اسلام و مطالعات اجتماعی

در این پژوهش که مبتنی بر روش کتابخانه ای و به صورت توصیفی تحلیلی است، پس از ارائه سنجه های الگو از منظر امام خامنه ای و با بهره گیری از تکنیک دلفی، الگوی پژوهش ترسیم شد و در نهایت این نتیجه حاصل شد که الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از حیث سخت افزاری و نهادی با قوامیت سنجه های: کلان اربعه و محتوایی تسعه، در قامت اصولی فطری و در مقامی ثبوتی است؛ و در سطح نرم افزاری و تحلیلی در تمامی حوزه های علوم، متکی بر ظرایف زمان و مکان است، که در مقامی اثباتی و در ظرف اصول متغیر می گنجد. لذا در آن دسته اموری که دین مبینِ جزو ثابتات قرار داده، الگو، واحد است و در آن دسته اموری که جزو متغیرات و تابع مقتضیات زمان و مکان است، الگویی چندوجهی است. در این پژوهش، به منظور پاسخ به پرسش اصلی پژوهش، که عبارت بود از شناخت کیفیت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، از حیث واحد یا متکثربودن، تلاش شد به تبیین این مفهوم دو سطحی که با قوامیت نظریه وحدت در کثرت و کثرت در وحدت در فضای منطق فازی مبتنی بر ترابطی اندماجی هم چون دو روی یک سکه شکل می یابد، اشاره شود.  

هدف مقاله، تبیین ریشه های شکل گیری «توسعه بومی مستقل» در ایران بعد از انقلاب و عدم شکل گیری این قِسم از توسعه در کشورهای عربی خاورمیانه بر پایه مقایسه نقش آموزه های فقه سیاسی مذهب شیعه و اهل سنت در مواجهه با مستحدثه تمدن غرب است. مبنای نظری و روشی این مقاله، چارچوب تحلیلی مفهومی وِبر در مطالعه نقش دین در دگردیسی های کیفی است. بازسازی نوع مثالی نظریه های فقه سیاسی شیعه و اهل سنت در برهه مورد نظر و مقایسه آن ها بر اساس نحوه مواجهه با مستحدثه مدرن غرب، نشان می دهد که یکی از دلایل عمده عدم شکل گیری «توسعه بومی مستقل» در کشورهای مسلمان اهل سنت و سوق یافتن مسیر توسعه آن به سمت توسعه وابسته در مقایسه با ایران، عدم شکل گیری گروه ها و دولت نوساز بومی حامل ایده پیشرفت و آبادانی در این کشورها است. در آموزه های فقه سیاسی شیعه با محوریت امام خمینی; که از منظر اجتهاد فعال، مبادرت به بسط اختیارات ولایت فقیه و پیش بُرد وظایف آن تا سرحد یک دولت مدرن نمود، دولت و گروه های نوساز بومی و در نتیجه توسعه بومی بعد از انقلاب شکل گرفت، اما در فقه سیاسی اهل سنت، حکم به نفی مظاهر مدرن و بازگشت به خلافت شرعی و بنیادهای اولیه آن داده شد که پیامد آن، امتناع شرایط توسعه بومی در این کشورها بوده است.

همنوایی اجتماعی بیانگر این واقعیت است که رفتار اعضای جامعه منبعث از برخی قواعد و الزامات اجتماعی است، اما صِرف تبعیت اکثریت افراد جامعه یا گروه از یک قاعده یا هنجار، نمى تواند دلیل مطلوبیت آن باشد. در این نوشتار که به موضوع عوامل شکل گیری همنوایی اجتماعی از منظر قرآن کریم ، به عنوان اصلی ترین منبع تعیین ارزش های مطلوب در جامعه بشری پرداخته است، با مراجعه به آیات الهی، همنوایی های قابل تحقق بین اعضای جامعه را شامل دو نوع مطلوب و نامطلوب دانسته و با تأکید بر اهمیت همنوایی های مطلوب، عوامل و پیامدهای شکل گیری همنوایی های نامطلوب را ترسیم و آسیب های وقوع آنها برای اعضای جامعه را یادآور شده است. هم چنین راه کارها و اسباب شکل گیری همنوایی مطلوب نشان داده شده و داشتن عقیده و آرمان برجسته، صلابت رأی و استحکام اندیشه، انعطاف معقول، نیکویی اخلاق، نیازشناسی و مشکل گشابودن، تواضع در برابر مردم و متفاوت بودن منش و رفتار از ستمکاران را سبب رسیدن به مقصود دانسته است. روش جمع آوری داده ها در این پژوهش، توصیفی تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای بوده و قرآن و تفاسیر آن به عنوان منبع اساسی و محوری مورد استفاده قرار گرفته اند. نتیجه مهم پژوهش پیشنهاد راه کارهای ایجاد همنوایی بر اساس تعالیم قرآن است.  

این پژوهش در صدد است تا روابط اجتماعی به مثابه سرمایه اجتماعی را در نهج البلاغه مورد بررسی قرار دهد. با استناد به خطبه ها، نامه ها وکلمات قصار حضرت علی7روابط اجتماعی در سطوح خرد و کلان به روش تحلیل محتوای کیفی مضمونی، در کلام امام بررسی شده است. در سطح خرد، رابطه خانواده، خویشاوندان، همسایه ها و دوستان که مفهوم سرمایه اجتماعی درون گروهی است و در سطح کلان، روابط مسلمانان با یکدیگر و روابط زمامدار اسلامی با مسلمانان در جامعه اسلامی که به اعتماد فراگیر در سطح عمودی بین زمامدار و مردم و سطح افقی بین مردم با یکدیگر منتهی می شود، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. روابط این سطح در کلام امام علی7 با لحاظ همبستگی و همگرایی انسان ها بر اساس تفاهم و همزیستی مسالمت آمیز، روابط گسترده انسان ها را با یکدیگر مطرح می کند که به تثبیت و تقویت سرمایه اجتماعی برون گروهی منجر می شود. حضرت با عنایت به اصل ایمان و حق طلبی در برقراری روابط اجتماعی، به روابط گرم، پیوسته و صمیمی تاکید دارد که به دور از منفعت طلبی و سودجویی های ابزاری و مادی به سرمایه اجتماعی گسترده منجر می شود که دستاوردهای آن شامل همه مومنان در جامعه اسلامی و همه انسان ها در جامعه بشری می گردد. بر اساس یافته های این بررسی، کلام و رهنمودهای امام خود سرمایه جاودانی است که از حیث گفتاری و کرداری می تواند تعیین کننده ای مهم برای حفظ و تقویت سرمایه اجتماعی باشد.  

سبک زندگی هر جامعه ای، نمادی از باورها و ارزش های درونی آن جامعه است و زمانی آن جامعه می تواند به ثمرات آن دست پیدا کند که سبک زندگی او متناسب با آن باورها و ارزش ها شکل گرفته باشد. جامعه کنونی ما به سبب محروم بودن از عوامل تاثیرگذار در دینی شدن زندگی و تأثیرپذیری از فرهنگ غرب، نتوانسته است میان آن باورهای دینی و سبک زندگی خود در حوزه های گوناگون فردی و اجتماعی، ارتباطی عمیق و تنگاتنگ ایجاد کند و در حقیقت از داشتن سبک زندگی اسلامی به معنای واقعی محروم مانده است. با اینکه بررسی آموزه های دینی و تامّل در آنها نمایانگر ظرفیت بالای این آموزه ها برای فرهنگ سازی و ارائه معیارهای رفتاری مناسب می باشد، اکنون باید بررسی شود چه راهکاری برای استفاده از این ظرفیت عظیم دینی برای اسلامی تر شدن سبک زندگی وجود دارد؟ پاسخ این پرسش را می توان در شناسایی عوامل سوق دادن سبک زندگی به سمت آن معیارهای وحیانی و راه کار های دست یابی به آن عوامل جستجو کرد. بر اساس این، تلاش شده است تا در این مقاله، چند عامل نقش آفرین و تاثیرگذار در اسلامی شدن سبک زندگی و راه های دسترسی به آن عوامل مورد بررسی قرار گیرد.

امروزه با رواج و مسلط شدن تکنولوژی های نوین بر زندگی انسان، ماهواره و سایر رسانه های مشابه نیز بدون داشتن هیچ هدف پرورشی و سازنده، اغلب با برنامه های غیراخلاقی و غیرسودمند خود برای یکسان سازی افکار عمومی جهانیان و از بین بردن ویژگی های فرهنگی جوامع و تغییر آموزه های دینی مفید، مورد بهره برداری قرار می گیرند. هدف اصلی این تحقیق، بررسی چگونگی تأثیرگذاری استفاده از ماهواره بر رابطه بین میزان دین داری با سبک زندگی دانشجویاندانشگاه ایلام است. تحقیق دارای یک فرضیه اصلی و سه فرضیه فرعی می باشد. روش تحقیق از نوع توصیفی بوده و از آزمون های همبستگی و رگرسیون برای انجام تحقیق و بررسی فرضیه ها استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش دانشجویان دانشگاه ایلام به تعداد 6000 نفر بودند که تعداد 300 نفر به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. نتایج تحقیق نشان داد که استفاده از ماهواره رابطه بین میزان دین داری دانشجویان با سبک زندگی آنان را تعدیل می کند و به عبارت دیگر، استفاده از ماهواره نقش یک متغیر تعدیل گر قوی را بین رابطه میزان دین داری دانشجویان با سبک زندگی آنان ایفا می کند و رابطه این دو متغیر را تحت تأثیر قرار می دهد. پیشنهاد می گردد که خانواده ها و رسانه ها در تمامی ابعاد دین داری شامل شناخت و باور دینی، عواطف دینی و عمل به وظایف دینی هدایت گر و راهنمای جوانان باشند. چرایی تبلیغ سبک ها و مدهای ناهنجار از ماهواره و اهداف اصلی آنها اطلاع رسانی شده و الگوهای صحیح مقابل آنها به طور منطقی مطرح شوند.