی، تأکید اصلی بر نسبت فلسفه سیاسی و فقه سیاسی است. سه سطحی که، در این جا، تأکید کمتری بر آن وجود دارد، سطح روش شناختی، معرفت شناختی و نسبت سنت و تجدد است. مدعا در سطح معرفتی، این است که عقل، نقل، تجربه، شهود و تاریخ با هم تضاد ندارند، و نهایتاً یک هدف را دنبال می کنند. در این مقاله سعی می شود همروی به عنوان یک «نظریه» در حوزه اندیشه سیاسی اسلام مطرح شود. «نظریه» مجموعه سازماندهی شده مفاهیم و گزاره هایی است که اجزاء آن در راستای تبیین امور با هم یگانگی پیدا کرده اند، و مدعای واحدی را اثبات می کنند. در این صورت، نظریه عبارت هایی منظم درباره واقعیت های اجتماعی مبتنی بر سیستم های منطقی است که در یک علم یا یک مکتب وجود دارد. آندرو سایر نظریه را شیوه ای از نظم بخشی به رابطه بین مشاهداتی (یا داده هایی) می داند که معنای آن ها قطعی است. بر اساس نظریه همروی، در این جا، این مدعا قابلیت طرح خواهد داشت که «هرچند فلسفه سیاسی، طبق تعریف، مستقل از وحی است، اما برای بررسی مسائل سیاسی از دیدگاه اسلام، هم به پاسخ فلسفی نیاز داریم، هم به پاسخ فقهی». به بیان دیگر، نه تنها فلسفه سیاسی و فقه سیاسی می توانند به شکل جداگانه پاسخگوی مسائل سیاست باشند، بلکه پاسخ های آن دو قابل مقایسه نیز خواهند بود. در واقع، مدعا این است که برای حل مسائل سیاسی از دیدگاه اسلام هم به پاسخ فلسفی نیاز داریم، هم به پاسخ فقهی، هم به مقایسه آن دو. البته، اعتبار فقه سیاسی با محدودیت هایی خاص روبرو است. نظریه همروی از واقع و امری موقعیت مند خبر می دهد؛ به این معنا که ارتباط دو دانش فلسفه سیاسی و فقه سیاسی را برمی رسد. این امر منافاتی با وجود ابعاد هنجاری و تجویزی در این نظریه ندارد. به طور مثال، می توان بر اساس این نظریه گفت محقق علوم سیاسی در درجه اول «باید» هر مسئله ای را در این دو حوزه طرح نماید؛ و سپس «لازم است» به ارتباط نتایج به دست آمده در این دو حوزه بپردازد. نگارنده این کار را در خصوص توزیع قدرت در اندیشه سیاسی شیعه انجام داده است.
۲.

ورود تنباکو از غرب به شبه قاره و ایران و بالاگرفتن بحث های طبی درباره آن (مروری بر رساله فواید تنباکو از حسام الدین ماچینی -اوایل قرن دوازدهم)

نویسنده:

کلید واژه ها: تنباکو ایران رساله فواید تنباکو طب حسام الدین ماچینی استفاده از تنباکو دوره صفوی رساله طبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 693 تعداد دانلود : 773
علاوه بر تحقیقات تاریخی و ادبی محققان پیرامون زمان ورود تنباکو به ایران و شبه قاره هند، از نظر طبی نیز درباره آن، مباحثی مطرح شده و آثاری به رشته تحریر درآمده است. یکی از این آثار، رساله فواید تنباکو از حسام الدین ماچینی است که در دوره صفویه نوشته شده و دست کم سه نسخه از آن بر جای مانده است. نویسنده در نوشتار پیش رو، مروری بر رساله مذکور دارد. وی در راستای این هدف، نخست کلیاتی درباره رساله مطرح و نسخه های باقی مانده از آن را معرفی می نماید. سپس، محتوای رساله را مورد مداقه قرار داده و درنهایت، متن آن را ارائه می دهد.    
۳.

کلام شیعه دوازده امامی

کلید واژه ها: شیعیان اثنا عشری نصیرالدین طوسی کلام شیعه دوازده امامی فلسفه ابن سینا تشیع دوازده امامی حله سلسله صفویه کلام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 225 تعداد دانلود : 635
این مقاله به بررسی کلام شیعه دوازده امامی از دوره ایلخانی در قرن هفتم تا پایان دوره صفوی در قرن دوازدهم می پردازد. در بخش اول ابتدا به نقش نصیر الدین طوسی پرداخته می شود که با وارد کردن مفاهیم ابن سینایی به مباحث کلامی، کلام شیعه دوازده امامی را متحول کرد، تحولی که ابوحامد غزالی و فخرالدین رازی در میان اشاعره پدید اوردند. پس از طوسی به متکلمان امامی توجه شده است. علامه حلی و پسرش فخر المحققین و علمای بحرین از جمله ابن سعاده بحرانی، میثم بحرانی، علی ابن سلیمان بحرانی و در نهایت ابن ابی جمهور احسایی از جمله متکلمانی هستند که آثار و آرایشان بررسی شده است. این مقاله در بخش دوم به دوره صفوی می پردازد. تلفیق کلام و فلسفه در آثار برخی متکلمان این دوره، نقش منابع حدیثی در جهت گیری های کلامی، روی آوری برخی از علمای این دوره به کلام امامی متقدم و تلاش مخالفان کلام برای تثبیت خود به عنوان نمایندگان رسمی شیعه دوازده امامی از جمله مسائلی است که در این فصل مطرح شده است.
۴.

«بود و هست و خواهد بود»

کلید واژه ها: مانویت فارسی میانه اوستایی تعبیرات قالبی صفات خدا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 483 تعداد دانلود : 725
«بود و هست و خواهد بود» در اوستا تعبیری است مکرر که محققان سابقه قدیم تر آن را در دیگر زبان های هندی واروپایی نیز نشان داده اند. در نوشته های پهلوی این عبارت گاهی وصف خداست. در نوشته های مانوی نیز چنین تعبیری نظایری دارد. این نوشته جست وجویی مختصر در سابقه این تعابیر زردشتی و مانوی است. 
۵.

نسخه خوانی (26)

نویسنده:

کلید واژه ها: نسخه خوانی نسخه خطی خوانش متون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 275 تعداد دانلود : 663
نویسنده در نوشتار حاضر در قالب بیست و ششمین سلسله انتشارات با عنوان نسخه خوانی، متن چند نسخه را مورد مداقه قرار داده است. این متون بدین شرح اند: سندی از منازعه میان زرتشتی ها و مسلمانان در یزد (اواسط قرن سیزدهم هجری) سندی در باره یک وقف از سال 1294 زلزله خوی و تبریز در سال 1259 قمری تاریخ خوانی هم کار دشواری است! تاریخ دقیق تولد شیخ بهایی و شهید ثانی از پشت یک نسخه در باره نسخه دستنوشته کیانوری در نقد خاطرات انور خامه ای قضاوت یک نویسنده قاجاری در باره علامه مجلسی و.... تفاوت مشی شیخ علی کرکی و شیخ بهایی در معاشرت با اهل سنت علم هوا شناسی  ما تا دوره قاجار شرح حال خودنوشت عبدالعلی معتمد الدوله در «تذکره صدر اعظمی» متنی برای تعیین وکیل برای طلاق فتوای شیخ بهایی در باره املاکی در خراسان استفتاء در باره یک دیگ وققی: نمونه ای از استفتاءات دوره قاجاری
۶.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (14): «مصحف نجف اشرف»، قرآن کوفی شماره 1 منسوب به امام علی علیه السلام در نجف اشرف

کلید واژه ها: المکتبه الغرویه مکتبه الروضه الحیدریه کتابخانه حرم امام علی علیه السلام مُصحف نجف قرآنِ کوفی به خط امام علی علیه السلام اختلاف قرائات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 540 تعداد دانلود : 563
  یکی از معروف ترین نسخه های قرآن منسوب به دستخط امام علی علیه السلام، قرآن کوفی کاملی به شماره 1 در کتابخانه حرم امام علی علیه السلام در نجف اشرف است. انتساب قطعی این نسخه به دستخط امام علیه السلام پذیرفتنی نیست، اما این نسخه را می توان یکی از باارزش ترین نسخه های کوفی متعلق به سده دوم هجری به شمار آورد. مقاله حاضر برای نخستین بار، جوانب مختلف نسخه شناختی، خط، تذهیب، رسم و املا، قرائات، عد الآی، و سایر ویژگی های قرآن شناسانه این قرآن کوفی را بررسی می کند. در این نسخه که آن را «مُصحف نجف» می نامم، همانند اغلب نسخه های کوفی سده های دوم و سوم هجری، ویژگی های بَصْری در کتابت قرآن غلبه دارد: اغلب کلمات اختلافی در میان مصاحف نخستین شهرها، مطابق با مصحف بصره نوشته شده؛ نظام شمارش آیات (عد الآی) کاملاً بر نظام بَصْری منطبق است؛ و اختلاف قرائات ثبت شده در نسخه عمدتاً به قرائت قاریان بصره (ابوعمرو و یعقوب) و گاه کوفه (حمزه و کِسائی) نزدیک است.
۷.

نَه «برپای بست» و نَه «بر نای بست» گرهگشایی از خوانش و گزارش نیم بیتی از داستان بهرام چوبینه در شاهنامه

نویسنده:

کلید واژه ها: داستان بهرام چوبینه شاهنامه فردوسی داستان های حماسی داستان های تاریخی خوانش متن خوانش صحیح

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 463 تعداد دانلود : 699
داستان بهرام چوبینه در شاهنامه فردوسی ازجمله داستان های حماسی و تاریخی در فرهنگ ایرانی به شمار می رود. این داستان، هم از چشم انداز ظرافت های روایی و پرداخت هنری، و هم از چشم انداز دلالت های تاریخی، داستان بسیار مهمی است. در روایت شاهنامه از این داستان، موارد قابل تأمل حتی در ظاهر الفاظ و صور واژگان، بسیار است. یکی از این موارد، پیامی است که بهرام چوبینه به پرموده (پژموده) می فرستد. نویسنده در نوشتار پیش رو، نیم بیت از داستان را «به گیتی نخورد آن که بر پای بست»، مورد مداقه قرار داده و اینگونه بیان می دارد که خوانش صحیح آن، «به گیتی نخورد آن که زد نای، پست» است.      
۸.

محمّدصالح یا میرزا (ابو) صالح؟ بازشناسیِ مولفِ لطایف الخیال و جواهر الخیال

کلید واژه ها: محمدصالح رضوی جواهرالخیال لطایف الخیال میرزا ابوصالح نواب رضوی مدرسهءصالحیهءنواب ایوان مصلای مشهد مقدس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 624 تعداد دانلود : 912
میرزا ابوصالح رضوی فرزند میزا محسن نواب و نوادهء دختریِ شاه عباس اول است. او و پدرش هر دو متولی آستان قدس رضوی بودند.جز این، میرزا ابوصالح بانی مدرسهء صالحیهء نوّاب و نیز ایوان مصلا در مشهد مقدس است.وی در ۱۰۹۰ق وفات یافت. محمد صالح رضوی فرزند میرزا محمدباقر متولی و برادرِ میرشاه تقی الدین محمد متولی است و تالیفاتی چون لطایف الخیال، جواهرالخیال، دقایق الخیال و معارج الخیال دارد. از دیرباز، شرح حال این دو، با یکدیگر آمیختگی یافته و باعث بروز اشتباههایی در بابِ معرفیِ مولف جواهرالخیال ، لطایف الخیال و دقایق الخیال شده است. در این مقاله، ضمن بررسی سرچشمه های این اشبتاه، حقیقت مساله بیان شده است.
۹.

مصطفی عالی افندی و حکیم عمر خیّام

کلید واژه ها: رباعی عمر خیّام نیشابوری مصطفی عالی افندی ربیع المرسوم بدیع الرقوم ربیع المنظوم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 827 تعداد دانلود : 726
 «مکتب خیّام» در رباعی، از آغاز بالندگی تا امروز، گستره ای به طول ده قرن و حوزه نفوذی به اندازه همه سرزمین های پارسی گوی، از شبه قاره هند تا اقصای آناتولی داشته است. فهرست دوستداران، همراهان و پیروان خیّام در رباعی فارسی، نمایه ای پُربرگ و بلندبالاست. یکی از ایشان که در منابع فارسی کمتر درباره اش سخنی رفته است، مصطفی عالی افندی (د. 1008 ق)، شاعر، منشی و تاریخ نگار نامدار عثمانی در دوره حکومت سلطان سلیم و سلطان مراد است که به سه زبان ترکی، فارسی و عربی شعر می گفت و «عالی» تخلّص می کرد. وی در سال 1003 هجری دفتری از رباعیات فارسی را به اقتفای رباعیات خیّام به همراه دیباچه ای مفصّل در شرح حال خود و حکیم عمر خیّام ترتیب داد. این دفتر، با نام های «بدیع الرقوم»، «ربیع المنظوم» و «ربیع المرسوم» شناخته می شود. در نوشته حاضر، به معرفی و بررسی این دفتر اشعار پرداخته ام.
۱۰.

رگ رگ است این آبِ شیرین و آبِ شور بررسی و نقد فرهنگنامه تصوف و عرفان تألیف دکتر محمد استعلامی

نویسنده:

کلید واژه ها: نقد و بررسی کتاب کتاب فرهنگ عرفان و تصوف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 344
نگارنده در مقاله پیش رو پس از بیان پیشینه فرهنگنامه نگاری در حوزه تصوف و همچنین معرفی فرهنگِ حاضر، انتقاداتی نیز به ساختار و محتوای کتاب وارد ساخته است.
۱۱.

بیراهه موفقیت دانشگاهی

کلید واژه ها: کتاب «جامعه پذیری دانشگاهی» موفقیت دانشگاهی کیفیت اوضاع دانشگاهی نقد کتاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 405 تعداد دانلود : 881
سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی در سال 1395 کتابی با عنوان «جامعه پذیری دانشگاهی: مهارت ها و راهبردهایی برای بهبود کیفیت زندگی و موفقیت دانشگاهی» منتشر کرده است. این کتاب پیرامون بعضی ابعاد کیفیت اوضاع دانشگاهی به رشته تحریر درآمده است. نویسنده در نوشتار حاضر، با مقایسه محتوای کتاب مذکور با کتاب Your Guide to College Success: Strategies to Achieving your Goals اثر Santrock و Holonen، کتاب جامعه پذیری دانشگاهی را در بوته نقد و بررسی قرار داده است.      
۱۲.

معرفی کتاب «شعر الإمام الحسن بن علی (ع)»

کلید واژه ها: معرفی کتاب کتاب ««شعر الإمام الحسن بن علی» ابوالحسن مدائنی ائمه اطهار انتساب شعر رسول خدا شعر اشعار امام حسن مجتبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 275 تعداد دانلود : 797
در کلام رسول خدا (ص) و ائمه (ع) می توان استشهاد و تمثل و بعضا انشاد شعر را مشاهده نمود. آنچه انشاد شعر توسط ایشان را با شگفتی مواجه می سازد، آیاتی از قرآن کریم است که در مذمت شعر و شاعری و دور بودن ساحت مقدس رسول خدا (ص) از آنها، نازل شده و گمان می رود که دامنه آن بعد از رسول خدا (ص)، شامل اهل بیت (ع) نیز گردد. تدقیق در اشعار منسوب به ائمه و بررسی صحت و سقم انتساب آنها، تلاشی مفید محسوب شده و تبیین نحوه انشاد و صحت اشعار منتسب به ایشان، علیرغم این منع قرآنی، فواید فراوانی برای اهل تحقیق به همراه خواهد داشت. نویسنده در مقاله پیش رو بر آن است تا ضمن بررسی مختصر این مسئله و ذکر نمونه هایی از اشعار منسوب به امام حسن مجتبی (ع)، به معرفی اثری در این حوزه با عنوان «شعر الإمام الحسن بن علی» اثر ابوالحسن مدائنی بپردازد.      
۱۳.

نقدنگاشت ترجمه های قرآنی (6): نقد و بررسی ترجمه جناب آقای گرمارودی و جناب آقای استاد ولی از قرآن کریم دو ترجمه برگزیده سال 1390، بخش سوم

کلید واژه ها: ترجمه قرآن قرآن کتاب سال 1390 سیدعلی گرمارودی حسین استادولی نقد ترجمه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 182 تعداد دانلود : 45
نویسنده در نوشتار پیش رو، در تلاش است دو ترجمه از قرآن را (ترجمه سیدعلی گرمارودی و حسین استادولی) که حائز رتبه اول کتاب سال 1390 شده اند؛ ضمن مقایسه، در بوته نقد و بررسی قرار دهد. وی در راستای این هدف، با بیان آیات 25 تا 34 از سوره  بقره هر دو ترجمه را مطابق با چاپ سوم ترجمه استادولی و چاپ دوم ترجمه گرمارودی، بیان کرده و سپس، دیدگاه خود را مطرح می سازد.      
۱۴.

تأملاتی درباره دین در فلسفه قاره ای، به بهانه انتشار کتاب فلسفه قاره ای و فلسفه دین

نویسنده:

کلید واژه ها: دین فلسفه قاره ای کتاب فلسفه قاره ای و فلسفه دین مورنی جوی فلسفه دین جایگاه دین ترجمه کتاب معرفی کتاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 851 تعداد دانلود : 17
کتاب فلسفه قاره ای و فلسفه دین به سرویراستاری مورنی جوی و ترجمه محمدابراهیم باسط توسط نشر طه در سال 1397 به زیور طبع آراسته شده است. نویسنده در نوشتار پیش رو، پس از معرفی اجمالی فلسفه قاره ای، مروری بر جایگاه دین در فلسفه قاره ای داشته و به دو مفهوم مهم دینی در فلسفه قاره ای یعنی الاهیات سلبی و بازگشت به پولس قدیس می پردازد. سپس، با شرحی کوتاه بر خود کتاب، نکاتی درباره ترجمه این اثر و جایگاه آن در فضای فکری ایران بیان می دارد.    
۱۵.

اگرچه قصّه ای بس دلنواز است... (نقدی بر چاپ حروفیِ «قصّه سلیمان»)

کلید واژه ها: قصهء سلیمان ابویعقوب یوسف بن علی بن عمر تبریزی نقد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 776 تعداد دانلود : 589
کتاب "قصهء سلیمان" تالیف ابویعقوب یوسف بن علی بن عمر تبریزی در اواخر قرن ۶ و اوایل قرن ۷ قمری است. این کتاب اخیرا به چاپ حروفی رسیده، اما شوربختانه، غلطهای فراوان بدان راه یافته، چندان که متن از حیّز انتفاع بیرون شده است. این بی سامانی، البته محصولِ اهلیت نداشتن مباشران چاپ این کتاب است. مقالهء حاضر، که نمونه هایی اندک از آشفتگیهای بسیارِ کتاب مزبور را نشان داده، گواهی است بر این دعوی.  
۱۶.

انتحال از خویشتن، با اقتباس از دیگران!

کلید واژه ها: انتحال از خویشتن انتحال به سبب ارجاع نابَسَنده اقتباس نقد ارجاع دهی کتاب سازی ترجمه آزاد محمّدکاظم رحمتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 79 تعداد دانلود : 108
ارائه مکتوبات پژوهشیِ سودمند و روش مند منوط است به رعایت دقیق ضوابط و قواعد مرسومی که تخلّف از آنها موجب تولید آثار پژوهشی نااستوار و نامطلوب می شود. نقدِ نگاشته هایی که بدون توجّه به معیارهای علمیِ مقبول در نگارش مقالات پژوهشی فراهم آمده است و بازنمودنِ خطاها و کاستی های آنها بی تردید در ارتقای سطح کیفی تحقیقات و تألیفات پژوهشگران اثرگذار است. از این رو در نوشتار پیش رو، با بررسی شماری از مقالات یکی از نویسندگان پرکار، به سنجش و نقد برخی از روش ها و منش های پژوهشی ناهنجار در نگارش مقالات علمی پرداخته می شود که از آن جمله است: اقتباس کلان از آثار سایر محقّقان و درهم آمیختن تألیف و ترجمه، ارجاع دهی مبهم و غیر دقیق و انتحال به سبب ارجاع نابَسَنده، بازیافت مطالب پیشترمنتشرشده خود در مقالات تازه یا انتحال از خویشتن ، بازنشر مکرّر یک مقاله یا کتاب در صورت های مختلف (مقاله سازی و کتاب سازی)، ارائه ترجمه های غیر دقیق و افراط در ترجمه آزاد، نمایش نادرستِ نقش پژوهشی نویسنده در فراهم آوردن آثار و نادیده انگاشتن حقوق معنوی صاحبان اصلی اندیشه ها، و نیز انشاء نامنظّم و نگارش شتابزده با نثری نارس و نارسا.

یادداشت ها

۱.

نکته حاشیه یادداشت : نکاتی از آثار استاد علامه جلال الدین همایی (6)، رساله جدول معرفت تواریخ در سنه 961 نوشته شد، چشمه خورشید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 437 تعداد دانلود : 669
. نکاتی از آثار استاد علامه جلال الدین همایی (6) . رساله جدول معرفت تواریخ در سنه 961 نوشته شد . چشمه خورشید

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۸۳