مطالعات دین، معنویت و مدیریت (اسلام و مدیریت سابق)

انسان  موجودی اجتماعی آفریده شده و از همینرو یکی از اصلیترین نیازهای بشر، نیاز او به رهایی از زندان تنهایی است. نهاد «دوستی» به مثابه پیوند معنوی افراد و زمینهساز ارتباطات مادی آنان یکی از بهترین راههای ارضای این نیاز و در نتیجه مطلوب ذاتی انسان است. از سوی دیگر، ایده محوری نظریه سرمایه اجتماعی، «روابط اجتماعی» است. بنابراین میتوان چنین نتیجهگیری کرد که رابطه «دوستی» بهعنوان نوع خاصی از «روابط اجتماعی» بین انسانها از عوامل اصلی ارتقای سرمایه اجتماعی جامعه است. تحقیق حاضر نخست با تکیه بر منابع شیعی و به روش کیفی «نظریهپردازی دادهبنیاد» در صدد ارائه یک نظریه اسلامی در خصوص دوستیابی و دوستی برآمده و سپس با تحلیل عقلانی−منطقی، دلالتهای آن نظریه −که آن را «دوستی تعالیبخش» نامیده− را در افزایش سرمایه اجتماعی مثبت (سازنده) جامعه بررسی کرده است.

هدف پژوهش، امکانسنجی استقرار مدیریت اسلامی در سازمانهای دولتی استان فارس میباشد. جامعه آماری پژوهش شامل 240 نفر از مدیران و رؤسای سازمانهای دولتی و وابسته به دولت و همچنین معاونان  آنان بود. با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی طبقهای، تعداد 171 نفر مدیر و معاون سازمانهای مختلف بهعنوان نمونه انتخابشدند. ابزار پژوهش شامل مقیاس مدیریت اسلامی ترکزاده (1388) مبتنی بر 34 سؤال در 3 بعد مفهومی، ساختاری و عملکردی بود. دادهها با استفاده از نرمافزار آماریSPSS₂₄  و آزمونهای آماری t تک متغیره، تحلیل واریانس درونگروهی، تعقیب بنفرونی و شفه تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد که زمینههای مفهومی استقرار مدیریت اسلامی در سازمانهای دولتی از سطح کفایت مطلوب بالاتر و دو زمینه ساختاری و عملکردی استقرار مدیریت اسلامی در سطح حداقل کفایت قابل پذیرش بود. تفاوت معناداری بین زمینههای سهگانه مدیریت اسلامی (زمینه مفهومی، ساختاری و عملکردی) وجود دارد. تفاوت معناداری بین ارزیابی امکان استقرار مدیریت اسلامی در زمینه مفهومی از دیدگاه مدیران دارای تحصیلات مختلف در سطح (002/0) وجود دارد؛ اما تفاوت معناداری بین امکان استقرار مدیریت اسلامی در زمینه های ساختاری و عملکردی از دیدگاه آنان وجود ندارد. همچنین تفاوت معناداری بین ارزیابی امکان استقرار مدیریت اسلامی در زمینه های سهگانه از دیدگاه مدیران با سوابق مختلف وجود ندارد. با توجه به نتایج بسترسازی برای تغییر تدریجی به سمت الگوی مدیریت اسلامی در عرصه های سازمانی و مدیریتی کشور و مفهوم سازی مشترک درباره مدیریت اسلامی و فرهنگ سازمانی آن پیشنهاد میگردد.

حفظ و بقای انقلاب اسلامی ایران که نظامی الهی و ارزشمحور است؛ همانند هر نظام دیگری متکی بر حفظ و استمرار ارزشهایی است که براساس آن شکل گرفته است و این مدیران و کارگزاران آن در سازمانهای دولتی هستند که از طریق کارکردها و عملکردهایشان، وظیفه اصلی در حفظ ارزشها و تحقق اهداف و آرمانهای انقلاب اسلامی را بر عهده دارند. این در حالی است که تغییر ارزشها در کشور بهویژه در بین کارگزاران آن میتواند زنگ خطری برای انقلاب باشد. بر همین اساس، درک مناسب راهبردهای ارزشی (غایی) که از پیادهسازی مدیریت ارزشبنیان مطلوب نظر میباشد، میتواند در تبیین مناسب ارزشها و پیادهسازی آنها راهگشا باشد. بدین منظور با انجام مصاحبههای نیمهساختارمند با خبرگان امر و بهرهگیری از روششناسی نظریه دادهبنیاد از طریق گردآوری و تحلیل دادهها، و رفت و برگشتهای مستمر در طی فرایند کدگذاری باز، محوری و انتخابی، نشانهها، مفاهیم و مقولات راهبردهای غایی مدیریت ارزشبنیان به تدریج ظهور یافت. در همین رابطه یافتههای پژوهش در سه سطح راهبردهای پابرجایی، تکاملی و آرمانی دستهبندی شدند.

انقلاب اسلامی بهعنوان یک پدیده زنده و در حال رشد، همانگونه که با حضور و نقشآفرینی مردم به وجود آمده، با حضور مؤثر مردم است که استوار میماند و تکامل مییابد. بسیج دانشجویی از جمله تشکلهای مردمی است که همواره پیشگام در نقشآفرینی مردمی مهمی در راستای حضور نیروهای مردمی در عرصههای اجتماعی داشته است، از این رو پژوهش حاضر به دنبال شناخت الگوی مدیریتی این تشکل بوده است تا هم بتواند باعث بهرهوری هرچه بیشتر آن شود و هم زمینه تکمیل، تصحیح و پیشرفت دانش مدیریت و نظریههای سازمان را فراهم سازد. این پژوهش از طریق انجام مصاحبه عمیق با 18 نفر از مسئولان  بسیج دانشجویی و انجام تحلیل محتوای کیفی بر دادههای حاصل از این مصاحبهها به 23 مفهوم اصلی در این زمینه دست یافته است که در گام بعدی این مفاهیم در ذیل 4 مقوله اصلی «اصول مدیریت»، «مقدمات مدیریت»، «مقومهای مدیریت» و «ابزارهای مدیریت» دستهبندی و تبیین شده است. در تشکل بسیج دانشجویی، هر فرد براساس انگیزههای درونی خود و برای انجام وظیفهای که از درون خود را متعهد بدان میداند در تشکل حضور مییابد از اینرو خبری از تعارض اهداف میانفردی و اهداف فردی و سازمانی وجود ندارد.

کارکنان درمانی در صورتی که در سایه اخلاق کاری اسلامی احساس کنند عدالت در سازمان رعایت میشود، رفتار شهروندی از خود بروز میدهند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی ارتباط اخلاق کاری اسلامی با عدالت سازمانی و رفتار شهروندی در کارکنان درمانی بیمارستان تأمین اجتماعی شهرکرد میباشد. این مطالعه به روش توصیفی−تحلیلی از نوع همبستگی انجام شد. 230 نفر از کارکنان درمانی بیمارستان تأمین اجتماعی شهرکرد به روش تمام شماری مورد مطالعه قرار گرفتند. دادهها با استفاده از سه پرسشنامه اخلاق کاری اسلامی علی الکاظمی (1390)، پرسشنامه استاندارد عدالت سازمانی نیهوف و مورمن (1993) و پرسشنامه استاندارد رفتار شهروندی سازمانی اورگان و کانوسکی (1996)، جمعآورى و با استفاده از آمار توصیفى، محاسبه ضریب همبستگى پیرسون، آزمون رگرسیون چند متغیره مورد سنجش قرار گرفت. نتایج تحقیق حاکی از آن است که: بین میانگین نمره اخلاق کاری اسلامی با عدالت سازمانی و رفتار شهروندی رابطه وجود دارد بین میانگین نمره اخلاق کاری اسلامی با عدالت سازمانی رابطه وجود دارد (p<0/05). بین میانگین نمره اخلاق کاری اسلامی با رفتار شهروندی سازمانی رابطه وجود دارد (p<0/05). بین میانگین نمره عدالت سازمانی با رفتار شهروندی سازمان رابطه وجود دارد (p<0/05). بین میانگین نمره اخلاق کاری اسلامی، عدالت سازمانی و رفتار شهروندی با برخی متغیرهای دموگرافیک (سن، جنس، نوع قرارداد، تحصیلات) رابطه معنیدار وجود نداشت. براساس یافتههاى پژوهش میتوان نتیجه گرفت که برای افزایش در میزان رفتار شهروندی سازمانی از طریق افزایش اخلاق کاری اسلامی و عدالت سازمانی میتوان اقدام کرد.

پژوهش حاضر با رویکرد کیفی تحلیل محتوا و با ماهیت اکتشافی و جهتگیری کاربردی انجام شده است و از جهت شیوه گردآوری دادهها از روش متنکاوی استفاده شده است. عمدهترین ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق، فیشبرداری است. جامعه آماری در این پژوهش، شامل متون مرتبط با مدیریت استعداد در کل متن نهجالبلاغه میباشد. پس از مطالعه نهجالبلاغه، مفاهیم حاصل از آن استخراج و به هر کدام یک کد اختصاص داده شد. سپس مفاهیم مشابه، شناسایی و با ترکیب آنها تمهای فرعی تدوین شد. سپس براساس تمامی تمهای فرعی شناسایی شده، دستهبندی کلیتری انجام گرفت و تمهای اصلی شناسایی شدند. جهت سنجش میزان اعتبار مؤلفههای مدیریت استعداد، پایایی تمها از طریق شاخص تکرارپذیری (توافق بین دو کدگذار) استفاده شد که پایایی محاسبه شده برابر 82/0 و همچنین یافتههای پژوهش توسط 3 نفر از خبرگان حوزه مدیریت بررسی شد و اصلاحات لازم در فرایند تمسازی و مفاهیم شناسایی شده، اعمال شد. جهت سنجش اعتبار الگوی ارائه شده، در اختیار 5 تن از خبرگان متخصص در پژوهش کیفی قرار گرفت که پس از اعمال نظرات آنها روایی الگو از نظر خبرگان تأیید شد. یافتههای حاصل در 25 تم فرعی و 7 تم اصلی با نامهای انتخاب و انتصاب، بالندگی، ماندگاری، زمینه تأثیرپذیری استعدادها، رسالت و ارزشها، جامعهپذیری، جابهجایی و عزل، دستهبندی گردید.

در بندهای چهار و دوازده سیاست های کلی نظام اداری و محیط زیست، به ترتیب بر دانشگرایی و نهادینه سازی فرهنگ و اخلاق زیست محیطی مبتنی بر ارزش ها و الگوهای سازنده اسلامی−ایرانی، تأکید شده است. تحقیق حاضر با هدف تحلیل نقش منابع انسانی دانشگر در نهادینه سازی فرهنگ و اخلاق زیست محیطی مبتنی بر ارزش ها و الگوهای سازنده اسلامی−ایرانی در سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی، انجام شد. روش بررسی از نظر هدف کاربردی، روش توصیفی و گرد آوری داده ها به صورت میدانی با بهره گیری از ابزار پرسش نامه های محقق ساخته، انجام شد. جامعه آماری شامل کارکنان سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی به تعداد 1453 نفر بود که 304 نفر با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده، انتخاب و به پرسش نامه های روا و پایا پاسخ دادند. آمار توصیفی و استنباطی، نرم افزار تحلیل آماری spss، آزمون آماری همبستگی استفاده شد. یافته ها نشان داد که بین منابع انسانی دانشگر و مؤلفه های آن (انگیزه بالا، درگیر شدن در امور سازمان، و توانایی) و نهادینه سازی فرهنگ و اخلاق زیست محیطی مبتنی بر ارزش ها و الگوهای سازنده اسلامی−ایرانی در سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی، ارتباط مستقیم و مثبت وجود دارد. نتایج نشان داد که منابع انسانی دانشگر در سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی وجود داشته و می توانند در نهادینه سازی فرهنگ و اخلاق زیست محیطی مبتنی بر ارزش ها و الگوهای سازنده اسلامی−ایران نقش داشته باشند.

دیدگاه ها و رویکردهای مختلفی در پاسخ به این سؤال که مدیریت اسلامی چیست؟ و چگونه قابل تحقق است؟ ارائه شده است. در این مقاله الگویی جهت فهم مدیریت اسلامی از رهگذر تبیین چگونگی همکاری حوزه و دانشگاه به عنوان دو نهاد متولی دین (اسلامی) و علم (مدیریت) ارائه شده است. بدین منظور براساس رویکرد تقسیم کار مدل مفهومی اولیه ای طراحی شده و سپس در قالب مصاحبه های عمیق با 30 تن از خبرگان این حوزه اعتبارسنجی شده است. محتوای مصاحبه ها از طریق روش تحلیل محتوا و تکنیک خوشه بندی تحلیل و طبقه بندی شد. نظرات اساتید در قالب 41 مفهوم پایه، 15مفهوم محوری و 3 مفهوم اصلی دسته بندی شده و مدل اولیه براساس آنها بازطراحی گردید. در این مدل، الگوی پیشنهادی همکاری حوزه و دانشگاه بدین صورت است که در مواجهه با مسائل و موضوعات نیازمند پاسخ به دو سؤال دانستن (چیستی حکم) و توانستن (چگونکی پیاده نمودن حکم) هستیم و حوزه و دانشگاه در هر دو محور حضور فعال دارند. خروجی چنین همکاری منجر به تولید علم مدیریت اسلامی می شود که در مواجهه با مسائل و موضوعات، چهار نوع یافته علمی به دست می دهد: 1. تبیین آموزه های دینی به عنوان راه حل مواجهه با مسائل؛ 2. پیشنهادات علم مدیریت در موضوع شناسی و تببین ابعاد تخصصی موضوع؛ 3. راهکارهای علم مدیریت در ارائه شیوه های توانستن اجرای آموزه ها و 4. تبیین خطوط قرمز دین یا ارائه توصیه هایی در مقام اجرای راهکارهای ارائه شده توسط علم مدیریت.