گنجینه اسناد

هدف: جزیره در دهه 1320و 1330ش به شکل کم سابقه ای پذیرای تعداد زیادی از تبعیدیان ازسوی حکومت مرکزی بود. عموم این تبعیدیان یا عضو حزب توده بودند و یا به عقاید آن حزب تمایل داشتند. در میان تبعیدیانْ افراد شناخته شده زیادی نیز بودند.   در این مقاله سبب انتخاب خارک به این منظور بررسی می شود روش/ رویکرد پژوهش : داده ها از اسناد آرشیوی و منابع کتاب خانه ای گرداوری شده است. یافته ها و نتیجه گیری : محدودیت های اقلیمی خارک و سابقه تبعیدگاهی این جزیره، آن را محل مناسبی برای جلوگیری از توسعه قدرت، و ترویج   حزب توده و دیگر جریان های سیاسی  ساخت.  جزیره خارک زندان طبیعیِ دور از دسترس واجد ابعاد تأمینی و تأدیبی تبعیدگاه بود.

هدف : مسئله بحرین و جدایی آن از ایران ازجمله مهم ترین مسائل معوقه بین ایران و انگلستان بود که با روی کارآمدن رضاشاه با کمک عناصر انگلیسی، امید انگلستان برای حل وفصل این مسئله نیز بیشتر شد؛ ولی دولت ایران برای حل این مسائل با تکیه بر ابزارهایی چون حمایت شوروی، جامعه ملل، افکار عمومی و سیاست بِده بِستان وارد گفت وگوهای کلی با انگلستان شد که بیش از پنج سال به درازا کشید. این گفت وگوها به دلیل نرمش نداشتن دولت انگلستان دربرابر طرح های مختلف عبدالحسین تیمورتاش (نماینده رضاشاه) برای حل این مسئله شکست خورد و درنهایت با گره خوردن این موضوع با مسئله مذاکرات تجدیدنظر در قرارداد دارسی -که آن نیز برای ایران دستاوردی نداشت- موجب حذف تیمورتاش و حل نشدن مسئله بحرین در این دوره شد. پرسش اصلی نوشتار حاضر بر این اساس استوار است که دولت ایران در دوره پهلوی اول مسئله بحرین را چگونه صورت بندی کرده بود؟ آیا بحرین خود «مسئله» بود یا صرفاً به عنوان «ابزاری» برای کسب امتیاز از انگلستان به آن نگریسته می شد؟ روش/ رویکرد پژوهش : نوشتار حاضر به روش تاریخی که مبتنی بر توصیف و تحلیل داده های تاریخی است با اتکا بر اسناد وزارت خارجه انگلستان درصدد تبیین این مسئله است. یافته ها و نتیجه گیری :  یافته های پژوهش نشان می دهد که با مقاومت شدید انگلستان در شناسایی حاکمیت ایران بر بحرین و هم چنین اقدامات انگلستان برای کسب امتیاز نفت (بازنگری در قرارداد دارسی)، درنهایت سیاست ایران به کسب امتیاز دربرابر واگذاری بحرین متمایل شد.

هدف : بررسی و تبیین شکل گیری کنگره دهقانان در سال ۱۳۴۱ و نتایج آن. روش/  رویکرد پژوهش : پژوهش حاضر به روش تاریخی و برمبنای فن مراجعه به اسناد و مدارک و جمع آوری اطلاعات از منابع کتاب خانه ای و با رویکرد تحلیلی و توصیفی انجام شده است. یافته ها و نتیجه گیری: کنگره دهقانان یک سال بعداز اجرای اصلاحات ارضی، در تهران برگزار شد. در این کنگره دولت برای رسیدن به اهداف سیاسی و اقتصادی خود، طبقه جدید «دهقان» را پشتوانه حداکثری مناسبی دید تا مشروعیت اصلاحات ارضی را از خود آنان بخواهد؛ هم چنین اصلاحاتی را که در دوره های قبل به دلیل مخالفت طبقه حاکمِ ملّاک و اقلیتی از جامعه شهری ناکام مانده بود، این بار با جلب نظر اکثریت طبقه جامعه یعنی طبقه جدید «دهقان» به تصویب ملی برساند.

هدف : ماهیت و عملکرد مجاهدان مشروطه خواه در تحولات شمال غرب کشور طی سال های جنگ جهانی اول بررسی شده است روش/ رویکرد پژوهش : داده ها از منابع  کتاب خانه ای گردآوری و تحلیل شده است. یافته ها و نتیجه گیری:   مجاهدان با آغاز جنگ جهانی اول از عثمانی به آذربایجان  بازگشتند. آنها اهداف مختلفی دنبال کردند و عملکردهای مختلف از خود نشان دادند. به لحاظ ماهیت و عملکرد، مجاهدان به دو طیف وطن پرستان و عُمّال عثمانی تعلق داشتند. عمال عثمانی در عقیده و  یغماگری قوای عثمانی را همراهی می کردند. ایشان نه تنها از رسالت آزادی خواهانه خود و از اصول و ارزش های مشروطه عدول کردند، بلکه دوشادوش قوای عثمانی به غارت گری و تعدی پرداختند.

نظارت و کنترل بر بودجه به عنوان یکی از ارکان مهم در بودجه بندی، در دوره قاجار اهمیت زیادی داشت. کتابچه های مفاصاحساب، یکی از دفاتر مالی قابل دسترس از دوره قاجار است که شناخت آن می تواند زوایای تاریک و ناشناخته مالی ایران به ویژه مباحث بودجه ریزی را روشن کند. هدف : پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که ساختار، اجزا و محتوای دفتر مفاصاحساب در عصر قاجار چگونه تنظیم و نگارش می شده است و این اجزا چه تغییراتی داشته است. روش/ رویکرد پژوهش : داده ها براساس 46 سند موجود در پنج مرکز آرشیوی، جمع آوری و تحلیل شده است. یافته ها و نتیجه گیری : ساختار مفاصاحساب از چهار بخشِ مفرده، من ذالک، الباقی-الفاضل، و اضافات تشکیل شده است. مفرده در اصطلاح به معنای درآمد و من ذالک به معنای مخارج است. چنانچه مقدار من ذالک کمتر از مفرده باشد درپی آن «الباقی» نوشته می شود و چنانچه مقدار من ذالک زیادتر از مفرده باشد درپی آن «الفاضل» نوشته می شود که به معنای کسری بودجه است؛ ولی اگر در نقد کمتر و در جنس بیشتر باشد یا بالعکس، در این صورت «الباقی به مافیه الزیاده» آورده می شود. مفرده به لحاظ ساختار شکلی از دو حرف اول و حرف ثانی و چهار دفعه تشکیل می شود. حرف اول برای درآمدهای سال جاری و حرف ثانی برای درآمدهای سال های قبل است. حرف اول خود به دو بخش مالیات اصل و اضافه تقسیم می شود که به ترتیب به معنای مالیات مستمر و غیرمستمر است. مخارج نیز در غالب برات های مالی به دو بخش مستمر و غیرمستمر تقسیم می شود. اضافات سند نیز ساختاری منظم و منسجم داشت، ولی در دوره مظفری، نسبت به دوره ناصری به لحاظ شکلی تغییراتی پیدا کرد؛ به این ترتیب که مهر و طغرای شاهی در صدر صفحه اول کتابچه حذف شد؛ اتصالات هم که به نوعی عنوان بندی هریک از صفحات است در مفاصاحساب دوره قاجار مرسوم نبود.

حفاظت پیشگیرانه در موزه ها شامل تمامی راهبردهایی است که روند تخریب آثار تاریخی فرهنگی را کنترل می کند و از آسیب رسیدن به آن ها جلوگیری می کند. قدم اول در این راه شناسایی آفات موزه ای است تا بتوان طبق آنْ برنامه مدیریت مقابله با آفات را در موزه ها به کار گرفت. هدف : هدف این پژوهش شناسایی آفاتی است که به کلکسیون های کاخ موزه نیاوران آسیب وارد می کنند و توصیه روش هایی برای پیشگیری از این آفات است. روش/ رویکرد پژوهش : در این پژوهش حشرات سه ساختمان کتاب خانه، کوشک احمدشاهی و کاخ صاحب قرانیه بررسی شدند. این بررسی به روش میدانی-آزمایشگاهی انجام شد. حشرات با استفاده از قلم مو و انواع تله ها از روی تمام وجوه اجناس موجود در ساختمان ها جمع آوری شدند. نمونه ها پس از بررسی در آزمایشگاه، شناسایی شدند. یافته ها و نتیجه گیری : حشرات کاخ موزه نیاوران به راسته های استطاله داران (Thysanura) (حشرات دارای پیوست در انتهای بدن)، سوسک های خانواده Dermestidae، Ptinidae، و پروانه های بید از خانواده Tineidae تعلق داشتند. برای تدوین برنامه مدیریت تلفیقی آفاتْ روش های کنونی کنترل آفات در کاخ موزه نیاوران ارزیابی شد و راهبردهای پیشگیرانه و برنامه های پایش ارائه شد؛ به گونه ای که کاربرد آفت کش ها آخرین راه حل باشد.

هدف : در دورهناصرالدین شاه قاجار قران های نقره فراوانی بین سال های 1265-1292ق در ضراب خانه استرآباد ضرب شد. نظام ضرب سکه شهرها در دوره ناصری هرچند به صورت اسمی پیرو نظام تهران بود، ولی درعمل هر شهر نظامی خودمختار داشت و سکه بیشتر شهرها با مقادیر متفاوت خلوص نقره ضرب می شد. این مقاله برآن است تا علاوه بر سنجش مقدار خلوص نقره و سیر تغییرات آن در سکه های ضرب استرآباد، قدرت اقتصادی استرآباد را تبیین کند و با شهرهای مهمتر در عصر قاجار، یعنی مشهد، تبریز، اصفهان، و شیراز مقایسه کند. روش/ رویکرد پژوهش : 22 سکه متعلق به 22 تاریخ دوره ناصرالدین شاه با استفاده از شیوه پیکسی  تجزیه عنصری شد. یافته ها و نتیجه گیری : میانگین خلوص نقره سکه های ضرب استرآباد در دوره ناصرالدین شاه بین سال های 1265-1273ق 90.10%، بین سال های 1276-1287ق 86.56%، بین سال های 1289-1292ق 84.20%، و میانگین سه دوره 87.42% یافته شد. میانگین خلوص نقره سکه های ضرب مشهد (84%)، تبریز (82%)، تهران (90%)، اصفهان (84%)، و شیراز (90%) بود. در آخر نیز اطلاعاتی ارزشمند از نحوه تغییر عیار فلز سکه ها با فلزات مس و آهن، و نوع معادن نقرهاستفاده شده، یعنی معادن سروزیت به دست آمد.