International Multidisciplinary Journal of Pure Life (IMJPL)

با ظهور و گسترش صنعت ارتباطات و در راستای آن اینترنت به عنوان شبکه ارتباطاتی و اطلاعاتی جهانی، فضای جدیدی در عرصه زندگی به وجود آمد که می توان با عناوینی هم چون فضای دوم یا فضای مجازی از آن یاد کرد؛ فضایی که استفاده از آن دارای ابعاد مثبت و منفی است. مبانی نظری این پژوهش که با هدف امکان سنجی توانایی فضای مجازی در ایجاد و بهره وری از تربیت دینی انجام شده است، بهره گیری از پارادایم دوفضایی شدن و مفهوم سازی تفاوت خصایص فضای مجازی و مؤلفه های تربیت دینی است. روش پژوهش نیز در سنت پژوهش های کیفی، از نوع توصیفی- تحلیلی و با نگاه نقادانه است که به صورت کتابخانه ای انجام شده است؛ ابزار گردآوری داده ها نیز فیش برداری از مجموعه آثار مرتبط است. یافته های پژوهش نشان می دهد جمله «خودت را بشناس»، مصداقی برای این است که انسان برای ورود به تربیت- به ویژه تربیت دینی- لازم است ابتدا معنای صحیحی از خود و سپس از دیگران داشته باشد؛ بر این اساس سریع شدن فضا، فراگیری، قابلیت دسترسی دائم، فرامکانی، فرازمانی، جهانی بودن، سیال بودن، تشدید شدن واقعیت و چندرسانه ای بودن از جمله فرامتغیرهای این فضا هستند که زندگی در جهان دوم، زندگی دوفضایی معاصر و نیز منابع هویتی افراد را تحت تأثیر قرار داده است. نتیجه آن که مشکل عدم وجود هویت اصیل و عامل با سرازیر شدن آموزش های دینی در دنیای مجازی نتیجه بخش نبوده و نتیجه ای غیر از دستیابی به قشری گرایی و صورت گرایی نداشته است؛ لذا دستیابی به هسته تربیت دینی با مؤلفه های دنیای مجازی سازگاری چندانی ندارد و هم نشینی از نوع التقاطی است.

دین امری تاریخی و زمینه مند است و در هر دوره از حیات بشری، متناظر با تحولات و رویدادهایی که انسان تجربه کرده، ویژگی های خاص یافته است؛ البته این به معنای دگرگشت و قلب جوهر دین نیست، بلکه به آن معناست که بستر ارائه دین و ارزش های دینی، شکل عرضه دین و ابزارهای وصول به اهداف دینی متحول شده است. در حال حاضر، گسترش فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطاتی، فضایی تازه برای حیات دین و جامعه دینداران فراهم کرده است که استفاده از فرصت های متعدد فضای جدید و ایمن ماندن از تهدیدهای آن مستلزم آگاهی و برنامه ریزی دقیق و همه جانبه است. این پژوهش ضمن اذعان به وجود بستری قدرتمند برای فعالیت ضد دینی و ضد مذهبی در فضای مجازی، با مطالعه ای اسنادی و مروری به ظرفیت های فضای مجازی در گسترش باورها، آموزه ها و ارزش های دینی در قالب شبکه های اجتماعی پرداخته است.

چهارده قرن از ورود اسلام به سرزمین ایران می گذرد. در طول این مدت، میان اسلام و ایران از ابعاد مختلف- از جمله فرهنگی- تعاملات گسترده ای صورت گرفته است. در دنیای پرشتاب فناوری های نوین، فضای ارتباطات مجازی به عنوان یک فرصت یا تهدید، دست اندرکاران تربیت نسل جوان را با چالشی بزرگ روبه رو کرده است که استفاده گسترده از این فناوری و امکان دسترسی آسان به منابع اطلاعاتی و متنوع باعث به وجود آمدن بسیاری از رفتارهای غیر اخلاقی به ویژه در میان جامعه شده است. درست است که دنیای امروز دنیای تحولات به همراه توسعه سریع دانش است که از طریق شبکه های اینترنتی به سرعت در حال گسترش می باشد؛ اما در عین حال، اهمیت مباحث اخلاقی به ویژه در قلمرو معاشرت های گوناگون شخصی و اجتماعی به قدری روشن است که در جوامع مختلف بر آن تأکید می ورزند و خصوصاٌ جامعه مسلمانان می بایست بر آن اهتمام بیشتری بورزند؛ چرا که دین اسلام، دین اخلاق مداری است. پژوهش حاضر با هدف تبیین جایگاه فرهنگ اسلامی و چالش های دنیای مجازی با نگرش اخلاق مدرن است. روش بررسی این پژوهش با استفاده از مشاهده مشکلات موجود  در حوزه ارتباطات در دنیای مجازی- در شرایط کنونی- و روش کتابخانه ای و استفاده از منابع مطالعاتی تدوین گردیده است. از یافته های این پژوهش می توان گفت که  می توان اخلاق مدرن  را با فرهنگ سلامی عجین کرد؛ به عبارت دیگر، مراد از اخلاق مدرن شکل غربی آن نیست؛ بلکه صورت مناسب سازی شده با درون مایه فرهنگ اسلامی و تعالیم دینی است که با پیشرفت های تکنولوژی و فناوری مجازی همخوانی دارد.

امروزه با پیشرفت در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، موضوع کارکرد فضای مجازی جایگاه و اهمیت ویژه ای یافته که نمی توان نقش آن را در تبلیغ و شناساندن دین و ارتقای آموزه های دینی، نادیده گرفت. از طرف دیگر، به نظر می رسد پیوند مستحکمی میان تبلیغ معارف دین و فضای مجازی پدید نیامده است؛ لذا شناسایی امکانات و ابزارهای مورد نیاز جهان اسلام بسیار ضروری است. در این مقاله تلاش شده است، ظرافت های تبلیغ دین و عوامل تأثیرگذار در این حوزه شناسایی شوند؛ در همین راستا با احصای کارکردها و ابعاد تأثیر فضای مجازی در ارتقای آموزه های دین، می توان چارچوب و قوانینی برای اطلاع رسانی آموزه های دینی از معارف قرآن کریم و اهل بیت (علیهم السلام) استخراج نمود؛ مانند صحت صداقت و امانت معارف، یقین به صحت خبر، تحقیق کامل نسبت به اطلاعات و تشویق عمل به اطلاعات. هم چنین فضای مجازی علاوه بر دسترسی به پایگاه های اطلاع رسانی، با حجم زیادی از استفاده کاربران، دارای امکانات قابل توجهی برای فعالیت های مختلف است که به بیش از 10 مورد از ظرفیت های آن در راستای تبیین و تبلیغ دین که با در نظر گرفتن محدودیت ها و شرایط کنونی وب، قابل بهره برداری است، می توان پرداخت؛ از جمله کتابخانه های مجازی، آموزشگاه ها و دانشگاه های مجازی که تلاش فراوانی برای برخورداری بیشتر از سهم آموزه های دینی- در این فضا- صورت می گیرد. از آن جا که میان تمام ابزارهای موجود، فضای مجازی یکی از موثرترین تأثیرات را در بناسازی هویت دینی جامعه دارد، این نتیجه حاصل می آید که سرمایه گذاری در جهت ارتقای آموزه های دینی، همراه با بالاترین بازدهی خواهد بود.

از مهم ترین ویژگی های فضای مجازی، گسترش اهمیت فرد و حیطه خصوصی در برابر جمع و حوزه عمومی است. افراد در فضای مجازی در عین حال که می توانند در گروه های مختلف و گاهی متضاد با هویت حقیقی خود حضور داشته باشند، می توانند خود را جدا از دیگران و به صورت تنها نیز حس کنند؛ به گونه ای که فقدان مراتب قدرت در فضای مجازی باعث می شود، فردیت افراد در جمع حل نشود. در جهان واقعی نیز قدرت انتخاب افراد همواره تحت تأثیر عواملی هم چون جبر مکان، زمان، فرهنگ و حکومت محدود بوده است؛ اما در جهان مجازی مرزهای محدود کننده از میان برداشته شده و شخص در مقیاس جهانی با گزینه های فراوانی برای انتخاب روبرو خواهد بود؛ بر همین اساس در میان اقوام سنتی و مذهبی تأثیرات قابل ملاحظه ای در ایجاد انعطاف پذیری و شکستن مرزهای محدود کننده اعتقادی- فرهنگی مشاهده می شود. این پژوهش که از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و با روش کتابخانه ای انجام شده است، به بیان تأثیرات فرهنگی فضای مجازی بر عرصه دین پرداخته است.

دین مبین اسلام، آیینی جهانی و جاودانه است و به منظور تبیین و تنظیم رابطه بین خدا، انسان و جهان نازل شده است؛ چنین دینی برای تحقق ویژگی هایی که از خاتمیت آن برخاسته، ماهیتاً باید تبلیغی نیز باشد و از همه ظرفیت ها برای گسترش خود بهره ببرد تا مفاهیم و پیامدهای آسمانی آن به همه انسان ها- برای همیشه و در همه جا- برسد. با توجه به اهمیت تبلیغ دین در دنیای امروز، از هر نوع امکانات و ابزار مدرن می توان در راستای تبلیغ استفاده کرد که یکی از این امکانات، فضای مجازی است؛ چه این که اهمیت تبلیغ دین در فضای مجازی به مراتب بیشتر از رسانه منبر و در فضای مسجد است؛ چرا که از مزایای این نوع تبلیغ، دسترسی سریع و آسان، هزینه پایین و بازدهی سریع و بالا نسبت به سایر روش های تبلیغ است. از طرف دیگر، در حکومت اسلامی برای نهاد دین، سه نقش اساسی- تحقیق، تبلیغ و تحقق دین- متصور شده است که ایجاد فضای سالم برای پرداختن به این نقش ها از مهم ترین وظایف حوزه های علمیه است که برای تحقق این امر لازم است به سوی ایجاد رسانه های دینی متعدد و متکثر حرکت کرد و از ظرفیت ویژه این ابزارها در جهت گسترش ارزش های الهی بهره برد. در این میان، تلاش سازمان های وابسته مثل سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه و دانشگاه را نمی توان انکار کرد؛ اما این مهم نیاز به توجهات ویژه و گسترده تری دارد؛ لذا فرهنگ سازی مناسبی میان همه سطوح هم چون حوزه های علمیه، دانشگاه ها و کسانی که دغدغه اسلامی و انقلابی دارند، لازم است. به نظر می رسد در این زمینه، مراجع عظام تقلید و علمای اسلام می توانند گرد هم آیند تا پس از گفتگو، مسیر را شناسایی نموده و با تشکیل مجموعه های اندیشه ورز در حوزه های علمیه و دانشگاه ها و سایر نهادها حمایت مادی و معنوی خود را اعلام کنند؛ مطلبی که در این پژوهش تلاش شد با رویکرد توصیفی و تحلیلی به بررسی ابعاد آن پرداخته شود.

ظرفیت های فضای مجازی به معنای بهره برداری از منابع، ابزارها و امکانات فضای مجازی برای توسعه و تبلیغ دین از طریق آموزش است. امروزه از ظرفیت شبکه های اجتماعی، وب، نظام های مدیریت یادگیری، بازی های رایانه ای و سایر ابزارها جهت نشر آموزش های دینی و تبلیغ ادیان استفاده می شود. ظهور کلیساهای مجازی، پاسخگویی تمام وقت به سؤالات دینی و مهمتر از همه، زندگی معنوی در فضای مجازی- تنها- بخشی از تعامل عالمان دین و کاربران در این فضا است. هدف از این پژوهش، شناسایی چالش های پیش روی ظرفیت سازی به منظور توسعه محتوای آموزشی در فضای مجازی و ارائه راهبردهایی برای ظرفیت سازی در این فضا، در حوزه آموزش است؛ لذا این مقاله با رویکرد پژوهش کیفی برخط و با استفاده از تحلیل داده های موجود در فضای مجازی، ابتدا چالش های مرتبط با ظرفیت های آموزش محتوای دینی در فضای مجازی را بررسی کرده و سپس به ارائه راهبردهایی به منظور بهره برداری بهینه از ظرفیت های فضای مجازی پرداخته است. نتایج حاصل از مطالعه نشان می دهد با توجه به سرعت بالای رشد و توسعه فضای مجازی، ضرورت اتخاذ راهبردهای سازنده و زیرساختی، تدافعی و محتوامحور- بیش از پیش- احساس می شود.

تبلیغات گسترده ضد دینی در فضای مجازی، حاکی از آن است که دولت ها و رسانه های غربی، گسترش بیداری اسلام و گرایش به اسلام را تاب نمی آورند و با تبلیغات نادرست، می کوشند چهره اسلام را در جهان، تیره و تار نشان دهند. شناخت روش های جدید و گوناگون در این زمینه، به مسلمانان کمک می کند با آشنایی راهبردی تاکتیک های دشمن، محتوای غنی دینی را متناسب با نیاز مخاطب ارائه نماید که عمده ترین تاکتیک های دشمن در این زمینه عبارت است از نمایش زننده برخی اعتقادات غیر دینی به نام دین، پُررنگ نمودن عرفان های کاذب و انحرافی به عنوان گرایشات دینی، تولید ابزارهای جدید و متنوع در عرصه تکنولوژی در راستای اشاعه فحشا و دین گریزی کاربران و به ویژه نوجوانان و سوء استفاده از نقاط ضعف حکومت های اسلامی در استفاده از تکنولوژی های نو در عرصه نظارت و مدیریت. پژوهشگران در این مقاله تلاش کرده اند با گردآوری آرا و نظرات مختلف صاحب نظران  به مطالعه و بررسی راه های متنوع نفوذ دشمن و تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی در اذهان کاربران پرداخته و با معرفی این راه ها و ارائه راهکارهای مقابله با تهاجم دشمن- در این زمینه- به واکسینه نمودن مخاطبان فضای مجازی کمک نمایند.

با ظهور شبکه های اجتماعی مجازی، روابط انسان ها در اینترنت شکل تازه ای به خود گرفته است. رسانه های اجتماعی اشکال دیگر ارتباطات کامپیوترمحور را با یکدیگر ادغام کرده و به تبع آن چشم انداز رسانه ها، شیوه های تعامل افراد و تأمین نیازهای کاربران را دگرگون ساخته اند. امروزه شمار فراوانی از کاربران با اهداف مختلف در شبکه های اجتماعی مجازی عضو شده و به فعالیت های گوناگون می پردازند که با توجه به افزایش تصاعدی کاربران شبکه های اجتماعی و کارکردهای آن، نمی توان از تأثیر این شبکه ها غافل ماند. یکی از ویژگی های مهم شبکه های اجتماعی این است که به مکانی برای اشتراک گذاری دانش تبدیل شده اند. تنوع کاربران و دانش به اشتراک گذاشته شده در شبکه های اجتماعی زیاد بوده؛ از این رو می توان به اهمیت و ضرورت این شبکه ها به عنوان ابزاری در جهت بهبود آموزش و یادگیری توجه نمود که اهمیت موضوع زمانی بیشتر می شود که دانسته شود درصد عظیمی از مخاطبان این رسانه ها را جوانان- به عنوان مهم ترین سرمایه انسانی هر کشوری از حیث توسعه- تشکیل می دهند. در پژوهش حاضر با استفاده از مطالعات کتابخانه ای به جمع آوری اطلاعات پرداخته شده و به صورت توصیفی- تبیینی، زمینه ها و بسترها و فرصت هایی که شبکه های اجتماعی مجازی در عرصه آموزش و یادگیری برای کاربران مهیا کرده است، مورد واکاوی قرار گرفته است.

إقتصاد المعرفه، ثوره الإنفومیدیا، الحرب الناعمه، التعلیم عن بعد وخصوصیه التعلیم الدینی، کلمات مفاتیح لا بدّ من التعرّف علیها للدخول فی البحث. أصبحت سمه اقتصاد القرن الحادی والعشرین هی الإقتصاد المبنی على المعرفه، بحیث تکون هی المحرک الرئیسى للنمو الإقتصادی، وهو یعتمد على توافر تکنولوجیات المعلومات والإتصال واستخدام الرقمنه، والإبتکار من خلال مواکبه ثوره المعرفه المتنامیه واستیعابها وتکییفها مع الإحتیاجات. ویعتبر التعلیم أهم مصادر تعزیز التنافس الدولی، خاصه فی مجتمع المعلومات باعتبار أن التعلیم هو مفتاح المرور لدخول عصر المعرفه وتطویر المجتعات من خلال تنمیه حقیقیه لرأس المال البشری الذی هو محور العملیه التعلیمیه  کما أصبحت الأصول المهمه فی الإقتصاد الجدید هی المعرفه الفنیه والإبداع والذکاء والمعلومات، ولعلّ ثوره الإنفومیدیا أتاحت لهذا الإقتصاد بالتعاظم والإنتشار على أوسع نطاق. من جهه أخرى  ظهرت الحرب الناعمه، أی فن إجتذاب الآخرین تلقائیاً إلى نظام ما بإستخدام الإغراء، وهی تهدف إلى تحقیق أهداف تلبّی حاجات وتحقق مصالح فئات معینه فی المجتمع، ولها خطاب تعبّر عنه من خلال عدّه وسائل إتصال: مکتوبه، مرئیه، مسموعه، وسائل التواصل الإجتماعی، توضّح من خلاله عن سیاساتها وبرامجها حول مختلف القضایا. فی سیاق مجتمع فی خضم التحولات، من ظهور نمط آخر فی التفکیر والکینونه فی المجتمع، والترکیز على کمیه الجمهور لغایه تجاریه جذب الإعلان (براغماتی نفعی) والحدیث عن ظهور یوتوبیا جدیده وتداخل السیاسی بالإقتصادی والإیدیولوجی بالتکنولوجی. وأمام هذه الطفره المعلوماتیّه: -       کیف یمکن تحویل هذا التهدید إلى فرصه فی مجال التبلیغ؟ -       ما السبیل الذی سلکته المواقع الإلکترونیه لتسخیر التقنیه فی خدمه التعلیم الدینی؟ -       وإلى أی مدى نجحت؟ -       ما الذی تغیر فی طبیعه العمل التبلیغی عبر الفضاء الإفتراضی؟ -       کیف تسعى لمواجهه خطر الحرب الناعمه؟ -       وما هی الأسالیب التی یفترض أن یتدرّب علیها المرسل فی المواقع الدینیّه لجذب المتلقّی والنجاح فی إیصال الرساله؟ هذه التساؤلات وغیرها ستتم الإجابه عنها فی هذه الورقه البحثیّه من خلال معالجه المحاول التالیه: ماهیه التعلیم عن بعد وخصوصیته، منصات التعلیم عن بعد، خصوصیه التعلیم الدینی عن بعد، القدرات التعلیمیه فی الفضاء الإفتراضی. وعلى الصعید التقنی: تقنیات التصویر وزوایاه وجوده الصوره، إبداعیه الإخراج، المؤثّرات المرئیه والمسموعه، یوتیوب، الصوتیه والفیدیوهات القصیره عالیه التقنیه (جودتها، مدتها، آلیه عرضها، نوعیه الصوت والنبره)، الرموز، الموسیقى التصویریه، عناوین فارقه، حُسن وضع الملخصات، المؤثرات البصریّه، الصوره (اختیار الصوره المؤثّره، عدد البیکسل، استخدام الکاریکاتور وضوح الخط للعبارات المرفقه للبوستر، تعدد اللغات). تعدد المنصات لنفس الفکره: مسموع (لاسیما لذوی الإحتیاجات الخاصه) ترجمه صوتیه، مکتوب، صور بوستر، التطبیقات. على صعید المبنى: وضع المادّه ضمن السیاق الإعلامی الفنّی الجذّاب المتقن، حیث المکونات البصریه والموسیقیه المؤثره، تسهم فی نشر الرساله المتوخاه إلى الجمهور المعارض والمؤیّد فی الوقت عینه. تقنیات التأثیر وعناصر الجذب، تقنیات التعبیر. المعنى- المضمون: التعریف، التصدی للتحریف، معالجه قضایا إشکالیه، أسالیب الإقناع، ماهیه الخطاب ونوعه، لغه الخطاب، المضمون الإنسانی، إستخدام أسلوب الأقصوصه، الترفیه من خلال الإحتفالات الدینیه والعروض والرحلات السیاحیه. مشاکل إلکترونیّه تؤثر سلبا على التعلیم الدینی.