سیاست و روابط بین الملل

سیاست و روابط بین الملل

سیاست و روابط بین الملل سال اول پاییز و زمستان 1396 شماره 2

مقالات

۱.

بحران آب و امنیت منطقه ای خلیج فارس: واکاوی بسترها و راهکارها

کلید واژه ها: بحران آب امنیت محیط زیست خاورمیانه خلیج فارس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 56 تعداد دانلود : 758
بحران آب با گذشت زمان در منطقه ی خلیج فارس به یکی از عناصر موجد وضعیت خطرناک از لحاظ سیاسی تبدیل شده و این امر محتمل به نظر می رسد که در آینده ای نه چندان دور، یک عامل زیست محیطی مثل کمبود آب ممکن است به تنهایی مسیر را برای ایجاد تنش سیاسی هموار سازد. در این راستا نوشتار حاضر، با تأکید بر اهمّیت بحران آب و تأثیر آن بر امنیت کشورهای حوزه ی خلیج فارس در پی ارائه ی پاسخ به این پرسش است که تأثیر بحران آب بر امنیت کشورهای حوزه ی خلیج فارس چیست و چه راهکارهای منطقه ای در جهت رفع بحران آب و دفع ناامنی و بی ثباتی سیاسی اتّخاذ شده است؟ این مقاله با تأکید بر سطح تحلیل منطقه ای و استفاده از روش توصیفی- تبیینی، در قالب فرضیه بر این اعتقاد است که مسأله ی کمبود آب در بلندمدّت و در صورت تداوم، به بحران زیست محیطی آب تبدیل شده که در این صورت به نظر می رسد شرایط تعارض و نهایتاً تخاصم بین کشورهای منطقه ی خلیج فارس محتمل باشد. با این حال، یافته های این پژوهش نشان می دهد که شیوه های مدیریت جمعی در قالب همکاری مانند: بهره برداری بهینه از منابع آبی مشترک در منطقه ی خلیج فارس، سرمایه گذاری عمومی در زیر ساخت های بهره برداری از منابع آبی، تصفیه کردن آب دریا، توسعه ی سرویس های جمع آوری آب های زائد و همکاری های مسالمت آمیز نهادها در سطح منطقه ای، بر روند جلوگیری و غلبه بر بحران زیست محیطی آب و همکاری در ایجاد ثبات سیاسی تأثیرگذار است.
۲.

نقش رسانه های بین المللی در زایش و تکامل یک گفتمان بین المللی

نویسنده:

کلید واژه ها: گفتمان قبض و بسط روزنامه نگاری روزنامه نگاری بین المللی تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 588 تعداد دانلود : 329
این مقاله با رویکرد نظری و با روش توصیفی تحلیلی کوشیده است تا به این سؤال اصلی تحقیق پاسخ دهد که رسانه ها، به خصوص رسانه های بین المللی، چگونه گفتمان های بین المللی را به وجود می آورند و آنها را دچار قبض و بسط می کنند؟ محقّق برای یافتن پاسخ سؤالات، یکی از ژانرهای مهمّ روزنامه نگاری؛ یعنی«تفسیر» را به عنوان واحد تحلیل مورد مطالعه و بررسی قرار داده و تلاش نموده است تا ضمن این که گفتمان را از منظر روزنامه نگارانه بازتعریف و بازنگری نماید، چارچوبی متفاوت و جدید نیز برای فهم گفتمان و نحوه ی زایش و قبض و بسط آن به دست دهد.یافته های تحقیق نشان می دهند که شناخت اهمّیت و جایگاه تفسیر در رسانه های بین المللی در تولید گفتمان ها، می تواند نسبت به درک بهتر مسائل و موضوعات روز داخلی و بین المللی کمک نماید و مهم تر از همه این که، تصمیم گیران و تصمیم سازان عرصه ی سیاست های داخلی و خارجی را یاری کند تا در جهت گیری های کشورمان در برابر رسانه های غربی، با شناخت بهتر عمل کنند.
۳.

آسیب شناسی صدور انقلاب اسلامی ایران به اروپا بر اساس نظریه ی گفتمان

کلید واژه ها: انقلاب اسلامی ایران اروپا نظریه ی گفتمان اسلام سیاسی مدرنیسم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 851 تعداد دانلود : 703
مقایسه ی انقلاب ایران با انقلاب فرانسه و روسیه گویای آن است که انقلاب ایران به اندازه ی دو انقلاب دیگر نتوانسته بر کشورهای اروپایی تأثیرگذار باشد. این درحالی است که در ایران انقلابیون از همان ابتدا به دنبال صدور انقلاب خود به بخش های مختلف جهان بودند. سؤالی که مطرح می شود این است که چرا صدور انقلاب از سوی ایران، نتوانسته نتایج مورد انتظار را به همراه داشته باشد؟ برای این منظور از رویکرد گفتمانی لاکلا و موفه استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد؛ گفتمان انقلاب اسلامی به دلیل عدم دسترسی و عدم اعتبار، که از شاخصه های برتری یک گفتمان می باشد، نتوانسته است به اسطوره سازی دست زند و در نتیجه بازتاب چشمگیری در اروپای غربی داشته باشد. علاوه بر این، مدرنیته ی غربی توانسته با مداخلات هژمونیک، بی قراری ها را مهار و گفتمان خویش را تثیبت نماید. همچنین تداوم هژمونی گفتمان غرب را می توان مرهون برجسته سازی و حاشیه رانی توسّط گفتمان مذکور دانست
۴.

بررسی روابط نظامی عربستان و آمریکا و نقش آن در کنشگری منطقه ای عربستان

کلید واژه ها: روابط نظامی عربستان عناصر کیفی قدرت آمریکا عناصر کمّی قدرت قدرت نظامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 605 تعداد دانلود : 144
عربستان سعودی و ایالات متّحده ی امریکا، دهه های طولانی است که روابط گسترده ی خود را در همه ی عرصه ها ازجمله نفت و اسلحه به شکلی تنگاتنگ و استراتژیک حفظ نموده اند. عربستان مهم ترین واردکننده ی تسلیحات و تجهیزات نظامی از امریکا می باشد و از این طریق سود بسیار زیادی به حساب شرکت های بزرگ تسلیحاتی این کشور وارد می شود. ازآنجاکه در طیّ سال های اخیر با افزایش بازیگری عربستان در مناقشات منطقه، این میزان از واردات تجهیزات نظامی چندین برابر افزایش یافته است، سؤال مهم آن است که افزایش حجم و تعداد تسلیحات از سوی عربستان چه تأثیری بر روی ساختار نظامی و قدرت مانور این کشور در عرصه ی تحوّلات منطقه ای داشته است؟ این مقاله در چارچوب نظریه ی واقعگرایی و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، درصدد اثبات این فرضیه است که افزایش کمّی در حوزه ی تجهیز ارتش به مدرن ترین انواع ادوات و تسلیحات نظامی، به تنهایی عامل تعیین کننده در افزایش قدرت نظامی یک کشور نمی باشد، بلکه باید فاکتورهای مهمّ دیگری همچون دسترسی به دانش روز نظامی، در اختیار داشتن منابع انسانی کافی، هوش نظامی و تولید تاکتیک ها و استراتژی های نوین جنگی، بومی سازی تسلیحات و عدم وابستگی نظامی را در این خصوص در نظر گرفت. عدم توجّه به موارد مذکور و تأکید عربستان سعودی بر روی افزایش کمّیِ صرف، در کنار وابستگی تسلیحاتی و نظامی به قدرت های بزرگ -به ویژه امریکا- ازجمله عواملی است که سبب شده تا شاهد افزایش مؤثّری در قدرت نظامی این کشور در عرصه ی تحوّلات منطقه ای نباشیم.
۵.

بازخوردهای فرهنگ شیعی و نماد عاشورا بر مواضع مقامات ایران در موضوع هسته ای (1392-1384 )

کلید واژه ها: موضوع هسته ای مواضع مقامات ایران هویت فرهنگ شیعی غرب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 519 تعداد دانلود : 87
فرهنگ و نقش آن در حوزه ی دیپلماسی و سیاست خارجی ،به ویژه با ظهور نظریات سازه-انگاری و انتقادی در روابط بین الملل از اهمّیت به سزایی برخوردار شده است. در سیاست خارجی ایران نیز به ویژه در موضوع هسته ای، نقش فرهنگ شیعی-عاشورایی پررنگ است؛ به طوری که، گفتمان این فرهنگ با تأکید بر حق گرایی، نفی سازش و ذلت، ایستادگی در برابر زور و ... به وضوح بر مطالبات و استراتژی ایران تأثیرگذار بوده است. مقاله ی حاضر با روش تحلیلی و استفاده از نظریه ی سازه انگاری درصدد پاسخگویی به این سؤال اصلی است که فرهنگ شیعی و نماد عاشورا چه تأثیری بر مواضع مقامات ایران در موضوع هسته ای طیّ سال های 1392-1384 در برابر غرب داشت؟ فرضیه ی مقاله بدین شرح است که تأثیر فرهنگ شیعی و نماد عاشورا بر مواضع مقامات ایران به صورت ایستادگی در برابر غرب، اثبات حقّانیت ایران، نفی سازش و سلطه پذیری در برابر آمریکا، نمایان بوده است. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانه ای درصدد مطالعه ی این موضوع است. نتیجه ی مهم ّمقاله بدین شرح است که فرهنگ شیعی و نماد عاشورا مواضع مقامات ایران در برابر غرب در موضوع هسته ای را به سمت مفاهیم عمیق هویتی چون: عدالت محوری، شهادت طلبی، ظلم ستیزی، حق گرایی، استکبار ستیزی و نفی سازش سوق داد که با ارائه ی تصویری ذهنی به فرسایشی شدن مذاکرات و عمیق ترشدن بی اعتمادی به غرب منجر شد.
۶.

واکاوی روابط روسیه و جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر بحران سوریه

کلید واژه ها: روسیه ایران بحران سوریه همکاری و اتّحاد واقع گرایی ساختاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 134 تعداد دانلود : 964
روسیه در چارچوب سیاست اوراسیاگرایی، به دنبال تقویت روابط خود با کشورهای خاورمیانه و دستیابی به اهداف و منافع مسکو است. بدین جهت خود را به یک بازیگر کلیدی و مؤثّر در بحران سوریه مبدّل کرد. فعّالیت های روسیه در خاورمیانه و درگیری در بحران سوریه، باعث افزایش ارتباط و همکاری با ایران شد. میزان تماس های کنونی روسیه و ایران در تاریخ پس از فروپاشی شوروی بی سابقه است. مقامات روسیه و ایران یک پایه ی محکم از گفتگو و همکاری دوجانبه را بنا کرده اند. امّا با وجود این پتانسیل برای تعامل و همکاری، اتّحاد استراتژیکی بین دو کشور شکل نگرفته و هنوز موانع جدّی وجود دارد که حتّی می تواند این همکاری را متوقّف کند. بر این اساس، این پرسش مطرح می شود که سیاست اوراسیاگرایی روسیه چگونه بر روابط روسیه با ایران تأثیرگذار بوده است و بحران سوریه چه نقشی در این روابط داشته است؟ فرضیه ای که پژوهش بر اساس آن به نگارش درآمده، این است که؛ سیاست اوراسیاگرایی روسیه جایگاه ایران را در سیاست خارجی روسیه پررنگ کرده و روابط نسبتاً تداومی دو کشور در بحران سوریه، باعث تحوّل در روابط تهران-مسکو شده است امّا عوامل ساختاری نظام بین المللی و منطقه ای مانع از اتّحاد راهبردی و استراتژیک دو کشور گردیده است. پژوهش حاضر با استفاده از داده های کتابخانه ای و اینترنتی و به روش توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده و به منظور مشاهده ی علمی و دقیق یافته های پژوهش، از رویکرد نظری واقع گرایی ساختاری بهره گرفته شده است.
۷.

تأملی انتقادی به چالش های امنیتیِ روابط اقتصادی ایران و افغانستان(2017- 2001م.)

کلید واژه ها: امنیتی شدن افغانستان ایران مکتب کپنهاگ روابط اقتصادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 468 تعداد دانلود : 706
تقویت و ثبات مناسبات اقتصادی کشورهای یک منطقه، تا حدّ زیادی منوط به رفع چالش های امنیتیِ آنان است. این مهم، درخصوص تعاملات بازرگانیِ ایران و افغانستان نیز که در منطقه ای تنش زا واقع شده اند، صِدق می کند. مهم تر آنکه، ایران با وجود موانع امنیتیِ منطقه ای و فرامنطقه ایِ کنونی، توانسته در بازار این کشور نفوذ بسیاری یابد. با این حال، روابط اقتصادی فعلیِ دو کشور، به شدّت از چالش های غالباً امنیتی شده تأثیر پذیرفته است. با هدف اثبات این ادّعا، سؤال اصلی نوشتار حاضر و با تمرکز بر سال های 2017-2001م. آن است که مهم ترین چالش ها و محدودیت های امنیتیِ حاکم بر مناسبات اقتصادی ایران و افغانستان در سطوح ملّی، منطقه ای و فرامنطقه ای کدامند؟ در پاسخ باید گفت که تداوم نگاه امنیتی ایران به افغانستان، منازعات منطقه ای پیرامون دو کشور، و امنیتی شدن ژئوپلیتیک و هویت ایران و افغانستان در سطح جهانی توسّط آمریکا، مهم ترین چالش های مدّنظر هستند. تحلیل مذکور، در چارچوب انتقادی نظریه ی امنیتی شدنِ مکتب کپنهاگ، با روش علّی و فنّ گردآوری کتابخانه ایِ اطّلاعات، انجام گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که یکی از علل اصلی عدم رشد مناسبات اقتصادی ایران و افغانستان طیّ سال های گذشته، رویکرد امنیتیِ حاکم بر مناسبات تهران-کابل و پویش های امنیتیِ فراملّی بوده است. بر این اساس، ارتقای تعاملات اقتصادی دو کشور می طلبد تا بسیاری از موضوعات و تهدیدات بیش از آنکه در حوزه ی امنیت جای گیرند، می بایست توسّط دولتمردان در حوزه ی سیاست حلّ وفصل شوند.