اندیشه نوین دینی

اندیشه نوین دینی

اندیشه نوین دینی سال سیزدهم پاییز 1396 شماره 50 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

بازسازی نظریه ابن سینا درباره معنای زندگی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ابن سینا معنای زندگی مؤلفه های زندگی معنادار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 291 تعداد دانلود : 617
این مقاله با روشی تحلیلی به مسئله معنای زندگی در فلسفه ابن سینا توجه کرده است. یافته های این مقاله نشان می دهد که دیدگاه ابن سینا در معنای زندگی نظریه ای فرا طبیعت گرایانه است. ارکان این نظریه اعتقاد به وجود خداوند و زندگی پس از مرگ است. بنابر این رویکرد، معنای معنای زندگی، از سنخ هدف است و مراد از آن، هدف انسان از زندگی خویش است به گونه ای که در راستای هدف خداوند از خلقت انسان باشد. زندگی هر انسان هنگامی معنادار خواهد بود که انسان تلاش مستمر و صادقانه ای داشته باشد تا مایه تقرب و تشبه هر چه بیشتر او به حقیقت یگانه ای باشد که در راس تمام هستی است. رسیدن به زندگی معنادار مستلزم تعیین هدف یا اهداف عالی و اساسی در زندگی، تلاش مستمر جهت کسب معرفت، عشق، اخلاق و در نهایت رسیدن به موفقیت بزرگ یا جاودانگی است. سعادت، لذت و خیر سه مفهوم مورد نیاز در بازسازی دیدگاه ابن سینا به شمار می آیند.
۲.

تحلیل کیفی نظریه ها در فرایند تحقق بلوغ اجتماعی در عصر ظهور(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بلوغ اجتماعی امام مهدی عصر ظهور عقلانیت تکامل اعجاز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 456 تعداد دانلود : 452
در روایات اسلامی سخن از بلوغ جامعه بشری در عصر ظهور است. تحلیل نظریه های چگونگی تحقق بلوغ، به روش توصیفی تحلیلی، هدف اصلی نوشتار است که به شیوه تحلیل کیفی به دو روش عقلی منطقی و نقلی وحیانی به منظور تحلیل و جمع بندی یافته ها انجام می شود و در صدد اثبات فرضیه عادی بودن بلوغ جامعه در عصر ظهور است. دو دیدگاه اعجازگونه و عادی بودن درباره کیفیت تحقق بلوغ مطرح شده است. نظریه اعجاز به دلیل پیامدهای نادرست از جمله انفعال و عدم مسئولیت پذیری در برابر حوادث آخرالزمان، جلوگیری از تحرک و پویایی جامعه و ... مردود است. شریعت گرایان سنتی و تجددگرایان مسلمان دو گروه از اندیشمندان هستند که به این نظریه تمایل دارند. نظریه تکامل که دیدگاه تمدن گرایان اسلامی است، علاوه بر پیامدهای مناسب در تفسیر انتظار موعود از جمله الگوپذیری، تشکیل حکومت دینی در عصر غیبت، ایجاد تمدن اسلامی، و... روایات زمینه ساز و الگو قرار دادن جامعه موعود را به خوبی تبیین می نماید. امتیاز جامعه عصر ظهور به دلیل بلوغ تاریخی مردم آن عصر و یاس از نجات توسط مکاتب و عقول بشری بدون استعانت از منجی آسمانی و شکایت از وضع موجود، از مهم ترین یافته های این مقاله به حساب می آید.
۳.

بررسی نقش شریعت در معنویت دینی از منظر ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: معنویت شریعت گرایی شریعت گریزی ملاصدرا تعبد عبادت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 517 تعداد دانلود : 923
معنویت نمی تواند محملی برای شریعت گریزی باشد. لازم ه دین داری شریعت محوری است. از سوی دیگر دین در درون خود, معنویت را نیز به دنبال دارد. بنابراین لازمه معنویت دینی گام نهادن در وادی شریعت است. اگر چه معنویت امری تشکیکی است؛ اما معنویت بدون پذیرش شریعت الهی بی معناست. امروزه برخی به عدم این تلازم نظر داده و از معنویت منهای دین و معنویت های شریعت گریز سخن می گویند. اگر چه برخی از مؤلفه ها و لوازم معنویت در بعد سطحی، بدون شریعت هم امکان پذیر است؛ اما بی شریعت هرگز نمی توان در سطوح میانی و بالایی معنویت گام نهاد. ملاصدرا از جمله حکمایی است که طریق معنوی را منهای شریعت نپذیرفته و با تحلیل فلسفی به اثبات معنویت شریعت گرا می پردازد؛ مسالک معنوی که ادعای مفر از شریعت گریزی دارند را تخطئه می کند و آن را غیر معقول می خواند. عبادت و التزام به تکالیف شرعی را شرط ورود به سعادت و کمال آدمی معرفی کرده و از ضرورت عبادات و مناسک شرعی در آثار خود سخن می گوید. در این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی دیدگاه صدرا را درباره نقش شریعت در معنویت دینی بیان داشته و به نقد کج روان در حوزه معنویت های جدید که ادعای معنویت منهای شریعت دارند، خواهیم پرداخت.
۴.

پایبندی به شریعت به مثابه اصالت عقل در «زیست معنوی» نقدی دیگر بر «جمع عقلانیت و معنویت»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: زیست معنوی دیانت عقلانیت معنویت تکلیف و تعبد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 85 تعداد دانلود : 595
تعیین اهمیت «تکلیف و تعبد» و میزان پیوند آنها با «عقلانیت و معنویت»، از مهم ترین مسائلی است که در معنویت فرانوگرا و شریعت گریز نادیده انگاشته شده است. از آن زمان که انگاره «جمع عقلانیت و معنویت» در راستای فروکاهی رنج های جامعه ایرانی ارائه گردید، نقدهای بسیاری بر آن نگاشته شد. جدای از اینکه این انگاره از دامنه کارآمدی فراگیر برخوردار نبود، مشکل اساسی آن این بود که در عین اینکه از سوی یک نواندیش ایرانی مطرح شد، تن پوش و ارکانی نوگرا داشت و نسخه فارسی شده معنویتی بود که غرب پس از سال ها، برای زندگی انسان عصر نو پیشنهاد نموده بود. در این پژوهش، نگارنده با کاربست روش توصیفی تحلیلی به همراه نقد و ارزیابی، به این نتیجه دست یافته است که دین نهادینه (در برابر ادیان نوپدید) با سه ساحت شریعتی، اخلاقی و اعتقادی، معنویت زایی را در جهان امروز به همراه دارد و تا پذیرش عقلانی اصول و التزام به فروع دین صورت نپذیرد، پدیدآیی معنویت نیز ناممکن است.
۵.

سنجش یکسان انگاری دلالت آیه 22 انبیاء و 42 اسراء بر برهان تمانع(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آیه 22 انبیاء آیه 42 اسراء برهان تمانع توحید ربوبی تعدد آلهه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 619 تعداد دانلود : 987
یکی از براهین توحیدی که اندیشمندان علوم عقلی و نقلی سعی در اصطیاد آن از قرآن داشته اند، «برهان تمانع» است. در خصوص این برهان و چگونگی دریافت آن از کلام وحی، نگرش یکسانی وجود ندارد. به باور برخی، آیه « لَوْ کاَنَ فِیهِمَا ءَالِهَهٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا » (انبیاء/22) و آیه « قُل لَّوْ کَانَ مَعَهُ ءَالِهَهٌ کَمَا یَقُولُونَ إِذًا لاَّبْتَغَوا إِلی ذِی الْعَرْشِ سَبِیلاً » (اسراء/42) دلالتی یکسان بر برهان تمانع دارند. در برابر این گروه، شماری دیگر از صاحب نظران سخن اینان را ناصواب می انگارند و بر آنند که برهان مستفاد از این دو آیه، یکسان نیست و مقدمات آن دو متفاوت است. نوشتار پیش رو با عنوان بازاندیشی یکسان انگاری دلالت آیه 22 انبیاء و 42 اسراء بر برهان تمانع، پس از تحلیل دلالی آیه های مذکور به این نتیجه رهنمون می شود که دیدگاه دوم، با ظاهر آیات سازگارتر است و نمی توان دلالت این دو آیه را یکسان قلمداد نمود.
۶.

بررسی تطبیقی هستی شناسی و توجیه شرور در الهیات فلسفی یهود و اسلام (با تکیه بر آرای ابن میمون و نظریات انتقادی شهید مطهری)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شرور دلاله الحائرین ابن میمون مرتضی مطهری نظام احسن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 743 تعداد دانلود : 757
رابطه شرور و کاستی های عالم با عدالت خداوند از دیرباز مورد توجه متفکران ادیان ابراهیمی بوده است. در دو دین یهودیت و اسلام نیز فیلسوفان به فراخور بهره عقلانی و فلسفی خویش به هستی شناسی و توجیه شرور پرداخته اند. نگارنده در این مقاله با مراجعه مستقیم به آثار ابن میمون اندلسی و شهید مرتضی مطهری به مقایسه این دو سنت عقلانی در مسئله شرور پرداخته است. نتایج این تحقیق در بحث هستی شناسی شرور آنست که هم در یهودیت و هم اسلام، الهیات عقلی پایبند به اصول فلسفی بوده و شر را امری عدمی می داند. اما در مورد توجیه شرور تفاوت هایی به چشم می خورد که ناشی از تکون و سیر تاریخی الهیات در دو دین مذکور است به گونه ای که در الهیات عقلی یهود صحبتی از نظریه جبران و یا تعالی روحی انسان ها نیست، اما در اسلام به آنها اشاره شده است.
۷.

تحلیل و نقد رهیافت شلینبرگ در رابطه با عشق خدا به مخلوقات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: خداناباوری عشق مطلق حضور خدا شلینبرگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 897 تعداد دانلود : 42
این پژوهش در پی تبیین و نقد تصور شلینبرگ از «عشق الهی» است. این اندیشمند کانادایی، با ارائه شواهدی مبنی بر نفی صفت عاشق مطلق بودنِ خدا، به دفاع از شکاکیت اعتقادی پرداخته و بر همین اساس در قالب یک قیاس استثنائی، برهانی در نفی وجود خدا ارائه داده است. سوال اساسی این است که برهان ارائه شده از سوی شلینبرگ با چه چالش های نظری مواجه است؟ بررسی های این پژوهش که با روش تحلیلی و استنادی انجام شده، نشان می دهد که نظریه شلینبرگ با پاره ای از نقد ها از جمله بی توجهی به ظرفیت وجودی معشوق، نادیده انگاشتن شواهد تجربی ظهور خدا در عالم، برداشت ناصواب از مفهوم عذاب و مجازات، و ارائه تفسیر جبرگرایانه از ایمان و معرفت الهی مواجه است. این ضعف ها نشان می دهد که ایشان در ارائه تبیینی موجه از مولفه ی «عشق الهی» و نیز برهان مبتنی بر آن، موفق نبوده است.
۸.

ارزیابی ادعای تأثیرپذیری غیرمستقیم اسلام از آیین زرتشت در آموزه معاد(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اسلام آیین زرتشت تاثیرپذیری سلمان فارسی یهودیت اسارت بابلی معاد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 343 تعداد دانلود : 847
نوشتار حاضر، به بررسی پندار تاثیرپذیری غیرمستقیم معاد اسلام از آیین زرتشت اختصاص دارد. برخی، یهودیت و به تبع آن مسیحیت را واسطه انتقال مفاهیم اخروی آیین زرتشت به دین اسلام دانسته اند و برخی از سلمان فارسی که در آغازین مراحل زندگی اش زرتشتی بوده به عنوان معلم پیامبر در تعلیم مفاهیم زرتشتی نام برده اند. مقاله پیش رو با رویکرد تحلیلی انتقادی هر دو دیدگاه را مورد تبیین و بررسی قرار داده است. عمده دلیل موافقان تاثیرپذیری شباهت ظاهری و نسبی معارف اخروی دین اسلام با تعالیم آیین زرتشت است. نقدهای متعددی بر دیدگاه تاثیرپذیری وارد است که به برخی از آنها اشاره می شود: معاد اسلام ریشه وحیانی دارد؛ تشابه آموزه ها در دو دین، دال بر اقتباس یا تاثیرپذیری نیست؛ دانشمندان یهودی منکر اثرپذیری یهودیت از آیین زرتشت در آموزه معاد بوده اند؛ سلمان در مدینه خدمت پیامبر مشرف شد، در حالی که معارف والای اخروی بیشتر در سوره های مکی نازل شده بود.
۹.

ارزیابی مؤلفه های ایمان از نگاه ویتگنشتاین(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایمان دینی ویتگنشتاین متاخر واقع گرایی ناواقع گرایی بازی دینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 332 تعداد دانلود : 547
نگرش ویتگنشتاین به باورهای دینی به ایمان گرایی معروف است. از نگاه او خاستگاه واقعی ایمان، عواطف آدمی است و ایمان دینی را نوعی دلدادگی به شکلی از زندگی می داند. ویتگنشتاین، اصل اساسی در یک زندگی دینی را نه پذیرش آموزه ها یا اصول و عقائد بلکه اعمال فرد می داند. باورهای دینی از این رو که نقش تنظیمی در حیات مؤمنین دارند تزلزل ناپذیر هستند. چنین نگرش های متفاوتی به دین و باورهای دینی در دو دور ه فکری ویتگنشتاین باعث شده که نگاه ها را به سوی خود معطوف بدارد. این نوشتار تحقیقی کیفی است که با روش توصیفی تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی مباحثی همچون: ایمان دینی، واقع گرایی یا ناواقع گرایی دینی، نقش عمل در باورهای دینی، متعلق ایمان و ... از نگاه ویتگنشتاین می پردازد. و در حاصل این پژوهش پس از نقد و بررسی می توان ادعا نمود که زمینه پیدایش تفکر ایمان گرایی در مغرب زمین وجود ناسازگاری میان ایمان و عقل در برخی از آموزه های بنیادین آیین تحریف شده مسیحیت بوده و این مشکل در آموزه های دین اسلام مشاهده نمی گردد، لذا بنظر می رسد تقابل ایمان و عقل توجیه ندارد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۶۹