پژوهشنامه تاریخ

پژوهشنامه تاریخ

پژوهشنامه تاریخ سال یازدهم تابستان 1395 شماره 43 (مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

مقالات

۱.

سیمای جامعه در نامه تاریخی تنسر حکیم (عصرساسانیان)

کلید واژه ها: نامه تاریخی تنسر محتوا و مضمون اخلاق دینی اخلاق در خانواده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 648 تعداد دانلود : 126
تنسر پارسایی افلاطونی مذهب بود که سلطنت را رها کرده و گوشه نشینی اختیار کرده بود. او بنابر روایت های متون پهلوی از جمله کسانی است که نقش بسزایی در بر تخت نشستن اردشیر ساسانی داشت و با یاری نامه اندرزی خود، تدبیر خویش را به او عرضه کرد. این زاهد بی محابا آراء وعقایدِ مذهبی، جامعه شناسی، سیاسی، اجتماعی، خانوادگی و غیره خود را مطرح می ساخت. با مطالعه این نامه اندرزی می توان به میزان دانش وتسلط ِ این شخصیت به مسایل گوناگون دینی، اخلاقی و غیره پی برد. زبان تنسر در نامه اندرزی جسورانه است، و مخاطب هیچ شک، تردید و ناخالصی در گفته های وی نمی یابد. هرآن چه که روح بلند ِاو را آزارمی دهد برکاغذ روان می سازد و بدون ترس و نگرانی و باشور وحال مسایل ِ متعدد را مط رح می کند. در فحوای این نامه ان درزی، به وضوح م ی توان نویسنده ای روشنفک ر و اندیشمند را یافت که با پشتوانه غنی دینی و فرهنگی می نویسد. مطالعه این نامه تاریخی، حظی وصف ناپذیربه مخاطب می بخشد که می تواند راهنمای مسیر زندگی او باشد. ابن اسفندیارِکاتب، از نویسندگان اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم، نامه اندرزی تنسر را به پارسی ترجمه کرد. در ترجمه و روایت ابن اسفندیار، نامه اندرزی تنسر از سه بخش: عنوان آغازین، متن اصلی و ختمِ مکتوب تشکیل می شود، که هر کدام از این سه بخش، ارکان فرعی را نیز در بر می گیرند. هدف مقاله حاضر بررسی مضمون و درونمایه نامه اندرزی تنسر است.
۲.

بررسی چند سند تاریخی از تجارت زنان و دختران در عهد قاجاریه در شمال خراسان

کلید واژه ها: قاجار بجنورد مالیات دخترفروشی ترکمن سرحد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 482 تعداد دانلود : 204
در تاریخ معاصر ایران و در عصر قاجارها یکی از پدیده هایی که امنیت روانی جامعه ی ایران و مردم آن را به گونه ای جدی تهدید و آرامش را از آنان سلب کرد، موضوع خرید و فروش زنان طبقات فرودست؛ درنتیجه ی ناتوانی از پرداخت مالیات، فقر مفرط بود، ناامنی و در سایه ی بی تفاوتی و گاه مشارکت دولت بود. عوامل مختلفی در این موضوع تاثیر گذار بود و به گسترش آن کمک می کرد. به نظر می رسد سهم دولت در این جریان بیش از سایر عوامل موثر بوده است؛ زیرا ماموران اداری و حکام و کارگزاران بیش از سایرین در این مبادلات غیر انسانی سهیم هستند. بررسی و ارائه ی توضیح پیرامون 3 سند تاریخی با موضوع زن و دخترفروشی، در بخشی از شمال خراسان بحث ما در این مقاله خواهد بود. این اوراق؛ جزء اسناد وزارت خارجه ی کشورمان و مربوط به دوره ی قاجاریه است، که برای نخستین بار مطرح می شود. بی قانونی و فقدان حقوق شهروندی در ایران عصر قاجار از بررسی موردی این اسناد بیشتر آشکار می شود. شمال خراسان نمونه کوچکی از وجود رفتاری نامناسب در نقاط مختلف جامعه ایران بود که شاید بتوان آن را نوعی تجارت انسان در قرون جدید نامید.
۳.

هرسین در آینه ی تاریخ باستان

کلید واژه ها: هرسین قوم لک تپه گنج دره رودخانه گاماسیاب گور دخمه کتیبه بیستون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 833 تعداد دانلود : 270
شهرستان هرسین از توابع استان کرمانشاه(باختران سابق) است. بر اساس شواهد و مدارک باستان شناختی، بویژه وجود تپه ی گنج دره، می توان مدعی شد که این خطَه ی کهنازنخستین زیستگاه های بشر در فلات ایران به شمار می رفته و درطی قرون متمادی به خصوص دردوران باستان به علت شرایط خاص اقلیمی و داشتن خاک های زراعی مرغوب، آب فراوان و دشت های وسیع همواره مورد توجه اقوام گوناگون ازجمله قوم لک قرار گرفته است و فرامانروایان سلسله های مختلف مانند هخامنشیان و ساسانیان به اهمیت این منطقه آگاه بوده اند. با توجه به میراث گرانبهای فرهنگی مادی و معنوی نهفته در خطه ی غرب، و به ویژه شهرستان هرسین، که شامل آثار و ابنیه ی تاریخی، گور دخمه ها و کتیبه ها سنگی و باورداشت های دینی با رنگ و صبغه ی آیین های باستانی رایج در ایران است، پژوهش حاضر بر آن است که با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی برتوصیف و تحلیل، تاریخ شهرستان هرسین را در عصر باستان مبتنی بر منابع اصلی و شواهد تاریخی بررسی و معرفی نماید. یافته های اصلی پژوهش نشان می دهد که هرسین جدا از وضعیت اقلیمی مناسب، از نظر مذهبی نیز از مراکز مهم پرستش آئین مهرپرستی درکنارمذهب زرتشت بوده است که اقدام گئومات مغ در بستن معابد پیروان این دین چنین مسئله ای را به اثبات می رساند. همچنین وجود کتیبه بیستون در حومه این شهر که اقدامات سیاسی داریوش اول را در آغاز سلطنت شرح می دهد، اهمیت والای هرسین را نمایان می سازد.
۴.

زمینه های تاریخی نوزایی و توسعه خوزستان (با تکیه بر صدور فرمان آزادی کشتیرانی در رودخانه کارون و کشف و استخراج نفت)

کلید واژه ها: خوزستان نوسازی و توسعه کارون استخراج نفت شرکت - شهر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 510 تعداد دانلود : 433
مقوله نوسازی و توسعه یکی از مهمترین موضوعات در بررسی تاریخی- اقتصادی و جامعه شناختی یک منطقه به شمار می آید. فرایند نوسازی و توسعه در خوزستان دارای تأثیری عظیم در حیات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ساکنین آن و حتی کشور بوده است. زمینه های این توسعه در سال 1306ق / 1888م، در دوره ی ناصرالدین شاه قاجار و با صدور فرمان آزادی کشتیرانی در کارون آغاز شده و سپس با کشف و استخراج نفت در سال 1907م در مسجدسلیمان، ادامه یافت. هدف این پژوهش این است که زمینه های توسعه خوزستان را با تأکید بر دو عامل صدور فرمان آزادی کشتیرانی در کارون و کشف و استخراج نفت در خوزستان، مورد بررسی و کاوش قرار دهد. روش کار در این پژوهش توصیف و تحلیل اطلاعات تاریخیِ منابع دست اول است.
۵.

عوامل موثر در شکل گیری جغرافیای تاریخی امارت اردلان در عصر صفوی

کلید واژه ها: ایران صفویه کردستان جغرافیای تاریخی اردلان عثمانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 333 تعداد دانلود : 439
جغرافیای هر حکومتی، در کنار عوامل گوناگون سیاسی، اقتصادی، دینی و غیره از مولفه های موثر در میزان اقتدار و نفوذ حاکمان می باشد. موقعیت جغرافیایی هر سرزمین و ناحیه ای بر روند تحولات داخلی و خارجی هر حکومتی تأثیر عمیق و درخور توجه دارد که در این راستا می توان گفت امارت اردلان در دوره صفوی به دلیل واقع شدن در نقطه تلاقی دو امپراطوری صفوی و عثمانی از حالت سکون خارج و در بطن و متن رویدادهای این عصر وارد گردید. بیداری و شکل گیری حدود و ثغور اردلان و ورود آن در جریان رویدادهای این دوره تاحد زیادی معلول موقعیت جغرافیایی و وزن ژئوپلتیکی آن بود که در قبض و بسط آن مولفه های گوناگون موثر بودند. در کنار این موقعیت ویژه، عوامل سیاسی، نظامی، مذهبی و زبانی نیز در ارتقا جایگاه این امارت در عصر صفوی دخیل بودند. این مولفه سبب گردید امارت اردلان در این عصر در وسعت و توسعه ی ارضی خود مسیر پر فراز و نشیب را طی نماید.
۶.

بررسی اسناد اقتصادی خرید- فروش، اجاره، وام در دوره عیلام قدیم

کلید واژه ها: شوش قرارداد اقتصادی خرید و فروش اجاره وام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 492 تعداد دانلود : 994
به دنبال ظهور کشاورزی متمرکز، با ظهور شهرهای بزرگ مرکزی مواجه هستیم که منجر به برقراری روابط اقتصادی و سیاسی نسبتاً پیچیده ای در سراسر خاور نزدیک شده است؛ در این بین مناطقی با زمین های کشاورزی وسیع تر و حاصلخیزتر توانستند جمعیت بیشتری در خود جای دهند. دشت آبرفتی شوشان کاملاً مناسب برای تولید محصولات کشاورزی بود. زمین های کشاورزی یا تحت تملک طبقه حاکم و اشراف، معابد و یا در دست کشاورزان آزاد بود. حاکمان عیلامی وظایف پیچیده و گسترده ای داشتند. آن ها برای حفظ و رشد تولیدات کشاورزی، اموری مانند رسیدگی به سیستم های آبیاری و ساخت ک انال های آب و وضع قوانین در این رابطه را در دستور کار خود قرار می دادند. اسناد به دست آمده از این دوره تا حدودی معرف مناسبات و روابط اقتصادی – اجتماعی پیچیده بین اقشار مختلف جامعه است و می تواند کمک موثری به شناخت و درک جامعه عیلامی باشد. آنچه ما از اقتصاد عیلام قدیم به عنوان یکی از مهم ترین ارکان شکل گیری فرهنگ عیلامی می دانیم را مدیون اسناد نوشتاری و شواهد باستان شناسی محدود حاصل از کاوش های منطقه شوشان و همچنین اسناد بین النهرینی هستیم؛ که البته نمی توانند مدارک کامل و گویایی برای بازسازی الگوی اقتصادی این دوره خاص باشند. در این مقاله، ابتدا به نقش کشاورزی در اقتصاد دشت شوشان پرداخته می شود و سپس به بررسی قراردادهای مربوط به معاملات زمین های کشاورزی و وام های معمول در دوره عیلام قدیم پرداخته می شود.
۷.

بلوچ ها و سقوط اصفهان

کلید واژه ها: بلوچ صفویان سقوط اصفهان افاغنه حکومت مرکزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 949 تعداد دانلود : 643
بلوچ ها قوم سنی مذهب ناراضی در مرز های شرقی قلمرو صفویان بودند که با حمایت از افاغنه غلزایی موجبات سقوط اصفهان را در 1135 هجری فراهم کردند. سقوط اصفهان به نام افغان ها، با قدرت جنگاوری بلوچ ها صورت گرفت. موردی که بلوچ ها را به افاغنه برای حمله به اصفهان نزدیک می کرد؛ علاوه بر هم کیشی آنان، مظالمی بود که طی سال ها حکومت شیعه مذهب صفوی در حق این قوم محروم و مغضوب انجام داده بود؛ بنابراین، بلوچ ها راه چاره را در حمله به اصفهان برای گرفتن انتقام کینه های چندین ساله یافتند و به درخواست دوستی افاغنه پاسخ مثبت دادند و بدین ترتیب زمینه ی سقوط اصفهان مهیا شد. پژوهش حاضر بر آن است تا عوامل و زمینه هایی را بررسی کند که باعث شد بلوچ ها به سمت اصفهان حرکت و موجبات سقوط آنجا را فراهم کنند و قصد دارد به این پرسش ها پاسخ که چه عوامل و انگیزه هایی موجب شد بلوچ ها با افاغنه متحد شوند و در نهایت چرا این اتحاد از هم فرو پاشید؟ این پژوهش درصدد است با تکیه بر منابع و پژوهشها، زمینه های حمله بلوچ ها به اصفهان و تاثیر آنها در سقوط این شهربررسی و پیچیدگی های موجود را برطرف کند و پاسخی درست و درخور برای این مقوله ارائه دهد.
۸.

نقش معاهدات سری جنگ جهانی اول در تجزیه و فروپاشی خلافت عثمانی

نویسنده:

کلید واژه ها: تجزیه دولت عثمانی معاهدات سری جنگ جهانی اول پیمان سیفر (سور) پیمان لوزان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 57 تعداد دانلود : 862
در طول جنگ جهانی اول معاهدات سری از سوی متفقین در خصوص تضعیف و تجزیه عثمانی منعقد گردید. آگاهی از ماهیت این قراردادها و همچنین تاثیراتی که در انحلال خلافت عثمانی به همراه داشت برای داشتن درکی مناسب از عوامل، زمینه ها و نحوه تجزیه عثمانی ضروری به نظر می رسد. اینکه متفقین چه اهداف کوتاه مدتی را در کنار هدف اصلی یعنی تجزیه عثمانی از درون این معاهدات برای خود متصور بودند مسئله دیگری است که در ارتباط با این موضوع مطرح می شود. در مجموع به نظر می رسد انعقاد قراردادهای پنهانی همکاری بین چند کشور اروپایی و همچنین قراردادهای این دولتها با چهره های استقلال طلب مناطق عربی امپراتوری عثمانی و تقسیم فرضی قلمرو عثمانی پیش از آنکه موعد فروپاشی آن برسد تاثیرات فراوانی در فرایند انحلال خلافت عثمانی داشته است که با تحلیل منابع مربوط به اواخر دوران حیات دولت عثمانی و همچنین منابع ارزشمندی که در خصوص حوادث جنگ جهانی اول و پیامدهای آن در دسترس ما است می توانیم برداشت صحیحی از این معاهدات سری و نقش آنها در فروپاشی خلافت عثمانی داشته باشیم.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۵۸