کاشان شناسی

کاشان شناسی

کاشان شناسی دوره 11 بهار و تابستان 1397 شماره 1 (پیاپی 20) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

قبرستان نوش آباد محوطه ای از دوره نوسنگی در دشت کاشان(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 331 تعداد دانلود : 569
دوران نوسنگی یا دوره ای که بشر از شیوه زندگی مبتنی بر شکار و گردآوری خوراک به شیوه زندگی مبتنی بر تولید خوراک روی آورد، از ابتدای شروع باستان شناسی به عنوان یک شاخه علمی مورد توجه بوده و بخش زیادی از مطالعات و پژوهش های انجام شده در این حوضه را به خود اختصاص داده است. منطقه فرهنگی کاشان نیز از جمله مناطقی است که شواهد و مدارک این تحول اساسی را در خود داشته و جزو نخستین مناطقی است که مورد توجه باستان شناسان علاقه مند به این دوره قرار گرفته است. گرچه محوطه سیلک کلیدی ترین محوطه دوران پیش از تاریخ این منطقه شناخته می شود، محوطه های باستانی مانند تپه شورابه، اریسمان و گورستان هزاره دومی استرک جوشقان که به تازگی مورد کاوش قرار گرفته اند نیز به درک تحولات اجتماعی و فرهنگی جوامع این منطقه کمک کرده و دیدگاه ما را به دوران گذشته آن واضح تر نموده است. محوطه قبرستان نوش آباد از جمله محوطه هایی است که آثار قدیمی ترین مراحل این تحولات را در خود داشته، اما شوربختانه به علت تخریب های انسانی شدیدی که در آن صورت گرفته، آنچنان که می باید انتظارات باستان شناسان را برآورده نکرده است. در این نوشتار، گزارش تنها فصل پژوهش باستان شناختی انجام شده در محوطه به همراه نتایج اجمالی که از این پژوهش باستان شناختی کوتاه مدت به دست آمده، ارائه شده است.
۲.

بررسی تطبیقی نفس و مدارج هفتگانه کمال آن از دیدگاه افضل الدین کاشانی و شهاب الدین سهروردی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 563 تعداد دانلود : 51
علم النفس یکی از مهم ترین مباحث فلسفه اسلامی محسوب می شود. این پژوهش به بررسی جایگاه نفس و مراتب کمال آن در نظام فکری و فلسفی افضل الدین کاشانی می پردازد و به نتایج زیر دست یافته است:افضل الدین در ارائه مباحث فلسفی رویکردی اشراقی دارد؛ محور مباحث فلسفه آگاهی محور وی، «نفس» به عنوان موجودی خودآگاه است؛ عقل/ نفس به عنوان یک حقیقت الهی و متافیزیکی خودآگاه باب ورود به فلسفه افضل الدین است. ازاین رو آگاهی و ادراک نفس تا مرحله نیل به حقیقت از اهمّ مباحث فلسفی وی به شمار می رود؛ تا جایی که وی مراتب کمال نفس را منطبق با مراتب علم و آگاهی دانسته و به تبع مراحل هفتگانه سیر و سلوک آیینی و عرفانی، مراتب و مدارج کمال نفس را در طی مراحل هفتگانه عقلانی ترسیم می کند. تفاوت تشکیکی مراتب ادراک در همه این مراتب به حقیقت واحد آگاهی منتهی می گردد؛ چنان که نفس با وصول به هر مرتبه، بر میزان آگاهی و خودآگاهی او افزوده می شود تا به مرتبه عقلانی مرتبه اتحاد عقل و عاقل و معقول نائل گردد.
۳.

سهم و جایگاه کاشان در حوزه نسخه های خطی اسلامی ایران و عراق(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 786 تعداد دانلود : 534
نسخه های خطّی که به عنوان میراث فرهنگی، علمی و هنری ملت ها محسوب می گردند، از سه بُعد فرهنگی علمی و هنری حائز اهمیت هستند و از نشانه های قدرت فرهنگی و رشد علمی هر مملکت و منطقه ای به حساب می آیند. در ایران نیز بیشتر نسخه های خطی در تعداد اندکی از شهرهای با سابقه تمدنی، علمی و فرهنگی غنی قرار دارند که کاشان نیز یکی از آن هاست؛ ازاین رو در این پژوهش، سهم و جایگاه شهر کاشان در حوزه نسخه های خطی اسلامی ایران و عراق، با استفاده از روش کتابخانه ای و توصیفی، بررسی شده است. شهر کاشان از نظر فراوانی نسخه های خطی، در رتبه هشتم، و از نظر تعداد مجموعه ها با 17 کتابخانه، در رتبه نهم قرار دارد. بیشترین آثار در قرن یازدهم هجری قمری (دوره صفویه) تألیف شده و اغلب پدیدآورندگانِ شیعی مذهب، و شاعران و فقیهان بیشتر از سایر طبقه دانشمندان، در این شهر به تألیف و تدوین مشغول بوده اند، همچنین رتبه چهاردهم مکان تألیف در ایران و رتبه بیست وسوم در عراق و از نظر مکان استنساخ نسخه های خطی، رتبه دوازدهم در ایران و بیست ونهم در عراق را دارد.شهر کاشان هم تراز با شهرهای حکومتی و پایتخت های ایران یکی از کانون های مهم تمدنی، فرهنگی و علمی کشور است که در دوره صفویه، به اوج شکوفایی رسیده و لقب دارالمؤمنین که پادشاهان صفویه به این شهر داده اند، منطقی، علمی و بسیار بجا بوده است. این دیار سهم قابل توجهی در توسعه و گسترش زبان و ادب فارسی ایران و علوم اسلامی داشته و به عنوان یکی از کانون های استنساخ نسخه های خطی موجود در ایران و عراق و پشتوانه ای برای تعاملات و گفت وگوهای بین المللی است.
۴.

قاضی اسد کوپایی کاشانی عارف پرشور و بی پروا(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 587 تعداد دانلود : 526
قاضی اسد قهپایی عارفِ شاعر سده دهم هجری است. از سرگذشت وی اطلاع چندانی در دست نیست. اصل وی از قهپایه ساوه است، گرچه در کاشان زندگی می کرده و به سال 1048 بدان جا مدفون است. مرکز تعلیمی وی مجموعه ای شامل ساختمان ها و باغچه ای بزرگ بوده که در نیم قرن پیش تخریب و فقط بقعه مدفن بر جای مانده است. وی از مشایخ تصوف است که نسبتش از طریق علی سدیری به محمد نوربخش و دیگر مشایخ نوربخشیه و کبرویه می رسد. محمد محقق اردبیلی صاحب آثار متعدد در تصوف و مدفون در بیدگل و همچنین علی معلم که گویا خانقاهی نیز در بیدهند قم تأسیس می کند، مهم ترین شاگردانش هستند. دیوان شعری نیز از قاضی اسد بر جای مانده که تا حدود زیادی افکارش در آن بازتاب یافته است. وی عارف پرشور و عاشق رندی است که شیوه قلندری و شاهدپرستی در منش و بینشش پیداست و گاهی دعاوی کرامت مآبانه دارد، اما شاه بیت سخنش تشیع، ائمه شیعه و به ویژه امام علی(ع) است. حوادث اجتماعی روزگار از جمله تهاجم سلاطین عثمانی به ایران و دفاع دلاورانه مردم در مقابل متجاوزان در شعرش بازتاب گسترده دارد.
۵.

بررسی مقایسه ای خطوط کوفی مقبره شیخ عبدالصمد نطنزی و قدمگاه فراشاه یزد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 976 تعداد دانلود : 428
خطوط کوفی از خطوط فاخر جهان اسلام بوده که تنوع بی نظیری در نحوه نگارش و قواعد ترسیمی آن وجود دارد. این خطوط به دلیل دارابودن ماهیت هندسی، جای خود را در فضاهای معماری به خوبی باز کرده اند و بخش مهمی از تزیینات بی بدیل معماران قرون اولیه تا پیدایش صفویه را شکل می دهند و عنصر مهمی در پیوند میان صورت، هندسه، کلمه و معنا در معماری به شمار می روند. این خطوط در اشکال اصلی کوفی بنایی، کوفی تحریری، کوفی تزیینی به کار رفته و هر دسته شامل انواع بی شماری از خطوط است. برای مثال کوفی های تزیینی، خود اشکال مشجر، ترکیب با گره، مشرقی، مغربی و... را شامل می شود؛ به گونه ای که انواع این خطوط در پهنه جهان اسلام به بیش از 360 نوع خط کوفی می رسد. از آنجا که متأسفانه این خطوط در برهه ای از تاریخ تداوم نیافته و رو به فراموشی رفته اند، بناهای معدودی را شامل می شوند. بنابراین هریک از این آثار به مثابه سند منحصربه فردی هستند که جای مطالعه و تعمق دارند. یکی از بناهای بی نظیر جهان اسلام که خطوط کوفی تزیینی و بنایی چشم نواز دارد، بنای مقبره شیخ عبدالصمد نطنز است. در این مقاله، ضمن معرفی الگوی حروف کوفی به کاررفته در بنا و قواعد و تناسبات و اصول هندسی حاکم بر آن، این الگو با خط کوفی تزیینی به کاررفته در قدمگاه فراشاه یزد مقایسه شده است.نتیجه تحقیق نشان می دهد که تفاوت های موجود به روش ترسیم، نوع خط، دوره خط نگاری، ابعاد زمینه، مصالح ساخت و روش اجرای خط برمی گردد که هر لوح خط کوفی را به نمونه ای منحصربه فرد و بی بدیل مبدل ساخته است.
۶.

کاشانِ پر خوف و رجای مولوی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 544 تعداد دانلود : 694
در بحر عمیق مثنوی، نام شهرها و اشخاص معدودی به میان آمده  و از میان این  نام ها و عناوین، شهر کاشان یکی از شهرهایی است که بخت و افتخار قرارگرفتن در دستورکار و منظومه مولانا را یافته است. این نوشته پس از نگاهی به شهرهای ذکرشده در فهرست داستان های مثنوی به  کاشان و حکایت عمرنامِ شهر کاشان در دفتر ششم می پردازد. در تحلیل زمینه های دخیل شدن کاشان در مثنوی، فرضیاتی چون روایات و امثله رایج و شایع عوام، سفر یا گذر احتمالی مولوی از کاشان (یا ری) در هنگام عزیمت از بلخ به حج در دوران نوجوانی، تضادها و کشمکش های سیاسی اجتماعی و فرهنگی قرون قبل و حین زیست مولوی و فرضیه اثرگذاری کتب و نوشته های برجسته و مکتوب این اعصار مد نظر قرار گرفته اند. لذا در ذیل نوشته، اوضاع اجتماعی و به ویژه مذهبی و شخصیت های دخیل و برجسته کاشان در قرون نزدیک به پیدایش مثنوی نیز مورد کاوش قرار گرفته است. در پایان، دلالت های اصلی حکایت مولانا برای این شهر و تمام ولایت در معرض خوف و رجا تشریح شده است

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۸