جغرافیا و مطالعات شهری و منطقه‌ای (جغرافیا و مطالعات محیطی سابق)

برای مدیریت و برنامه ریزی رشد پراکنده شهر و کاهش اثرات نامطلوب آن شناخت روند توسعه فیزیکی شهری ضروری می باشد. براین اساس پژوهش حاضر باهدف بررسی روند رشد پراکنده ی شهری با تأکید بر شاخص های تراکمی رشد هوشمند در مناطق چهار گانه شهر ارومیه انجام شده است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی از نوع کاربرد است. داده ها و اطلاعات موردنیاز از طریق نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390، طرح های جامع و تفصیلی شهر و سازمان های مرتبط با موضوع جمع آوری گردیده است. جهت تحلیل داده ها و شناخت الگوی رشد شهری از مدل های هلدرن و آنتروپی شانون در قالب نرم افزارExcel استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که 77 درصد از رشد کالبدی شهر، در فاصله سال های 1385- 1365، مربوط به رشد جمعیت آن بوده و 23 درصد از رشد شهر با رشد بیهوده و پراکنده (اسپرال) آن مرتبط بوده است. نتیجه این رشد پراکنده، کاهش تراکم ناخالص جمعیتی و افزایش سرانه ناخالص زمین شهری شده است. نتایج حاکی از آن است که الگوی رشد شهر ارومیه به صورت پراکنده است و این امر موجب ناپایداری زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و درنهایت شکل شهری شده است. با توجه به پیامدهای نامطلوب رشد پراکنده، در راستای دستیابی به توسعه ی پایدار شهری به نظر می رسد؛ روش تمرکز غیرمتمرکز (تبدیل شهر تک مرکزی به چندمرکزی بر پایه ی متراکم سازی و افزون سازی فعالیت ها در مراکز فرعی) با تأکید بر اصول و راهبردهای رشد هوشمند شهری بهترین الگو برای گسترش کالبدی– فضایی شهر ارومیه در آینده باشد.

امروزه نحوه مدیریت شهری می تواند در پایداری محلات تاثیر گذار باشد. در حال حاضر رویکردی که به عنوان اثر بخش ترین، کم هزینه ترین و پایدارترین شیوه اعمال مدیریت شهری معرفی می شود «حکمروایی خوب شهری» می باشد. هدف کلی این پژوهش تحلیل الگوی حکمروایی خوب شهری در توسعه پایدار محله ای محلات منطقه شش تهران می باشد. روش تحقیق نوصیفی تحلیلی است. به همین منظور ابتدا محلات منطقه شش به لحاظ شاخص های حکمروایی خوب شهری و توسعه پایدار محله ای با استفاده از مدل وزن دهی آنتروپی شانون و VIKOR مورد بررسی قرار گرفتند و در مراحل بعدی برای بررسی ارتباط بین پایداری محله ای و حکمروایی خوب شهری از آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغییره بهره گرفته شد. نتایج حاصل از مدل VIKORنشان میدهد که محلات منطقه 6 از لحاظ حکمروایی خوب شهری و توسعه پایدار محله ای در وضعیت ضعیف و ناپایداری هستند و از لحاظ شاخص های حکمروایی خوب شهری محله گاندی در رتبه اول و محله بهجت در رتبه آخر قرار دارد. همچنین از لحاظ شاخص های توسعه پایدار محله ای محله آرژانتین ساعی به عنوان پایدارترین محله و محله نصرت به عنوان ناپایدارترین محله معرفی شدند. آزمون همبستگی پیرسون هم نشان می دهد که بین حکمروایی خوب شهری و توسعه پایدار محله ای در محلات منطقه 6 رابطه معناداری وجود دارد. نتایج حاصل از آزمون رگرسیون چند متغییره نشان دهنده این امر است که در بین شاخص های حکمروایی خوب شهری، شاخص مشارکت بیشترین تاثیر را در توسعه پایدار محله ای دارند

ارزش و بزرگی عدالت در سطح اجتماع از منظر قرآن به حدی است که به صورت اصلی بنیادین و بدل ناپذیر مطرح گشته و خداوند به طور قاطع به آن فرمان می دهد. اصلی ترین علت وجودی بحران های جوامع بشر، نبود عدالت است. مفهومی که در ابعاد برنامه ریزی فضایی؛ تئوری هایی مانند تمرکزگرایی را به چالش کشیده و در برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، یکی از مولفه های اساسی در توسعه پایدار شهری محسوب می شود. هدف از پژوهش توصیفی- تحلیلی حاضر، استفاده از رهیافت ترکیبی DEA-TOPSIS/GIS برای ارزیابی دسترسی و ضریب نفوذ خدمات شهری در هسته های شهری اردبیل می باشد. در این روش دو واحد مجازی ایده آل و ضدایده آل معرفی می شود و از این طریق کارآیی هر واحد نسبت به ایده آل و ضد ایده آل مورد بررسی قرار می گیرد؛ که با قرار گرفتن نتایج حاصل از دیدگاه ایده آل و ضداید ه آل هر واحد در RC ، میزان برخورداری نواحی شهری از خدمات موردمطالعه بدست می آید. بر این اساس حوزه ای با وسعت حدود 1000هکتار در قلمروی میانی شهر، دارای برخورداری کامل می باشند، در صورتی که این شاخص در نواحی حاشیه ای شهر بازگوکننده عدم نفوذ (یکسان) خدمات در شهر می باشد.

مطالعه حاضر با هدف تحلیل مکانی پایانه مسافربری شهر ایلام انجام گرفته است، زیرا انتخاب مکان مناسب برای یک فعالیت درسطح شهر یکی از تصمیمات گسترده است که نیازمند تحقیق در مکان از دیدگاه های مختلف می باشد. جانمایی نامناسب پایانه ها در شهر نه تنها بر عملکرد شبکه ترافیکی پیرامون و شبکه اتوبوسرانی اثر منفی برجای می-گذارد، بلکه اثرات زیانباری بر ساختار شهر و بافت شهرسازی خواهد گذاشت. این امر در مورد شهرهایی نظیر شهر ایلام اهمیت دارد که همواره حجم زیادی از جمعیت به آن وارد یا از آن خارج می شود. ، پس در این تحقیق شناسایی عوامل مؤثر جهت دستیابی به توسعه پایدار مناسب پایانه، قابل تأمل است. روش انجام تحقیق توصیفی-تحلیلی است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از ترکیب سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شده است. نتایج حاصل از بررسی ها نشان می دهد در مکان-گزینی پایانه مسافربری شهر ایلام معیارها و استانداردهای لازم به ترتیب در مورد معیار کالبدی در وضعیت کاملاً مطلوب (462/0)، اجتماعی- اقتصادی در وضعیت مطلوب (380/0) و زیست محیطی در وضعیت نسبتاً مطلوب (158/0) قرار گفته است. به طورکلی نتایج نشان داد که پایانه مسافربری ایلام در وضعیت کاملاً مطلوبی قرار دارد و در پهنه مناسبی قرار گرفته است و پهنه های مناسب برای پایانه های مسافر بری در شهر ایلام به منظور الگوی مطلوب وجود دارد

با مطرح شدن نظریه های شهر پایدار، شهر اکولوژیکی، بوم شهر، شهر هوشمند و شهر سبز در دهه های اخیر، توجه ویژه به طراحی سازگار با طبیعت، پایداری اکولوژیکی و مسائل اقلیمی مد نظر طراحان و برنامه ریزان شهری قرار گرفته است؛ تحقیق حاضر با هدف تبیین معیارهای کالبدی موثر بر آسایش حرارتی فضاهای باز شهری و خرد اقلیم تدوین گردیده و بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، به استخراج مولفه های فرم شهری تاثیرگذار بر آسایش حرارتی فضاهای باز شهری در سلسله مراتبی از بنا تا بافت، بپردازد. این تحقیق در بخشی از اراضی 17.5 هکتاری سیلو شهر یزد انجام گرفته است. در مرحله اول با روش شبیه سازی با استفاده از نرم افزار انوی مت میزان دمای متوسط تابشی در نقاط منتخب سایت محاسبه گردیده و سپس آسایش حرارتی بر اساس شاخص PMV برای گروه مشخص در گرم ترین روز سال 2015 برآورد شده است. در قسمت دوم با مقایسه آسایش حرارتی و عوامل فیزیکی محیط شامل ارتفاع، محصوریت، پوشش گیاهی و .... معیارهای فرم کالبدی موثر در تحقق آسایش حرارتی شناسایی گردیده اند. نتایج نشان می دهد ابعاد فضایی، کالبدی و محیطی عناصر تشکیل دهنده فرم شهری چون محصوریت (نسبت ارتفاع به عرضH/W)، ضریب دید به آسمان و الگوی شبکه معابر، مصالح (جنس، رنگ) بام، بدنه و کف، پوشش گیاهی (گونه و تراکم آن)، کاربری و ... از جمله عوامل موثر بر آسایش حرارتی فضاهای باز شهری هستند که توجه به آنها در فرایند برنامه ریزی و طراحی شهری، می تواند سبب خلق فضاهایی شود که آسایش حرارتی را برای کاربران فراهم کند.

امروزه بیش از 30 درصد از جمعیت کلان شهرها را حاشیه نشین ها تشکیل می د هند. گذر سریع از زندگی روستانشینی به شهرنشینی به ویژه بعد از اصلاحات اراضی، سبب پیدایش و تکوین محلات حاشیه ای در اطراف شهرها گردید. یکی از نهادهای اصلی برنامه ریزی برای حاشیه نشینان، شورای شهر است. هدف از انجام تحقیق حاضر، بررسی تحقق و عدم تحقق سیاست های توانمندسازی حاشیه نشینی شهرداری و شورای اسلامی شهر تبریز در سه دوره گذشته (1392-1378) است. این پژوهش از نوع کاربردی - توسعه ای و روش انجام آن تحلیلی - توصیفی بوده و برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز نیز از دو روش اسنادی و پیمایشی استفاده شده است. بر اساس آزمون T تک نمونه ای میانگین رضایت حاشیه نشینان تبریز از عملکرد شورای اسلامی این شهر 7/2 می باشد که در مقایسه با میانگین معیار (5>1با میانه 3) مقدار پایینی می باشد. همچنین از بین مؤلفه های مورد بررسی پیرامون عملکرد شهرداری تبریز در زمینه اجرای طرح ها ،بیشترین میزان رضایتمندی ساکنین محلات حاشیه نشین مربوط به عملکرد شهرداری در بهبود وضع دسترسی معابر محلات حاشیه نشین بوده و کمترین میزان رضایتمندی آنان از عملکرد شهرداری نیز مربوط به عدم استفاده شهرداری از منابع در دسترس در جهت بهبود شرایط محل زندگی ساکنین محلات حاشیه نشین بوده است. بر اساس آزمون T تک نمونه ای، میانگین شاخص ترکیبی رضایت حاشیه نشینان تبریز از عملکرد شهرداری این شهر 98/2 می باشد که در مقایسه با میانگین معیار (5>1با میانه 3) پایین است. نتایج نشان می دهد که از نظر ساکنین محلات حاشیه نشین شهر تبریز، سیاست های توانمندسازی این محلات توسط شورای اسلامی شهر و شهرداری تبریز رضایت بخش نبوده است.

یکی از معضلاتی که امروزه در برنامه ریزی و مدیریت اکثر شهرها بخصوص کلانشهرهای کشور به چشم می خورد، عدم تخصیص متناسب فضا و جانمایی بهینه عناصر خدماتی و کالبدی شهر، از جمله مراکز درمانی(بیمارستان ها) می باشد. از این رو مکان یابی درست بیمارستان ها نسبت به سایر کاربری های شهری همجوار می تواند راهگشای برخی از مشکلات شهری امروزه باشد. ه دف عم ده ای ن پ ژوهش، ارزیابی نحوه توزیع و همچنین تحلیل موقعیت مکانی بیمارستان ها در ارتباط با سایر کاربری های همجوار شهری در کلانشهر اهواز با توجه به استانداردها و ضوابط مکانیابی بیمارستان بوده است. در این راستا پژوهش حاضر پس از شناسایی اصول مکانی کاربری بیمارستان در شهر و استخراج استانداردهای مکانی، به بررسی وضعیت همجواری و سازگاری کاربری بیمارستان در کلانشهر اهواز با استفاده از FAHP در سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) پرداخته است. برای رسیدن به این مهم مطابق باهدف پژوهش، از 16 لایه اطلاعاتی با عنوان لایه های گسل ، رودخانه، آتش نشانی، پمپ بنزین، نظامی، فضای سبز، تراکم جمعیت، شریانی های درجه 1، گورستان، پایانه، پمپ گاز، کشتارگاه، پارکینگ، کارگاه و کاربری ورزشی استفاده شده است. نوع پژوهش حاضر کاربردی – توسعه ای و با رویکرد توصیفی – تحلیلی به انجام رسیده است. نتایج حاکی از آن است که اکثر بیمارستان ها در پهنه ای ناسازگار قرار گرفته اند که با معیارهای مورد نظر برنامه ریزی شهری مطابقت ندارد.

شهر به عنوان بستر زیست انسان شهرنشین، نیازمند تأمین استانداردهایی است که در یک نگاه می توان آن را استانداردهای کیفیت زندگی نامید. از آنجائیکه مهمترین و اساسی ترین هدف از برنامه ریزی شهری پاسخگویی به نیازهای افراد ساکن در شهرها و بهبود کیفیت زندگی آن ها ست، امروزه توزیع نهادهای خدماتی کیفیت زندگی شامل کیفیت مسکن ، کیفیت محیط زیست، اشتغال، آموزش، بهداشت و... در سطح شهر مورد توجه مدیران و برنامه ریزان شهری می باشد. بر این اساس، هدف تحقیق حاضر بررسی و تحلیل شاخص های کیفیت زندگی شهری در مناطق شهر شیراز می باشد روش تحقیق "توصیفی – تحلیلی " است که با مطالعات میدانی و تکمیل پرسشنامه گردآوری شده و در نرم افزار SPSS وارد و سپس با استفاده از آزمون Tتک نمونه ای ابتدا میزان رضایتمندی شهروندان از کیفیت زندگی در شهر شیراز سنجیده شد. و سپس با استفاده از مدل های topsis،AHP و vikor مناطق شهری شیراز در میزان برخورداری از شاخص های کیفیت زندگی اولویت بندی شدند. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که شاخص های سرگرمی، آموزش و محیط زیست از حد متوسط احساس رضایتمندی بالاتر قرار دارد. همچنین تاسیسات و تجهیزات، جامعه مدنی و خدمات در شرایط متوسطی از احساس رضایتمندی می باشند. شاخص های بهداشت، اشتغال و مسکن در پاین تر از حد متوسط رضایتمندی کیفیت زندگی قرار گرفته اند. همچنین نتایج حاصل از رتبه بندی مناطق نشان دهنده تفاوت معناداری از لحاظ شاخص های کیفیت زندگی در بین مناطق ده گانه شهر شیراز و نابرابری مناطق قدیمی و مناطق جدید می باشد.

پایداری سیستم کلان شهرها حاصل تعامل صحیح خرده سیستم های موجود در آن می باشد. از اینرو شناخت عوامل و مولفه های تاثیرگذار بر پایداری، از ضروریات دستیابی به این مهم می باشد. در مقاله حاضر به دو خرده سیستم شهری و تعامل بین آنها توجه خاص شده است؛ حمل و نقل شهری و گردشگری شهری در بستر کلان شهر تهران، در محدوده منطقه 22 شهرداری و در حوزه نفوذ دریاچه شهدای خلیج فارس(دریاچه چیتگر). بر این اساس پس از بررسی مولفه های موثر بر پایداری، از طریق آزمونهای آماری به تحلیل این مولفه ها، البته در قالب چهار شاخص عمده پرداخته شده است. روش تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی بوده که در آن گردآوری داده ها بر پایه پرسشنامه هایی می باشد که در میان کارشناسان و متخصصان حوزه های برنامه ریزی شهری، حمل ونقل و ترافیک و گردشگری، توزیع گردید. جامعه آماری حدود 100 نفر بوده که به روش غیر تصادفی هدفمند انتحاب شده اند و به منظور تحلیل آمارهای گردآوری شده از نرم افزار SPSS22 و از روش های آماری از قبیل آزمون تی تک متغیره و نیز آزمون فریدمن استفاده شده است. نتایج آزمونها نشان می دهد که معیارهای چهارگانه پایداری مورد مطالعه، فاقد پایداری لازم بوده و در میان مولفه های موثر بر پایداری، معیار زیست محیطی دارای بیشترین تاثیر و معیار حمل ونقلی دارای کمترین تاثیر در ارزیابی پایداری سیستم ها حمل و نقل منطقه 22 شهرداری تهران در دسترسی به دریاچه شهدای خلیج فارس می باشند.

در سالهای اخیر تکنولوژی سنجش از دور تقریبا در بسیاری از زمینه ها استفاده شده است. و به عنوان یک روش کار در ایجاد و به روز کردن داده ها در بسیاری از کشورهای جهان مورد توجه بوده است با این حال، مطالعات برای استخراج دمای سطح زمین  Land Surface Temperature به ویژه در ایران، از طریق باند مادون قرمز تصاویر ماهواره ای محدود بوده و تا کنون گام های نخستین در این زمینه برداشته شده همچنین دمای خاک، پارامتری مهم در مطالعات هیدرولوژی، هواشناسی کشاورزی و اقلیم شناسی است، که اندازه گیری و پیش بینی آن ضروری است. این پارامتر فقط در ایستگاههای سینوپتیک اندازه گیری می شود، لذا کمبود آن در مناطقی که فاقد ایستگاه می باشد، از چالشهای مهم در بسیاری از علوم مرتبط با کشاورزی می باشد. در این بررسی جهت دستیابی به دمای سطح زمین از الگوریتم سبال استفاده شد، با استفاده از تصاویر حرارتی ماهواره لندست 8 و روش Emissivity Refrence Chanel  به محاسبه دمای سطح زمین پرداخته شده است. و با استفاده از دمای سطحی، دمای عمق خاک در شش عمق 5، 10، 20، 30، 50 و 100 و 120 سانتیمتری با استفاده از تصاویر ماهواره ای و تکنیک سنجش از دور پیش بینی شد. منطقه مورد مطالعه، شهرستان تبریز است، نتایج نشان داد که دمای خاک در عمق 5 سانتی متر به هنگام صبح کمتر از دمای شبانه است و روند تغییر ات روزانه دما در اعماق حدود40 سانتی متر کاملا ناچیز می باشد.