پیکره

پیکره

پیکره دوره پنجم پاییز و زمستان 1395 شماره 10

مقالات

۱.

نمادشناسی نگاره ی «رستم خفته و نبرد رخش و شیر» از منظر خرد و اسطوره

کلید واژه ها: ش اهنامه خرد اس طوره سلطان محمد نگاره ی رستم خفته

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 244 تعداد دانلود : 531
شاهنامه ی فردوسی اثری گران مایه است که فردوسی بسیار هنرمندانه با استفاده از اسطوره، توانسته خردورزی و نقش اراده ی انسانی را به نظم بیان کند. پیوند خرد و اسطوره در تمام داستان ها و شخصیت های شاهنامه آشکارا و صریح و نیز در ژرفای اثر مشاهده می شود. قصه ها در شاهنامه؛ علاوه بر پیگیری هدف های عام داستان نویسی، اهداف متعالی دیگری را نیز دنبال می کنند. داستان نگاره ی«رستم خفته و نبرد رخش و شیر» که در خوان اول شاهنامه رخ می دهد، موضوع بحث این مقاله است که با ترکیبی از خرد و اسطوره به اثر غنایی خاص بخشیده و آن چه مدنظر است، شامل نمادهایی هستند که هم خردگرا و هم اسطوره ای اند. نقاش این اثر سلطان محمد نقاش، نگاره ی«رستم خفته و نبرد رخش و شیر» را با مهارتِ بسیار خلق کرده است که در این نوشتار به توصیف و تحلیل آیکونوگرافی(نمادشناسی تصویری) آن می پردازیم. فرضیات مقاله بیان می دارند که نگاره ی«رستم خفته و نبرد رخش و شیر» قابلیت نقد و تحلیل آیکونوگرافی را دارد و خرد و اسطوره، چه در داستان شاهنامه و چه در عناصر دیداری که سلطان محمد در خلق اثر به کار برده، پیوندی عمیق دارند و اسطوره ها زمینه ای برای ظهور خرد هستند. این مقاله در نظر دارد به تحلیل آیکونوگرافی و نمادشناسی در نگاره ی«رستم خفته و نبرد رخش و شیر» از منظر خرد و اسطوره بپردازد. در یافته های این تحقیق، این مهم به دست آمد که در داستان نگاره، در کنار نیرومندی و توان جسمی پهلوان، خردمندی او نیز با نمادپردازی عناصر گونه گون سنجیده و به تصویر کشیده شده است. در تمام شاهنامه و خاصه داستان نگاره ی مورد بحث، اسطوره نه تنها با خرد تقابل ندارد؛ بلکه گستره ای  برای بیان و آشکارشدن خرد است که با مهارت، روایت گری و تصویرسازی شده است. این مقاله به شیوه ی توصیفی- تحلیلی و با بهره از منابع کتابخانه ای، انجام شده است و سعی شده تا از نظر زیبایی شناسی به توصیف اثر و از نظر آیکونوگرافی(نمادشناسی تصویر) به تحلیل نگاره بپردازد.
۲.

فرم شناسی و نمادشناسی نقوش پرندگان در سفالینه های دوره ی سامانی قرن سوم و چهارم هجری

کلید واژه ها: نمادگرایی پرندگان سفال اسلامی سفال ایرانی سفال سامانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 330 تعداد دانلود : 550
پرندگان همواره جایگاه ویژه ای در بین نقوش تزئینی بر دست ساخته های بشری داشته اند. ویژگی خاص پرندگان و وجوه نمادین آن ها باعث شده است تا سفال گران بسیاری آن ها را دست مایه ی آفرینش آثار هنری خود کنند. در دوران اولیه ی اسلامی؛ به ویژه در زمان سامانیان، پرندگانی به تصویرکشیده شده اندکه از نظر زیبایی شناسی و نمادگرایی از اهمیّت والایی برخوردارند. این پرندگان که از طبیعت فاصله ی بسیاری گرفته و به عالم مثل نزدیک ترند، گواه نمادین بودن این نقوش است. با این همه آن چنان که باید و شاید به نقش این موجودات و چرایی ظهور بی شمار آنان بر روی سفالینه ها توجه نشده است. با توجه به اینکه رمزپردازی و نمادگرایی، جزو جدایی ناپذیر فرهنگ ایرانیان است، شایسته است که با نگاهی تازه این نقوش مورد بررسی قرار گیرند. هدف از این پژوهش، بررسی نمادین پرندگان نقش شده روی سفالینه های دوران سامانی در ایران و میزان اهمیّت این نقش ها در این دوره است. در این مقاله طی بررسی فرم شناسانه و تطبیق آن با ادبیات و خوشنویسی دوران اسلامی، به دسته بندی این نقش مهم در سفال اسلامی پرداخته شده است. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که با توجه به آثار به جا مانده از این دوره، پرندگان به صورت تجریدی و به دور از واقع گرایی ترسیم شده اند و خط کوفی و نقوش تزئینی گیاهی تأثیر به سزایی در نوع فرم پردازی این پرندگان داشته اند. از نظر نمادین، باور ایرانیان مبنی بر تأثیر پرندگان در جذب برکت برای صاحب ظرف، دلیل موجهی بر نقش این موجودات در آثار ایرانیان است. روش این تحقیق، توصیفی-تحلیلی است و شیوه ی گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه ای انجام گرفته است. جامعه ی آماری پژوهش، سفالینه های دوران سامانی، مربوط به قرن سوم و چهارم هجری را در بر می گیرد که مزین به نقش پرنده هستند.
۳.

بازنگری عرفان در مبانی نگارگری های معراج حضرت محمد(ص)

کلید واژه ها: عرفان اسلامی نگارگری معراج حضرت محمد (ص) براق هاله ی مقدّس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 776 تعداد دانلود : 869
نمودهای اسلامی و عرفانی در نگارگری های بسیاری دیده می شوند که یکی از برترین و بهترین نمونه های این نمودها،  معراج حضرت محمد (ص) است. این مقاله، به بخشی از عناصر تأثیرگذار مفاهیم عرفان اسلامی بر نگارگری  های معراج می پردازد؛ هدف اصلی این پژوهش، بررسی جنبه های بَصَری به کار رفته در نگاره های معراج، با توجه به مفاهیم و نمودهای اسلامی و عرفانی است. و در این پژوهش به پرسش هایی مانند، نسبت میان ادبیات عرفانی و هنر نگارگری چگونه است و نمادهای عرفانی به کار رفته در نگاره های معراج چگونه نمادهایی هستند پاسخ داده می شود. در این پژوهش، بیست نگاره از نگاره های معراج، از لحاظ «ترکیب بندی»، «نمادپردازی رنگ ها»، «چهره ها و پیکره ها»، و عناصر تصویری مهمی چون«هاله ی مقدّس»، «بُراق»، «فرشته – انسان بالدار»، «درختان، گیاهان،کوه ها، ابرها و تزیینات» مورد بررسی قرارگرفته اند. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است و داده های آن از منابع کتابخانه ای و شواهد تصویری به دست آمده است.
۴.

بررسی جایگاه رنگ در فضای شهری امروز (مطالعه ی موردی: تهران، خیابان انقلاب، حدفاصل میدان انقلاب- چهارراه ولی عصر)

کلید واژه ها: رنگ شهر نمای شهری خیابان انقلاب تهران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 768 تعداد دانلود : 932
رنگ ها از اجزای جدا نشدنی زندگی شهری است و منظر شهری جامعه امروز به عنوان مولفه ای چند وجهی چنان با آن آمیخته که تفکیک آن به عنوان پدیده ای طیبعی و مصنوع حضوری یکپارچه در مکان ها اعم از شهری و طبیعی دارد؛ بدنه و نمای ساختمان ها، مبلمان شهری، پیاده رو ها، فضای سبز، المان های شهری و حتی عناصر محیطی چون آسمان در تعیین رنگ شهرهای امروز نقشی مهم دارند. مقاله ی حاضر تلاش دارد ضمن تحلیل تعاملات دیداری کیفیت رنگی شهر با عوامل بصری در محیط به بررسی کیفیات تعاملی رنگ به عنوان عاملی مؤثر در قسمتی از فضای شهری تهران بپردازد. بدین منظور و جهت دستیابی به نمونه موردی از کیفیات تعاملی رنگ در فضای شهر، وجوه بصری و بیانی رنگ در اجزا مؤثر در سیمای خیابان انقلاب (حد فاصل میدان انقلاب- چهار راه ولی عصر) مورد بررسی قرار گرفته است. پرسش های اصلی پژوهش بر چگونگی و چگونه بایدی رنگ در فضای شهری محدوده مورد نظر بنا شده است و تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی داده ها را بر اساس شواهد تصویری و تاریخی بررسی می کند. نتایج بدست آمده نشان می دهد؛ فضای رنگی خیابان انقلاب به دلیل کاربری های متفاوت و نقش اجتماعی، عبوری، فرهنگی و سیاسی امروزه دارای هویت چند وجهی است. به منظور سازماندهی به این فضا ایجاد هویت مستقل و غالب و تعریف آن در ایجاد طرح رنگی و ایجاد یکپارچگی رنگ جهت گستردگی فضا و بازسازی اجرا مستقر در فضای این خیابان ضروری به نظر می رسد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۴