پژوهش های ادبی

پژوهش های ادبی

پژوهش های ادبی سال شانزدهم بهار 1398 شماره 63 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

بررسی گذار از شخصیت پردازی رئالیستی به مدرنیستی در «داش آکل» صادق هدایت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شخصیت پردازی مکاتب داستان نویسی فارسی مدرنیسم سوژه مدرن «داش آکل» صادق هدایت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 219 تعداد دانلود : 708
«داش آکل» یکی از داستان های مهم ادبیات معاصر فارسی است و توجه فراوانی به آن شده است. یکی از نکاتِ جالب درباره این داستان، تفاوت های ظاهریِ آن با داستان های دیگرِ صادق هدایت است. قهرمان های ازخودگذشته و باغیرت و تفاخر به فرهنگ سنتی و پهلوانی، چیزی نیست که در داستان های دیگر هدایت، نمود داشته باشد و از این نظر این داستان سؤال برانگیز است. داستان های مدرنیستی هدایت معمولاً شخصیت محورند و شخصیت های آن ها درونگرا هستند. فرضیه این پژوهش این بوده است که داستانِ داش آکل برخلافِ باور رایج کاملاً رئالیستی نیست و از نیمه دوم، شخصیت پردازیِ مدرنیستی در آن مشهود است. شخصیت در داستان های مدرنیستی محوریت دارد و ذهنِ شخصیت، ملاک و محکِ وقایع داستانی است. در این پژوهش ابتدا خصوصیاتِ لازم برای این که یک شخصیتِ داستانی مدرن محسوب شود، مشخص شده و چارچوبی دقیق برای تحلیلِ شخصیت مدرنیستی تعیین شده است که بر اساس آن می توان شخصیتِ مدرنیستی را از شخصیتِ پیشامدرن تفکیک کرد. در داستان مدرنیستی شخصیتِ داستان، تبدیل به سوژه مدرن می شود. خصوصیات سوژه بر اساسِ آرای متفکران برجسته و تأثیرگذار مدرنیسم، به تحت سه عنوان معرفی شدند: 1) آگاهی 2) آزادی / اختیار 3) فردیت. سپس خصوصیاتی مورد بررسی قرار گرفتند که برای مدرنیستی بودن ضروری نیستند ولی در داستان های مدرنیستی معمولاً دیده می شوند. از این موارد چهار موردِ 1) اندیشمندی 2) توجه به ناخودآگاه 3) انزوا 4) مرگ اندیشی. وجود این خصوصیات در «داش آکل» فرضیه پژوهش را تأیید می کنند. دستاورد دیگر این پژوهش، تحلیلِ داستانِ «داش آکل» و موشکافی آن و بررسی رابطه های بینامتنیِ آن است که نشان می دهد این داستان، یکی از داستان های کلیدی در مرحله گذار از داستان رئالیستی به داستان مدرنیستی در ادبیات فارسی است و نمی توان آن را داستانی کاملاً رئالیستی محسوب کرد. توجه جایگاهِ کلیدی داستان «داش آکل» در تاریخ ادبیات داستانی معاصر فارسی، اهمیتِ این پژوهش را روشن تر می کند.
۲.

رویکردهای آموزش زبان فارسی بر پایه ادبیات فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ادبیات فارسی رویکردهای آموزش زبان آموزش نوین زبان فارسی مهارت های زبانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 334 تعداد دانلود : 686
رابطه میان آموزش زبان و ادبیات دو سویه دارد؛ از یک سو یکی از اهداف غایی آموزش زبان، ورود به عرصه ادبی هر زبانی است و از سوی دیگر ادبیات ابزاری است برای آموزش زبان و ارتقای مهارت های زبانی. سویه دوم در ایران کمتر شناخته شده است؛ بنابراین در این مقاله برآنیم به این سویه بپردازیم. در این راستا در گام نخست از مجموعه کتاب ها و منابع معتبر علمی، سیزده رویکرد عمومی در آموزش زبان بر بنیان ادبیات جمع بندی و معرفی شد که این امر برای نخستین بار صورت گرفته است و در گام دوم برای هر رویکرد، مثال ها و نمونه هایی از مجموعه کتاب های آموزش نوین زبان فارسی – در جایگاه یکی از منابع اصلی آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان در مراکز معتبر- انتخاب و بر اساس شاخصه های نظری هر رویکرد تحلیل و تبیین گردید. دستاورد این پژوهش در این است که بخشی از ظرفیت های ادبیات فارسی را در آموزش زبان و ارتقای مهارت های زبانی آشکار می کند و دریچه ای نوین را به سوی آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان می گشاید.
۳.

مقایسه شیوه بیان نویسنده و کارگردان در شخصیت پردازی مورد مطالعه: کتاب و فیلم گاوخونی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ادبیات تطبیقی اقتباس گاوخونی شخصیت پردازی جعفر مدرس صادقی بهروز افخمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 43 تعداد دانلود : 40
بررسی تفاوت ها و شباهت های یک داستان واحد در دو رسانه متفاوت، گونه ای از مطالعات بینارسانه ای است که ذیل ادبیات تطبیقی نوین تعریف می شود. اگر این مقایسه، بین یک داستان مکتوب و فیلم اقتباس شده از آن صورت بگیرد، در شمار مطالعات اقتباسی است. این نوع مطالعات به دو مرحله سنتی و متأخر قابل تقیسم است. در مطالعات سنتی، منتقدان به مقایسه موضوع داستانی در دو رسانه می پرداختند و در مطالعات متأخر بر ماهیت رسانه و تأثیر آن بر تفاوت روایت تأکید می کنند. در این تحقیق داستان مکتوب گاوخونی و فیلم اقتباسی آن بررسی شده و مسأله پژوهش این است که شیوه بیان نویسنده و کارگردان تحت تأثیر چه عواملی به یکدیگر دور و نزدیک می شوند. روش تحقیق، توصیفی است و محدودسازی پژوهش با انتخاب یک عنصر ساختاری در روایت، یعنی شخصیت صورت گرفته است. دو زمینه اصلی مطالعه عبارتند از: ظرفیت های متن کلامی برای تبدیل به متن سینمایی؛ و خلاقیت خاص کارگردان دربه کارگیری نشانه های رسانه میهمان. دریافت نهایی پژوهش این است که در تبدیل متن ادبی به سینمایی، تأثیر ظرفیت های نمایشی متن و خلاقیت اقتباس کننده نقش توأمان دارند.
۴.

تحلیل نگاشت های استعاری و طرحواره ای در مفهوم اجل در آثار مولوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: استعاره مفهومی نگاشت الگوی شناختی کووچش مولوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 703 تعداد دانلود : 409
هدف از این پژوهش استخراج، بررسی و تحلیل نگاشت های استعاری و طرحواره ای در مفهوم اجل در آثار مولوی است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و با مطالعه و استخراج اشعار مرتبط با مفهوم اجل در آثار مولوی استعاره ها براساس نظر کووچش (2010) تحلیل شده و دسته بندی طرحواره ها نیز براساس ایوانز و گرین (2006) صورت گرفته است. یافته های پژوهش نشان داد که این مفهوم انتزاعی در تجسم ذهنی مولانا به صورت مفاهیم عینی بازنمایی و در شعر متجلی می شود. بررسی طرحواره های تصویری در استعاره اجل در آثار مولانا نشان داد که بیشترین نوع طرحواره یافت شده در اشعار طرحواره وجودی است. یافته ها از به کارگیری طرحواره های مختلف نوعی شی ء و جاندارنمایی مفهوم مرگ را نشان می دهد و در موارد دیگر اجل به صورت حرکت، مسیر، هدف، جهت و ظرف بازنمایی شده است. همچنین نگاشت حوزه های مبدأ معرفی شده توسط کووچش با آنچه در اشعار مولوی به کار رفته حکایت از این دارد که بجز دو حوزه «ساختمان و بنا» و «سرما و گرما» سایر حوزه های مبدأ با هم هم خوانی دارند و از این میان حوزه ها «حرکت و جهت»، «نیرو» و «اعضای بدن» از بیشترین بسامد برخوردار است. علاوه بر سیزده حوزه مبدأ معرفی شده توسط کووچش، در اشعار مولوی «خواب» نیز به عنوان حوزه مبدأ دیگری برای استعاره مرگ یافت شد.
۵.

«آل» اوج تجلی فمینیسم در آثار ایل؛ بررسی مؤلفه های زن محوری در داستانک «آل» اثر محمد بهمن بیگی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آل جنبه های خاص زن محوری فمینیسم فرودستی زنان مردسالاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 288 تعداد دانلود : 460
داستان کوتاه «آل» نوشته محمد بهمن بیگی، بزرگترین داستان نویس ایل قشقایی است، که بخشی از فرهنگ ایل مبنی بر نوع نگاه به «زن» و وضعیت زنان و دختران در سبک زندگی عشایری را بازتاب می دهد. بهمن بیگی در این روایت با رویکردی واقع گرایانه به شرح حال شخصیت داستان (زلیخا) می پردازد و با برجسته نمودن محدودیت ها و مشکلات تحمل ناپذیر زلیخا، بر وضعیت اسفبار زنان در فرهنگ ایلی انگشت انتقاد می گذارد. تکیه های تعمدی نویسنده بر گزاره های فرودستی زنان گاه به طنزی تلخ می گراید که از علل و عوامل این معضل فرهنگی همچون جهل و خرافه پرستی پرده برمی دارد. بررسی آل بارویکرد فمینیستی، علاوه بر مؤلفه های کلی فمینیسم، جلوه های ویژه ای از زن محوری را نیز در این روایت نمایان می سازد، که درک عمیق نویسنده از ارزش های بنیادین مادران در جوامع عشایری و در عین حال، مظلومیت های اجتماعی آنان و همچنین موضع روشنگرانه و دفاع جسارت آمیز او از حقوق زنان را در جامعه بسته و متعصب ایل و در برابر رسوبات سخت و ضخیم تفکر مردسالاری نشان می دهد؛ به گونه ای که می توان این اثر را مهمترین داستان فمینیستی بهمن بیگی و بالطبع «نقطه اوج زن محوری» در آثار داستانی ایل تلقی نمود.
۶.

بررسی هنجار گریزی واژگانی و معنایی در غزلیات طالب آملی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آشنایی زدایی طالب آملی غزلیات هنجار گریزی واژگانی هنجار گریزی معنایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 300 تعداد دانلود : 523
آشنایی زدایی نظریه ای ادبی است که اولین بار ویکتور شکلوفسکی، فرمالیست روس، آن را مطرح ساخت. آشنایی زدایی هرگونه تلاش برای گریز از عادت و تکرار در زبان است که با هنجار گریزی و برجسته سازی در سطح واژگانی و نیز در سطح معنایی همراه است. این نظریه بعدها به وسیله چند تن دیگر از فرمالیست ها مانند یاکوبسن و تینیانوف ادامه یافت. اما آنان برخلاف شکلوفسکی که تمهیدات ادبی را قطعی و تغییرناپذیر می دانست، معتقد بودند که تمهیدات ادبی پس از مدتی به صورت مالوف و آشنا در می آیند و از ایفای نقش اولیه باز می مانند. لذا باید از خود تمهیدات اولیه نیز آشنای زدایی شود تا قادر به القای نقش اولیه خود شوند. لیچ، زبانشناس معروف انگلیسی، نیز بر خلاف نظر فرمالیست ها گفت که آشنایی زدایی فقط در سطح واژگان نیست و می تواند شامل آشنایی زدایی در معنا نیز شود. آشنایی زدایی معنایی در مجاز، تشبیه، کنایه، حس آمیزی، استعاره و تشخیص رخ می نماید. طالب آملی از جمله شعرای بزرگ سبک هندی است که میل به هنجارشکنی و آشنایی زدایی در غزلیات و استعاراتش موج می زند و خودش نیز به این مساله افتخار می کند. ما در این مقاله به بررسی هنجار گریزی واژگانی و نیز هنجار گریزی معنایی در تشبیه، استعاره و به خصوص تشخیص پرداخته ایم و بسامد تمامی استعارات به کاررفته در غزلیات طالب آملی را در نموداری نشان داده ایم.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۷۱