مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی

مطالعه حاضر با هدف شناسایی مولفه های شادی در اسلام و اعتباریابی آن به منظور گسترش شادی در مدارس با استفاده از رویکرد ترکیبی پژوهش به انجام رسید. در مرحله کیفی پژوهش از روش تحلیل مضمون و در مرحله کمی از روش پیمایش استفاده گردید. در مرحله کیفی منابع و متون اسلامی و در مرحله کمی مدیران مدارس مقطع ابتدایی کشور به عنوان جامعه آماری پژوهش مورد مطالعه قرار گرفتند. شیوه نمونه گیری در مرحله کیفی پژوهش هدفمند و در مرحله کمی نمونه گیری تصادفی است. داده های پژوهش در مرحله کیفی از طریق تکنیک تحلیل متن و با توجه به فرایند تحلیل داده در روش تحلیل مضمون (کدکذاری، استخراج مضامین و ترسیم شبکه مضامین) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و در مرحله کمی به منظور اعتباریابی ابزار سنجش از رویکرد تحلیل عاملی تأییدی استفاده شده است. به منظور اعتباریابی داده ها در مرحله کیفی پژوهش از دو روش توصیف غنی و ثبت سوابق ممیزی و کدگذاران مستقل و در مرحله کمی از روش اعتبار محتوا (صوری و نسبت روایی محتوا) و اعتبار سازه استفاده گردید. یافته های پژوهش در مرحله کیفی نشان دهنده این است مفهوم شادی در اسلام در قالب سه مضمون فراگیر بینش معطوف به شادی (بینش الهی، متافیزیکی و مادی)، زیست معطوف به شادی (زیست مادی و معنوی) و کنش های معطوف به شادی (کنش های مناسکی، عاطفی و اجتماعی) سازمان دهی گردیدند. یافته های مرحله کمی پژوهش بیانگر این است که شاخص های اعتبار همگرا و ممیز دلالت بر اعتبار ابزار سنجش مولفه های مدرسه شاد اسلامی داشتند.

پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی رهبری حکمت محور از منظر اسلام در سازمان های آموزشی با استفاده از رویکرد کیفی با روش تحلیل مضمون صورت گرفته است. به منظور دستیابی به هدف مذکور، ابتدا بر اساس منابع قرآنی و روایی به صورت هدفمند مفهوم حکمت شناسایی و سپس از طریق روش تحلیل مضمون به طراحی الگوی رهبری حکمت محور پرداخته شد، جامعه آماری در بخش اعتبار بخشی الگوی طراحی شده محققان، مؤسسان، مدیران و معلمان مدارس خاص بودند که به روش نمونه گیری هدفمند، 30 نفر در پژوهش حاضر شرکت داشتند. ابزار گردآوری اطلاعات مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته بود که از اعتبار و روایی مناسبی برخوردار بود. یافته های حاصله حاکی از این است که الگوی رهبری حکمت محور از چهار عامل (عقلانیت وحیانی، استحکام بخشی ناظر به واقع، پیشگیری رشدمدار، عملیاتی سازی بهنگام) و سیزده مؤلفه تشکیل شده است. از این رو الگوی حاضر می تواند راهنمای عمل رهبران در مواجهه با مسائل پیچیده و چندبعدی محیط های آموزشی باشد تا از طریق اعمال نفوذ و هدایت معطوف به هدف در کلیه امور معرفتی و عملی محیط آموزشی با بهره گیری از عقلانیت وحیانی و نگاه پیشگیرانه مبتنی بر رشد تصمیم گیری نموده و استحکام ناظر به واقعیت را در تمامی ابعاد محیط آموزشی مدنظر قرار دهند.

یکی از روش های ادیان آسمانی برای تربیت انسان و اصلاح مسیر حرکت او «تنبیه» است. در محیط های آموزشی و حرفه ای نیز تنبیه راهکاری برای اصلاح مسیر متربیان و کارکنان و دستیابی به اهداف سازمانی است. با توجه به وجود سازوکار تنبیه در محیط های آموزشی و حرفه ای و بروز آسیب های احتمالی و نیز نبودِ الگویی جامع برای آن، تحقیق حاضر، در پی تبیین اهداف، اصول و روش های تنبیه اسلامی و ارائه الگویی بر اساس آیات قرآن کریم و کلام امام علی(ع) است. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و به روش تحلیل مضمون انجام شد. آیات قرآن و کلام امیر مؤمنان به عنوان جامعه تحقیق و روایاتِ ناظر به اهداف، ضرورت ها و روش های تنبیه، به عنوان نمونه تحقیق مورد استفاده قرار گرفتند. برای مطالعه ادبیات تحقیق از نرم افزارهای قرآنی و حدیثی استفاده کردیم. سازماندهی مطالب با نرم افزار «سیتاوی» و کدگذاری با نرم افزار «مکس کیودا» انجام شد. در فرایند تحلیل مضامین، سه نوع کُد گذاری باز، محوری و انتخابی انجام دادیم. در فرایند تحلیل مضامین قرآنی، به تفسیرهای معتبری همچون تفسیر نمونه، المیزان، نور و الجامع لأحکام القرآن مراجعه و استناد کردیم. بررسی آیات قرآن و کلام امام علی(ع)، نشان داد که سازوکار تنبیه دارای «اهداف»، «آداب و اصول» و «روش های متعدد» است؛ افزون بر این تنبیه غیرعالمانه و غیرعادلانه آفات و آسیب های فراوانی در پی دارد. برخی از «آداب و اصول تنبیه به شیوه اسلامی» عبارت اند از: تعادل در تنبیه و تناسب آن با مقدار خطا؛ پرهیز از تنبیه بیش از ظرفیت؛ توجه به احوال و شرایط تنبیه شونده؛ تنبیه همراه با رفق و نرمی؛ پرهیز از تنبیه در حالت خشم؛ اجرای تنبیه به صورت مرحله ای و آغاز آن از مراتب خفیف؛ پرهیز از تنبیه پس از «تنبّه و اظهار پشیمانی»؛ عجله نکردن در تنبیه و به تعویق انداختن آن؛ پرهیز از تکرار زودهنگام تنبیه؛ تفهیم و تبیین دلیل تنبیه و مصداق تنبیه. به منظور پیشگیری از آفات و آسیب های تنبیه، آموزش مبانی نظری در حوزه «آداب و اصول تنبیه» و «انواع روش های مؤثر و متناسب» و نیز آموزش کارگاهی و عملیاتی چگونگی اجرای تنبیه، به تمامی مدیران و مسئولان ضرورت دارد.

هدف از پژوهش حاضر بررسی شیوه های تقویت و تعمیق فرهنگ نماز در فرزندان است. مطالعه حاضر به شیوه کیفی، از نوع تئوریِ زمینه ای است که با مشارکت 25 نفر از والدین موفق در امر نمازخوان نمودن فرزندان مقطع متوسطه دوم شهرستان بندرلنگه ،به روش نمونه گیری هدفمند انجام شده است. ابزار جمع آوری داده ها مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته بود. تجزیه و تحلیل داده ها در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد و سرانجام مدلی با توجه به شرایط، زمینه و راهبرد ارائه شد. اعتبار مطالعه با استفاده از بازرس خارجی و اعتبارسنجی از طریق اعضا، صورت پذیرفت. نتایج حاصل از مدل نهایی حاکی از آن است که شرط لازم جهت جذب فرزندان به نماز داشتن عزمی راسخ برای تربیت دینی فرزندان است. این شرط کلی، در برگیرنده عوامل زمینه ساز از قبیل ایجاد نگرش دینی در زندگی، الگوسازی، یکسانی عقیده و رفتار و ارتقای رشد شخصی است. راهبردهای مورد استفاده والدین در گستره ای از اقداماتی قبل از تولد، تا اقدامات قبل از سن تکلیف ، اقدامات حین و بعد از سن تکلیف فرزندان قرار می گیرد. جهت کنترل متغیرهای مداخله گر در مسیر تربیت، اتخاذ سبک والدگری مثبت و موثر، کسب مهارت های حل مسئله و ایمن سازی محیط از جمله اقدامات کارآمد والدین است. درمجموع نمازخوان شدن فرزندان در مرحله اول مستلزم برنامه ریزی، مطالعه و پیگیری دقیق مرحله به مرحله والدین است.

هدف از این پژوهش تبیین نابرخورداری های معنوی و اقسام مواجهه با نیاز متربی از دیدگاه مولانا در راستای تحقق حیات طیبه تدوین شده است روش پژوهش تحلیل محتوای ابیات بود. جامعه تحلیل،مجموعه کتابها، ش رحها و مقالات پیرامون آثارمولانا بوده است که به طور هدفمند بر مبنای مقولات پژوهش نمونه گیری و مورد مطالعه قرار گرفت. واحدهای تحلیل ابیات مرتبط بود که ابتدا مشخص سپس مقوله بندی و مورد بحث قرار گرفت و در نهایت معدودی از نابرخورداری های معنوی و انواع مواجهه با نیاز و تاثیر آن در تربیت انسان بیان شد و همزمان با فرایند جمع آوری داده ها به طور پیوسته داده های حاصله مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های حاصله حاکی از این است که شناخت ابعاد نابرخورداری های معنوی برگرفته از آموزه های تربیت عرفانی اسلامی آن چیزی است که سالک و مربی بایستی از آن آگاه شوند، که اهم آن آگاهی از اصالت در ساحات حیات و پاسخ به نیاز هر ساحت فراخور آن و همچنین اصالت مصداق هر ساحت است .و وصول به مطلوب درسایه ی توجه به نابرخورداری های معنوی مد نظر مولانا و عزم به تعالی با عناصر مستخرج از آثار وی ممکن و میسر می شود .چرا که برخورداری از ساحات حیات به معنی میزان بهره مندی از نهایت کارکرد هر ساحت است، در ادامه،این پژوهش، بر انواع مواجهه پاسخ به نیاز متمرکز شده و در هفت قسم پاسخ به نیاز های متربی تشریح و مصداق یابی شده است و سعی شده نظام تعلیم وتربیت را بدین مهم متوجه گرداند که وصول به حیات طیبه در تعلیم وتربیت اسلامی با ارضا و انجام اصیل نیازها میسر خواهد شد .

هدف پژوهش حاضر، بررسی تأثیر آموزش با مدل تغییر مفهومی بر نگرش به مرگ در دانش آموزان دختر پایه دهم دوره متوسطه شهر بندرگز در سال تحصیلی 98-1397 بود. بنابراین روش پژوهش، شبه آزمایشی از نوع پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر پایه دهم دوره متوسطه مشغول به تحصیل در مدارس شهرستان بندرگز (به تعداد ۲۰۰ نفر) است که از بین آن ها تعداد 60 نفر (دو گروه ۳۰ نفری) با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و به دو گروه آزمایشی و کنترل تقسیم شدند. گروه آزمایشی در کلاس درس طی ۶ جلسه ۹۰ دقیقه ای تحت آموزش توسط یک معلم باسابقه درس معارف اسلامی بر اساس روش آموزش مدل تغییر مفهومی شش مرحله ای قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش پرسشنامه سنجش نگرش به مرگ وونگ و همکارانش (۱۹۹۴) بود. جهت تحلیل داده ها از آزمون تحلیل کواریانس چندمتغیره با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 24 استفاده شد. یافته ها نشان داد که میان نگرش به مرگ و مؤلفه های آن از جمله ترس از مرگ، اجتناب از مرگ، پذیرش خنثی، پذیرش گرایشی و پذیرش اجتنابی دانش آموزان بعد از آموزش با مدل تغییر مفهومی در دو گروه کنترل و آزمایش در مرحله پس آزمون تفاوت معناداری وجود دارد؛ بنابراین آموزش با مدل تغییر مفهومی بر نگرش به مرگ در دانش آموزان تأثیر معناداری داشته است.