پژوهش در تاریخ

دانشگاه باستانی گندی شاپور یکی از آثار به جای مانده از سلسله ساسانیان و با بیش از ۱۷ قرن قدمت، یکی از قدیمی ترین و اولین دانشگاه های ساخته بشر است. گندی شاپور شهری است کهن در شمال استان خوزستان و در ۱۷ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان دزفول که امروزه ویرانه های آن باقی است و به سبب بیمارستان و دانشگاهی که در آن بوده شهرت بسیار داشته است. به نظر می رسد دانشگاه گندی شاپور، از زمان شاپور اول پایه ریزی شد و بعدها توسط خسرو انوشیروان (خسرو اول) که نزد اعراب و حتی بیزانس به حکمران حکیم شهرت داشت تعمیر گردید. گندی شاپور از همان زمانی که ساخته شد، مرکزیت علمی یافت و چنان شهرت یافت که به شهر بقراط معروف گردید. دانشمندان زیادی از کشورهای مختلف در این دانشگاه مشغول تدریس و طبابت بودند. در این مقاله سعی شده است با استناد به منابع، به روش توصیفی، ضمن اشاره ای به پیشینه ی علم پزشکی در ایران باستان، موقعیت جغرافیایی، پیشینه و وجه تسمیه شهر گندی شاپور بررسی شود.

بندر تائوکه (Taoce) در دوره ی هخامنشی بویژه در عصر پادشاهی کورش از مراکز مهم بازرگانی و اقتصادی در پس کرانه های شمالی خلیج فارس به شمار می رفت. این بندر در کنار رودخانه ای قرار داشته که از آن به نام رودخانه ی «گرانیس» (Granis) یاد شده است. این رودخانه همان رود شاپور می باشد که بخشی از آن به نام رود حلّه، امروزه در شمال شبه جزیره ی بوشهر به خلیج فارس می ریزد و از این جهت بندر تائوکه که می توانست به عنوان یکی از کانون هایی عمل کند که کشتی های تجاری می توانستند کالاهای خود را از سهل ترین راه از خلیج فارس به ایالت فارس حمل نمایند همچنین این بندر محلی برای اجتماع کورتش ها یا کارگران و صنعتگران بوده است. در مورد محل بندر تائوکه اکثر مورخان آن را منطبق با حوالی شهر برازجان امروزی دانسته اند. وجود بقایای کاخ های کورش هخامنشی در برازجان، نشان دهنده ی این واقعیت است که بندر تائوکه در عصر این پادشاه بنیان گردیده است.

در میان سلسله های پادشاهی سرزمین ایران، امپراطوری اشکانی از برجسته ترین دولت ها بشمار می آید؛ چراکه یکی از طولانی ترین و نیرومندترین آنهاست که در تاریک ترین دوران تاریخی به مدت 470 سال دفاع از ایران را برعهده گرفت. حکومت اشکانی (225ق.م تا 226 م) یکی از سلسله های پادشاهی دوران تاریخی ایران است که آثار باستانی قابل توجهی از این دوره در مرزهای کنونی ایران یا خارج از آن شناسایی شده، لیکن درباره دوره اشکانیان، اطلاعات ما در زمینه مسائل تاریخی بسیار اندک و محدود است. مدارکی که ما را در این امر یاری می کند به جزء چند نوشته مختصر بر روی پوست، تعدادی کتیبه و سفال نوشته های نسا، که مربوط به خود اشکانیان است، بقیه را متونی تشکیل می دهد که توسط یونانی ها و رومی ها نگاشته شده است. نگاهی به تاریخ این دوران نشان می دهد که اغلب نواحی ایران بخصوص نواحی شرقی و شمال شرقی آن هیچگاه دست از تلاش و ستیز برنداشتند و مبارزه ای پیگیر و بی امان را دنبال می کردند. نکته ی دیگر در بررسی خصوصیات هنر این دوران، عامل تسلط سیاسی و وجود یک ساتراپ یونانی بمنزله ی نفوذ فرهنگ یونانی است. بنابراین با توجه به آنچه که گفته شد ملاحضه می گردد که بطور ضمنی بوجود یک هنر مشخص پارتی پی می بریم که در میان آن نفوذ و پیوند با هنر هلنی را نمی توان نادیده گرفت. این مقاله به تاریخ و هنر در عصر اشکانی نگاهی کوتاه افکنده و به بررسی علل و چگونگی بنیان سلسله اشکانی، سرانجام، وسعت و هنر این دوران می پردازد. نوشتار حاضر با توجه به ماهیت این موضوع، روشی توصیفی _ تحلیلی را برای پژوهش برگزیده است تا به ارزیابی منطقی درباره ی آنها دست یابد. بنابراین به روش کتابخانه ای و با تأکید بر منابع اصلی پس از توصیف موضوع به تحلیل و تبیین گوشه و کنار آن خواهد پرداخت.

مناسبات ایران و چین به عنوان دوتمدن کهنسال، پیشینه دور و دراز دارد، این مناسبات در سطوح مختلف و شامل مسایل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... بوده است. اما در طول تاریخ این مناسبات به یک منوال نمانده است و بعضاً دچار تغییراتی شده است، درسده هفتم هجری هر دو کشور ایران و چین در معرض هجوم قوم مغول قرارگرفتند. باتکمیل شدن فتح ایران و چین و ایجاد حکومت خانوادگی و خویشاوند مغول(ایلخانان درایران و یوآن درچین) فضای جدیدی بر مناسبات میان این دو کشورحاکم گردید، به گونه ای که مناسبات این دوره به ظاهر به اوج اعتلای خود رسید. اینکه این افزایش مناسبات چه زمینه ونتایجی داشت، در این مقاله مورد بررسی قرار می گیرد.

شاهنشاهی ساسانی با سیاست تجاری بخش های وسیعی از دنیا ی  باستان را تحت تاثیر قرار داد. از سلطنت خسرو اوّل تا اواخر حکومت ساسانیان مهمترین دهه های رونق تجارت است ئاز تجارت به عنوان یک ابزار در مقابل دیگر قدرتها استفاده کردند. خسرو اوّل با تسلط بر مناطق تجاری در کنار دریایی سیاه و امتداد جاده ابریشم توانست در زمان پادشاهی خودش زمینه خوبی برای بازرگانان ایران برای دادوستد فراهم آورد. در زمان هرمز جهارم با وجود کشمکشهای داخلی توانست مناطق تجاری غرب امپراتوری را تحت کنترل قرار دهد. خسرو پرویز با بستن قرار داد صلح با امپراتوری بیزانس توانست سلطه تجاری در مناطق تجاری را حفظ کند. در این مقاله سعی بر آن است تا با تکیه بر عوامل تجاری و سیاست های امپراتوران ساسانی در زمان خسرو اوّل تا خسرو پرویز پرداخته شود.

عصر صفوی به ویژه از روزگار شاه عباس اول به بعد شاهد حضور روزافزون اروپاییان در ایران بود این حضور طبیعتا می توانست زمینه های لازم را برای برخورد و آشنایی بیشتر میان ایرانیان و اروپاییان را فراهم آورد. بدین ترتیب آغاز فعالیت جدی و گسترده مسیحیان در ایران به زمان شاه عباس اول برمی گردد. شاه عباس به دلیل وجود دو نیروی مخالف، یعنی ازبکان در شرق و عثمانیان در غرب، درصدد ارتباط هر چه بیشتر با دول مسیحی اروپا بود، که به واسطه این امر و نیز شرایط اقتصادی و تجاری، نسبت به مسیحیان داخل ایران بسیار با ملاطفت عمل می کرد. در عصر شاه عباس اول، مسیحیان مراسم و امور مذهبی خود را آزادانه اجرا می کردند، حضوری فعال درجامعه  به ویژه عرصه اقتصاد داشتند،  بسیار مورد احترام شاه عباس بودند به طوری که شاه عباس در اوایل حکومتش به مبلغان مسیحی اجازه تبلیغ را در سطح و سیع داده بود. و در مراسم مذهبی مسیحیان شرکت می کرد. لذا در این پژوهش سعی بر این است.  که  تا حد امکان، با اتکا بر منابع اصلی و در دسترس عصر صفوی و به روش توصیفی تحلیلی به بررسی وضعیت مسیحیان در عصر شاه عباس اول، نقش و جایگاهشان در جامعه ایران و علل دیدگاه مثبت شاه عباس نسبت به مسیحیان پرداخته شود.

تاریخ پنجاه ساله ناصری(1313-1264ﻫﻕ/1897-1848ﻡ)شاهد تحولات عظیم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می باشد. سلطنت ناصری مقارن است با تحولات بین المللی و انقلاب صنعتی اروپا که تأثیر بسزایی بر اقتصاد و جامعه ایران داشته است. تحولاتی دوران ساز که در سال های بعد به انقلاب مشروطه انجامید. شرایط اقتصادی کشور در عصر ناصری که قسمتی از آن تحت تأثیر غرب شکل گرفته بود، موقعیتی متفاوت بود که برخی از تجار از آن بهره می بردند. این شرایط تأثیر مستقیمی بر زندگی اجتماعی و اقتصادی کشور از شکل تجارت خارجی گرفته تا الگوی مصرف داشت. نقطه شروع تاریخ نوین سرمایه داری جامعه ایران در قرن نوزدهم با پویشی انهدامی همراه بوده. سرآغاز نفوذ غرب آثاری بس نامناسب بر بافت ها و ساختارهای اقتصادی و  اجتماعی و این جامعه به جای نهاد، چنانکه اقتصاد معیشتی، اجتماعات روستایی ایرانیان که دارای شکل سنتی کشاورزی و پیشه وری خاص خود بودند، متأثر از ورود کالاهای غربی به ورطه نابودی کشانده شدند. زراعت محصولات نقدآور گسترش یافت و جای زراعت معاشی را گرفت. واردات کالاهای اروپایی از جمله: منسوجات انگلیسی و دیگر تولیدات صنعتی و کارخانه ای به صنایع دستی ایرانیان آسیب رساند. با هجوم کالاهای خارجی به بازارهای ایران و نفوذ کامل آن ها بر بازارهای داخلی به دلیل تنوع در محصولات و تغییر در سلیقه همه طبقات جامعه و عدم حمایت دولت از تولید ملی، صنایع دستی به نابودی کشیده شد. همین عامل، ضربه ای شدید به اقتصاد خودکفای روستایی وارد ساخت، بطوری که اقتصاد خود بسنده روستایی بدون آنکه جایگزین قانع کننده و نوینی در این زمینه پیدا کند رو به تحلیل نهاد. تمرکز این پژوهش بر آن است تا با پایبندی بر چارچوب اولیه در حوزه اقتصاد ایران در عصر ناصری، تأثیرواردات بر تولید ملیرا مورد مطالعه قرار دهد. در وهله نخست؛ از وضعیت تجارت خارجی ایران در این عصر سخن به میان می آید، تا بدین وسیله به نتایجی در ارتباط با روابط دول اروپایی با ایران برسد. سپس؛ نتیجه واردات بی رویه بر تولیدات ملی را مورد بررسی قرار می دهد. سرانجام سعی دارد به این سؤال پاسخ دهد که؛ وجود شیوه های تولید سنتی در اقتصاد کشاورزی و صنایع و ورود کالاهای غربی به کشور چه تأثیری بر شیوه و روش زندگی ایرانیان داشت؟ و آیا ورود برخی اقلام وارداتی توانست بازارهای ایران را قبضه کند؟

بازکاوی و شناخت نقش نخبگان و کارگزاران تغییر و تحول سیاسی –  تاریخی برای تبیین تاریخ ایران ضروری است . شناخت رفتارهای سیاسی طغرل بیک سلجوقی به عنوان یکی از نخبگان و کارگزاران تغییر و تحول و بنیانگذار سلسله سلجوقیان از یک سو تبیین کننده بخشی از تاریخ ایران است و از سوی دیگر نقش موثری در روابط ایران و ترکمنستان خواهد داشت. بر اساس این ضرورت و در راستای شناخت بهتر رفتارهای سیاسی طغرل بیک سوال زیر مطرح گردید : «رفتارهای سیاسی طغرل بیک به عنوان یک نخبه، کارگزار و سیاستمدار چگونه قابل ارزیابی است ؟» به عبارت دیگر رفتارهای سیاسی طغرل بیک از جهت مثبت و یا منفی بودن مورد ارزیابی و بررسی قرار می گیرد. به نظر نگارنده رفتارهای سیاسی طغرل بیک گرفتار قضاوت وارونه شده است. در حالی که درباره رفتارهای سیاسی وی، اجماعی در منابع دیده نمی شود ولی با بررسی زمینه ها و شرایط روی کار آمدن وی و تحلیل کدها و یافته ها از منابع موثق، رفتارهای سیاسی طغرل در تحلیل نهایی و با توجه به تحلیل بر اساس رویکرد نخبه گرایی در چارچوب رفتارهای مثبت قابل ارزیابی است.